Өндірістік шарттардағы микроклиматтың параметрлерін зерттеу
жүктеу 1,13 Mb.
|
- Навигация по данной странице:
- 2.8.4 Медициналық қорғаныс құралдары
- 2.8.5 Жеке аптечка
- 2.8.6 Жеке химиялық пакет
- Жеке таңба пакеті
Екі фазаның әртүрлі қорғаныс жерлендірулері бар екі корпусқа бір уақытта тұйықталуы кезінде жерге екілік тұйықталу пайда болады, бұнда 1-корпус жерге қатысты кернеулікке ұшырайды
 (2.5)
ал 2-корпус мына кернеулікке ұшырайды  (2.6)
Аталмыш жағдайда жерге қатысты фазаның сыйымдылығы мен оқшаулағышының кедергісі жерге тұйықталатын тоқ мәніне ешқандай да әсер етпейді, оның тізбегі R31 және R32 жерлендіру кедергілері арқылы бекітіледі. Сонымен қатар U31 + U32 = 3UФ = UЛ. Жерлендірілген корпустардағы мұндай кернеуліктердің болуы тоқпен зақымдану мүмкін болғандықтан қауіпті болады, себебі кейбір тізбектерде жерге екілік тұйықталу ұзақ сақталады. Жалпы жерлендірудің құрылғысы немесе 1 және 2 корпустардың қорғаныс жерлендірулерін металл шиналардың көмегімен біртұтасқа біріктіру жерге екілік тұйықталуды релейлік қорғаныспен өшірілетін екі фазалық қысқа тұйықталуға айналдыруға мүмкіндік береді. Жер арқылы пайда болған тізбек бойынша корпуске фазаның тұйықталуы кезінде жерлендірілген бейтарабы бар желіде тоқ өтетін болады, оның мәні келесі формуламен анықталады   (2.7)
мұндағы RО – бейтарапты жерлендірудің кедергісі. Корпуске тұйықталған фазаның кедергісі қорғаныс және жұмыс жерлендірулердің кедергілері арасында таралады, яғни  (2.8)
Осыдан келе, жерге қатысты корпустың кернеуі тек қана R3 және R0 кедергілерінің қатынастарынан ғана тәуелді. 1000 В дейінгі желілерде максималды-тоқтық қорғанысты болдыру үшін тоқ I3 жеткіліксіз болуы мүмкін, яғни электрқондырғысы өшірілмей корпуста кернеулік көпке дейін сақталуы мүмкін. Сондықтан 1000 В дейінгі желілерде жерлендірілген бейтарабы бар қорғаныс жерлендіру қолданылмайды. Электрқондырғының тоқ өткізбейтін металл бөліктерінің жермен электрлік байланысы жерлендіргіш және жерлендіруші өткізгіштерден тұратын жерлендіргіш құрылғының көмегімен жүзеге асырылады. Жерлендіргіш деп жермен тікелей қатынаста болатын металл өткізгіштер (электрод) немесе бір топ өткізгіштерді (электродтар) айтады. Жерлендіргіш өткізгіштер деп электрқондырғының жерлендірілген бөліктерімен жерлендіргішті қосып тұратын металл өткізгіштерді айтамыз. Жерлендірілетін электрқондырғылардың түріне қарай жерлендіргіштерді орналастыру орнына байланысты жерлендіргіш қодырғылардың екі түрін ажыратады: шығарылмалы және контурлы. Қорғаныс жерлендіруді есептеуге электрқауіпсіздігі шарттарын қанағаттандыратын жерлендіргіш құрылғының негізгі параметрлерін (электродтардың саны, оларды орналастыру, жерлендіруші өткізгіштердің ұзындықтары) анықтау кіреді. Қауіпсіздік егер жанасу және қадам кернеуліктері сәйкес рұқсат етілген шекті денгейден аспаса қамтамасыз етіледі. Қорыта келе, жерге тұйықталуын қоса электрқондырғыдағы шарттарды жерлендірілетін қондырғының кедергілері нормалайды (ЭҚОЕ, МемСТ 12.1.030-81). 2.3.4 Эксперименттік бөлім Қондырғының сипаттамасы Жұмыс келесі үш фазалы желілерді модельдеуге мүмкіндік беретін стендте орындалады (ажыратқыштар В2 және В3):* - оқшауланған бейтарабы бар үштік өткізгішті; - жерлендірілген бейтарабы бар үштік өткізгішті; - оқшауланған бейтарабы бар төрттік өткізгішті; - жерлендірілген бейтарабы бар төрттік өткізгішті. Стендтің электрлік схемасы оның беттік панелінде көрсетілген. Фазалық және нөлдік өткізгіштердің жерге қатысты сыйымдылық пен оқшаулағыштың нақтылы электр желілерінің ұзындықтары бойынша таралған кедергілері модельге жинақталған сыйымдылықтардың кедергілері ретінде имитацияланады, олардың мәндерін, араларындағы қатынастарын ауыстыру арқылы сыртқы параметрлері (RА, RБ, RC, СА, СВ, СС, СN ұстағыштары) бар желіні алуға болады. Оқшаулағыштың кедергілері резистордың, ал жерге қатысты өткізгіштердің сыйымдылықтары кезектемелі қосылған конденсаторлар мен резисторлардың көмегімен имитацияланады. Стендте жерлендіретін қондырғылар қағылғаннан шығарылған түрінде көрсетілген. Стендтің сұлбасында фазалық мөлшерлердің жерлендіргіш электрқондырғыларына қосулы немесе олардан ажыратылған (В5 және В7) болатын корпусқа (Корп1 және Корп2) электрқондырғыларға (В4 және В6 ажыратқыштары, Кн1 және Кн2 кнопкалары), тұйықталу мүмкіндігі қарастырылған. Стенд автоматты ажыратқышпен қоректендіріледі, сонымен қатар кернеуліктің болуы арнайы дабыл шамымен көрсетіледі. Зерттелетін сұлбаларды қоректендіру В1 ажыратқышы арқылы жүзеге асырылады.
2. Фазалық өткізгіштің тұйықталуы орын алған жерлендірілген корпусқа жанасу кезіндегі адам денесі арқылы өтетін тоқтың мәні немен анықталады? 3. Жерге екілік тұйықталудың қауіптілігі қандай? 4. Қорғаныс жерлендіруге анықтама беріңіз. 5. Қорғаныс жерлендірудің тағайындалуы неде? 6. Қорғаныс жерлендірудің әрекет ету қағидасы неде? 7. Қорғаныс жерлендіруді пайдалану аясы қандай? 8. Қорғаныс жерлендіру қалай орындалады? 9. Қорғаныс жерлендіру қалай мөлшерленеді? 10. Қорғаныс жерлендіруді есептеу неден тұрады? 2.4 Өндірістік жарықтандырудың сипаттамаларын зерттеу 2.4.1 Жұмыстың мақсаты Жұмыстың мақсаты болып жасанды және табиғи жарықтандыруды нормалау қағидаларын оқып білу және өндірістік ғимараттардағы жұмыс орындардың жарықтандыруын бағалау бойынша дағдыларды игеру табылады. 2.4.2 Жұмысты орындау тәртібі Еңбек қорғаудың зерттеу сұрақтарының бірі болып өндірістік ғимараттар мен жұмыс орындардағы ұтымды жарықтандыруды ұйымдастыру табылады. Дұрыс жобаланған өндірістік жарықтандыру келесі тапсырмаларды шешеді: - шаршағыштықты төмендете отырып көз жұмысының шарттарын жақсартады, шығарылатын өнім сапасы мен еңбек өнімділігін арттырады; - жұмыскерлерге жағымды психофизиологиялық әсерді болдыра отырып өндірістік ортаға жағымды әсер етеді; - еңбек қауіпсіздігін арттырады және өндірістік жарақаттануды азайтады. Жарықтандыруды жоғарылату еңбек үдерісі көзбн көру түйсігінен тәуелсіз болған жағдайдың өзінде еңбек қабілеттілігін жақсартуға септігін тигізеді. Жарықтандыру жеткіліксіз болған кезде адам тез шаршайды, жұмыс өнімділігі төмендейді, келеңсіз жағдайлар мен қате әрекеттердің әлеуетті қауіптілігі артады. Статистика мәліметтеріне сүйенмек, жарақаттардың 5 % дейіні жеткіліксіз немесе қолайсыз жарықтандырудан болса, 20 % жарақаттардың пайда болуына әкеп соқтарғаның көреміз. Сонымен қатар, жаман жарықтандыру кәсіби ауруларға әкеп соқтыруы мүмкін, мысалы, жұмыс миопиясы (алыстан көрмеушілік), аккомодацияның* түйілуі. *Аккомодация – әртүрлі қашықтықта орналасқан заттарды анық көруге көздің дағдылану қабілеттілігі. Пайда болу көзіне қатысты өндірістік жарықтандыру табиғи, жасанды және аралас болып бөлінеді. Табиғи жарықтандыру ғимараттардың сыртқы қоршау конструкцияларындағы жарық тетіктері арқылы түсетін тікелей күннің көзі мен көкжиектің сейілген (диффузиондық) жарығынан пайда болады. Табиғи жарықтандыруды жобалау кезінде әдетте тікелей күн көзінің жарығының өзінің тұрақсыздығынан ескерілмейді, жарықтандыру тек қана көкжиектің сейілген жарығынан пайда болады деп есептеледі. Жасанды жарықтандыру жасанды, әсіресе электрлік жарық көздерінен құрылады. Табиғи жарықтандырудың жеткіліксіздігі кезінде аралас жарықтандыру, тәуіліктің жарық уақыты кезінде бір уақытылы табиғи және жасанды жарықтандыруды бірге қолдануда пайда болатын жарық пайдаланылады. Табиғи жарықтандыру спектрінде ультракүлгін сәулелердің әлдеқайда көп болуы мен оған жоғары диффузиялық тән болғандықтан адамға аса жағымды әсер етеді. Ол өз кезегінде көз жұмысын жақсартады, сондықтан адамдар ылғи да болатын ғимараттарда тәртіп бойынша табиғи жарықтандыру қарастырылуы тиіс. Табиғи жарықтандырусыз жобалау тек қана ҚЕмТ Т-4-79 «Естественное и искусственное освещение» берілген ғимараттар үшін рұқсат етіледі (мысалы: конференц-залдар, санитарлы-тұрмыстық ғимараттар, сенектер (коридоры) және т.б.). Аралас жарықтандыру аса дәлдікті қажет ететін көз жұмыстары оырндалатын өндірістік ғимараттар үшін (1 және 2 разрядтар), сонымен қатар ені (тереңдігі) үлкен ғимаратар үшін рұқсат етіледі. Конструкциялық орындалуына (орналасуына) қарай табиғи жарықтандырудың үш жүйесін ажыратады: бүйірлік (бір жақты және екі жақты), жоғарғы және қосарланған (комбинированное). Ғимараттың бүйірлік жарықтандырылуы сыртқы қабырғалардағы жарық тетіктері арқылы, жоғарғысы – әртүрлі жарық фонарьлары арқылы және қабырғалардағы жарық тетіктері арқылы жүзеге асырылады. Қосарланған жарықтандыру кезінде бірден бүйірлік және жоғарғы жарықтандыру қолданылады. Ол ғимараттың ауданы бойынша әлдеқайда біртекті жарықтандыратындықтан аса қолайлы болып табылады. Өндірістік жарықтандыру жетілдіруді сандық бағалау үшін жарықтандырудың басты жарықтехникалық сипаттамасы болып табылатын жұмыс бетінің жырықтылығы ұғымы пайдаланылады Е = dФ /dS (2.9) мұндағы Е – жарық ағынының dФ элемент бетінің ауданына dS қатыстылығын көрсететін жарық ағынының беттік тығыздығы. Жарықтылықтың өлшем бірлігі – люкс (лк); 1 лк=1 лм/ м2. «Жарық ағыны» Ф деп адам көзіне әсер ететін жарықты сезіну бойынша бағаланатын сәулелік энергияның қуаты. Жарық ағынының өлшем бірлігі – люмен (лм). Табиғи жарықпен шартталған ғимараттың ішіндегі табиғи жарықтылық өте үлкен шектерде өзгереді. Бұл өзгерістер жыл мезгілімен, тәуілік уақытымен, атмосфераның мөлдірлігімен, жер қабатының шағылыстыратын қасиеттерімен анықталады. Қысқа уақыт аралығының өзінде кенет өзгере алатын табиғи жарықтың тұрақсыздығы табиғи жарықтандыруды жарықтылықтың абсолютті мәнімен емес, оның тұрақты тербелістері кезінде болмайтын қатыстық көресткіштерімен бағалау қажет. Сондай көрсеткіш ретінде табиғи жарықтандырудың коэффициенті белгіленген (ТЖК), ол ғимараттың ішіндегі табиғи жарық жарықтылығының ЕІ толық ашылған көкжиекке сейілген жарықтан пайда болатын біркелкі сыртқы горизонталды жарықтылыққа ЕС қатынасын көрсетеді, және пайызбен білдіріледі. е = (Ев / Ен )\100 %, (2.10) мұндағы ЕІ – ішкі ғимараттың жарықтылығы; ЕС – сыртқы ғимараттың жарықтылығы. Табиғи және жасанды жарықтандыруды нормалау ҚЕжТ Т-4-79 сәйкес жүзеге асырылады. Мұнда көз жұмыстарының сипаттамасына, жарықтандырудың түріне (табиғи немесе аралас), табиғи жарықтандырудың жүйесіне, ғимарат орналасқан орындағы қар жамылғысының тұрақтылығына байланысты ТМД**-ның жарық климатының үшінші белдеуінде орналасқан ғимараттар үшін ТЖК (еқалп) нормалы мәндері бекітіледі. **Жердің жарық климаты сыртқы жарықтылықты өлшеудің көпжылдық мәліметтері бойынша бекітілген табиғи жарық энергия ресурстарының көрсеткіштерінен тәуелді. Осыдан келе, ТМД-ң барлық территориясы жарық климатының бес белдеуіне бөлінген (1, 2, 3, 4, 5). ҚЕжТ Т-4-79 көз жұмыстарының сипаттамасына сәйкес көз жұмыстарының сегіз разряды бекітілген – аса дәлдікті қажет ететін жұмыстардан (1 разряд), өндірістік үдерісті жалпы бақылаумен байланысты жұмыстарға дейін. Алғашқы жеті разряд негізіне еңбек үдерісі кезінде ажыратылуы қажет қандай да ақау (мысалы, нүкте, сызық, дақ және т.б.) көрінетін зат немесе оның бөлігі болып келетін ажырату объектісінің өлшемі салынған. Жарық климатының 1,2,4 және 5 белдеулері үшін еқалп келесі формуламен анықталады енорм = енорм ∙ mс, (2.11) мұндағы еқалп – ҚЕжТ Т-4-79 келтірілген нормалар бойынша анықталатын жарық климатының 3 белдеуі үшін ТЖК мәні; т – ғимарат орналасқан жердегі жарық климатының ерекшеліктерін сипаттайтын жарық климатының коэффициенті; с – жыл ішінде тікелей және шағылысқан күн жарығының есебінен ғимаратқа жарық тетіктері арқылы түсетін қосымша жарық ағының ескеретін және горизонт жақтары (азимута*) бойынша жарық тетіктерінің түрі мен бағдарынан тәуелді болатын климат күнінің коэффициенті. *Азимут – берілген бағыт пен солға бағытталғаннан туындайтын бұрыш (сағат тілінің қозғалыс бағыты бойынша есептеледі). Біржақты бүйірлі табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті*** (немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің** вертикалды жазықтығының қиылысуында жарық тетіктерінен едәуір алыстаған қабырғадан 1 м қашықтықта орналасқан нүктедегі ТЖК минималды мәні нормаланады. **Ғимараттың сипаттамалы кесігі – жазықтығы жарық тетіктерінің жазықтығына перпендикуляр болатын ғимарат ортасындағы көлденең кесік. Ғимараттың сипаттамалы кесігіне жұмыс орындары едәуір көп учаскелер, сонымен қатар жарық тетіктерінен едәуір алыстатылған жұмыс зоналарының нүктелері түсулері тиіс. ***Шартты жұмыс беті – еденнен 0,8 м биіктікте орналасқан шартты қабылданған горизонталды бет. Жоғарғы және қосарланған табиғи жарықтандыру кезінде шартты жұмыс беті (немесе еденнен) мен ғимараттың сипаттамалы кесігінің вертикалды жазықтығының қиылысуында орналасқан нүктелердегі ТЖК орташа мәні нормаланады. Алғашқы және соңғы нүктелер қабырға беттері немесе қалқалардан (перегородка) 1 м қашықтықта қабылданады. Өндірістік ғимараттардағы аралас жарықтандыру үшін ТЖК нормаланған мәндерін келесі жағдайларда төмендетуге рұқсат етіледі: ғимараттың солтүстік құрылыс-климаттық зонасында орналасуы кезінде; үлкен тереңділік пен бүйірлік жарықтандырылуы бар ғимараттарда; 1 және 2 разрядтар орындалатын ғимараттарда. Сонымен қатар, жалпы жасанды жарықтандыру жүйесінің жарықтылығын ҚЕжТ Т-4-79 нұсқаулықтарына сәйкес арттыру қажет. Табиғи жарықтандырудың сандық көрсеткішінен – ТЖК басқа, жоғарғы және қосарланған жарықтандыру үшін оның сапалық сипаттамасы да нормаланады. Сапалық сипаттамасы – ғимараттың сипаттамалы кесігі шегінде ТЖК орташа мәнінің ең азына қатынасын көрсететін табиғи жарықтандырудың біркелкісіздігі. Ол (3:1) мәнінен аспауы қажет. 2.4.3 Жұмыста қолданылатын құралдар, олардың жұмыс принципі және қолдану ережелері Жұмыста жарықтылықты өлшеу үшін люксметр Ю-116 қолданылады. Люксметрдің жұмыс істеу принципі ішкі фотоэектрлік эффектінің құбылысына – жарықтың әсерінен (фотоөткізгіштік) диэлектриктердің немесе жартылай өткізгіштердің электр өткізгіштігін арттыруға негізделген. Люксметр өлшегіш құрал мен саптаулары бар жеке селенді фотоэлементтен тұрады. Селеннің жарыққа сезімтал қабатына түсетін жарық әсерінен (электромагниттік сәулелену кванттары) фотоэлементтің тізбегі мен онымен қосылған гальванометрде фотоағын туындайды, оның мәні фотоэлементке түсетін (фотоэлемент бетінің жарықтылығы) жарық ағынына пропорционал. Пайда болатын фотоағын шкаласы жарықтылық бірлігімен (люкспен) градуирленген гальванометрдің бағыттауышын ауытқытады. Өлшегіш құралдың беткі панелінде ауыстырып қосқыш (переключатель) кнопкасы мен жарықтылықты өлшеу диапазоны бар қолданылатын саптаулар мен басқыштардың әрекетін байланыстыратын сұлбасы бар көрсеткіш тақта көрсетілген. Құралдың екі шкаласы бар (0-100 және 0-30) оларда өлшеу диапазонының басы нүктемен белгіленген. Құралды орнату үшін корректор қарастырылған. Бақылау сұрақтары 1. Өндірістік жарықтандыру қандай басты тапсырмаларды шешеді? 2. Пайда болу көзіне қарай өндірістік жарықтандыру қалай бөлінеді? 3. Табиғи жарықтандырудың артықшылығы неде? 4. Табиғи жарықтандырудың жүйелері қандай? 5. Жарықтылыққа анықтама беріңіз. 6. Жарықтылық қандай құралмен өлшенеді, оның жұмыс істеу принципі қандай? 7. Табиғи (қосарланған) жарықтандыру қалай нормаланады? 8. Көз жұмыстарының разряды мен дәлділік дәрежесі немен анықталады? 9. Ғимараттың орналасқан жеріндегі қар жамылғысының тұрақтылығы мен жарық климатының белдеуі қалай анықталады? 10. Сәулелік климат коэффициентінің өлшемі неге тәуелді? 11. Жоғарғы және қосарланған, бүйірлік (біржақтық және екіжақтық) табиғи жарықтандыру кезінде ТЖК қандай мәндері нормаланады? 12. Табиғи жарықтандырудың біркелкісіздігі қалай нормаланады? 2.5 Өндірістік шудан қорғану 2.5.1 Жұмыстың мақсаты Жұмыстың мақсаты болып зертханалық стендтің физикалық моделінде шудан қорғану құралдарының тиімділігін зерттеу табылады. Аталмыш мақсат шудан қорғанудың теориялық сұрақтарын, ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін, шудан қорғанудың физикалық моделдерін және зерттеудің эксперименталды әдістемесін оқу негізінде жүзеге асырылуы қажет. 2.5.2 Жұмысты орындау тәртібі Әдістемелік нұсқаудың берілгендеріне сәйкес: - шудан қорғанудың теориялық сұрақтарының жалпы қағидаларын оқып білу; - ВШВ-003 өлшегіш құралының жұмыс принципін оқып білу; - шудан қорғану құралдарының физикалық моделдерінің құрылғыларымен танысу; - шудан қорғанудың моделденген құралдарын қолдану кезінде шу деңгейін өлшеуді жүргізу; - өлшеу нәтижелерін талдау негізінде зерттелетін шудан қорғану құралдарының тиімдісін анықтау. 2.5.3 Теориялық бөлім Біркелкі сұйық, қатты немесе газтәрізді ортаның стационарлы жағдайының кеңістіктің қандай да нүктесінде бұзылуы осы нүктеден тарайтын кейістің (возмущение) пайда болуына әкеп соқтырады, оларды толқындар деп атайды. Осыдан келе, дыбыс толқындарының таралуы кезіндегі орта жағдайының өзгеру жиынтығын шу, ал дыбыс толқындары таралатын кеңістікті дыбыстық өріс деп атайды. Дыбыс толқындарының таралу бағытына перпендикуляр болатын бет арқылы уақыт бірлігінде дыбыс толқынымен тасымалданатын энергия ретінде анықталатын дыбыс қарқындылығы дыбыс күшінің энергетикалық сипаттамасы болып табылады. Адам организмінің есту аппаратының ерекшеліктерін, атап айтқанда құлақтың дыбыс қарқындылығының абсолютті мәніне емес, оның қатыстық өзгеруіне әсер ететінің ескере келе дыбыс қарқындылығының деңгейін сипаттау үшін логарифмдік бірліктер шкаласы қабылданған. Басқаша айтқанда, дыбыс қарқындылығы қадамының әрқайсысы алдыңғысынан 10 есе артық сатылары тіркеледі. Бұндай быдыс қарқындылығы деңгейінің логарифмдік бірлігі бел (Б) деп аталады. Дыбыс қарқындылығының деңгейін аса дәл тіркеу үшін тәжірибеде белді Б емес одан 10 есе кіші децибел дБ бірлігін пайдаланады. Шудан қорғану аясында эмиссия сынды анықтаманың басты мәні бар. Эмиссия – шу көзінің әсері бар зонадағы шулардың адамға әсер етуі, ал эмиссиялар – тікелей шу көзін сипаттайды. Эмиссияларды қолдану кезінде кез келген шу көзінің басты сипаттамасы болып дыбыс қуаты табылатынын ескеру қажет. Дыбыс қуаты – бірлік уақытта қоршаған ортаға шу көзінен шағылыстырылатын дыбыс энергиясының жалпы саны. Эмиссияны зерттеу, яғни, адам организміне шудың әсерін зерттеу кезінде бұл үдерісті сипаттайтын басты өлшем болып дыбыс қысымының деңгейі табылады. «Дыбыс қысымының деңгейі» мен оны эмиссия кезінде қолданылуы адамның есту органы дыбыс қарқындылығына емес, оның дыбыс тербелістері кезінде пайда болатын қысымына (ортаквадраттық) сезімтал болғандықтан түсіндіріледі. Сонымен қатар есту органы атмосфераның және дыбыстық қысымның қосынды әсерін қабылдайды. Шудың сипаттамалары мен оның адам организміне әсерін бағалаудың басты критерийі болып келесілер табылады: - дыбыс қарқындылығының деңгейі (дыбыс деңгейі); - октавты жолақтардағы дыбыс қуатының деңгейі; - октавті жолақтардағы дыбыс қысымының деңгейі. Физикада дәстүрлі түрде дыбыс жиілігі уақыт бірлігіндегі дыбыс толқыны тербелістерінің санымен сипатталады деп қабылданады. Дыбыс жиілігінің дәстүрлі өлшем бірлігі – Герц (Гц). Тәжірибеде дыбыс жиілігінің бүкіл диапазоның үш бөлікке бөлу қабылданған: - инфрадыбыстық жиіліктер – 20 Гц дейін; - дыбыстық жиіліктер – 20 : 20 000 Гц; - ультрадыбыстық жиіліктер– 20 000 Гц жоғары. Адамның есту органымен қабылданатын дыбыс жиілігінің дыбыстық диапазонын келесідей бөлу қабылданған: - төмен жиілікті – 400 Гц дейін; - орташа жиілікті – 400÷1000 Гц; - жоғары жиілікті – 1000 Гц жоғары. Дыбыстың басқа жиіліктік сипаттамасы жиіліктер жолағы болып келеді, яғни қарастырылатын жиіліктердің диапазондарын жиілік жолақтарына бөледі де әр жиілік жолағындағы шудың деңгейін анықтайды. Жиіліктік спекторды талдау тұтас формалы тербелістерден зерттелмелі жиілік жолағындағы тербелістерді бөлуге мүмкіндік беретін сүзгіштер жиынтығының көмегімен жүзеге асырылады. Шуды спектральды талдауға арналған құралдар жиіліктік анализаторлар немесе спектрометрлер деп аталады. Зерттелмелі тәжірибеде жиіліктердің келесідей ортагеометриялық fор.геом. және шектік мәндері бар жиіліктердің октавты жолақтары қабылданған (2.1-кесте). 2.1-кесте – Ортагеометриялық fор.геом. және шектік мәндері бар жиіліктердің октавты жолақтары
Шу көздерінің көптүрлі болғандығы оларды пайда болу табиғаты бойынша ғана классификациялауға мүмкіндік береді. Бұл көзқарасқа сәйкес шу көздері механикалық және аэрогидродинамикалық шуды болдыратындар болып бөлінеді. Электрлік машиналардың шулары бөлек көрсетілген. МемСТ 12.1.003-83 сәйкес шулардың келесідей классификациясы бекітілген. Спектрлік сипаттамасы бойынша шулар кеңжолақты және тональды болып бөлінеді. Кеңжолақты шулар ені бір октавадан аспайтын үздіксіз спектрмен сипатталады. Тональды шу спектрінде дискретті тондар анық білінеді, яғни белгілі жиілікті. Әдетте шудың тональды сипаттамасы жиіліктің октавті жолақтарының 1/3-де өлшеніп бекітіледі. Уақыттық сипаттамасы бойынша шулар тұрақты және тұрақсыз болып бөлінеді. Тұрақты шу болып 8 сағаттық жұмыс күнінде дыбыс деңгейі 5 дБ артық өзгермейтін есептеледі. Сол уақыт аралығында дыбыс деңгейі 5 дБ артық өзгерген жағдайда шу тұрақсыз деп саналады. Тұрақсыз шулар уақыт бойынша тербелмелі, үзілмелі және албыртты (импульсивный) болып бөлінеді. Тербелмелі шу болып дыбыс деңгейі уақыт бойынша үздіксіз өзгеретін шу саналады. Үзілмелі шу болып дыбыс деңгейі сатылы түрде 5 дБ және одан көп шамаға өзгеретін, сонымен қатар интервалдар ұзақтығы 1 с одан көп шаманы кұрауы тиіс шулар есептеледі. Албыртты шу болып әрқайсысының ұзақтығы 1 с кем емес және 7 дБ кем емес дыбыс деңгейімен айырықшаланатын бір немесе бірнеше дыбыстық дабылдардан тұратын табылады. Адам организміне шудың әсері есту органың, бірқатар органдар мен жүйелерді ерекше зақымдау түрінде көрінеді. 80 дБ және одан жоғары шу қарқындылығы бар шудың ұзақ әсері есту қабілетінен толық немесе бөліктеп айырады, яғни адам организмінің есту аппаратының функционалды қызметінің қалпына келместей бұзылу үдерісіне әкеп соқтырады. Есту қабілетінен бөлшектеп айырылу шудың әсер етуі тоқтағаннан кейін жоғалатын есту шегінің жылжымалылығымен көрсетіледі, бірақ шудың ұзақ әрі қарқынды әсері кезінде бұл үдеріс қайтымсыз болады. Есту қабілетінен айырылудың үш сатысы бар. Егер дыбыстың сөйлеу жиіліктерін ескерсек (500-2000 Гц), есту қабілетінен айырылудың 1 деңгейі естудің төменгі шегін 10-20 дБ арттырумен сипатталады, 2 деңгейі – 21-30 дБ, 3 деңгейі – 31 және одан көп дБ. Зерттеулер, есту қабілетінен айырылу (мүкіс құлақтық – тугоухость), яғни есту шегінің қайтымсыз және тұрақты өзгеруі кәсіби аурулар құрылымында алғашқы орындарға шығып отырғандығын көрсетеді. Шудың адам организміне кері әсерінің басқа ерекшелігі болып орталық және вегетативті жүйке жүйесін, ал одан әрі ішкі органдарды зақымдауы табылады. Кейбір жағдайларда жүйке жүйесіндегі функционалды өзгерістер есту сезімталдығының бұзылуы анықталғанға дейін өтіп жатады. Орталық және вегетативті жүйке жүйелерінің тітіркенулері есту жүйкелерінің талшықтары арқылы жүреді. Жалпы бұндай тітіркендіргіштіктен мазасыздық пен тітіркендіргіштік сезімін тудыра отырып адамның психикалық жағдайын өзгертеді. Орталық жүйке жүйесіне әсер ету адамның субъективті қабылдауынан байланысты болатының атап өту қажет. Шудың вегетативті жүйке жүйесіне әсер етуі субъективті қабылдаудан байланысты емес. Оның ерекшелігі вегетативті жүйеге әсер ету 40-70 дБ кезінде ақ білінетіндігінде. Адам организмінің вегетативті реакцияларының ішінен анық білінетіні болып перифериялық қан айналымның бұзылуы мен артериалды қан қысымының жоғарылауы табылады. Соңғысы дыбыс деңгейі 85 дБ жоғары болғанда жақсы байқалады. Шудың орталық жүйке жүйесіне әсері көру-моторлы реакцияның жасырын периодының артуын болдырады, ол өз кезегінде жүйке үдерістерінің қозғалмалылығының бұзылуына әкеп соқтарыды, бас миының құрылымында биохимиялық өзгерістерді болдырады және 50-60 дБ шамасының өзінде оның биоэлектрлік белсенділігінің бұзылуына әкеп соқтырады. Албыртты және тұрақсыз шулардың әсері кезінде адам организмінде болатын жоғарыда аталған өзгерістер төмен дыбыс деңгейі кезінде де басталады. Егер есту сезімталдылығының төмендеу үдерісі мен орталық және вегетативті жүйке жүесінің функционалды жағдайларындағы өзгерістерді салыстырсақ, соңғысы едәуір ерте және төмен дыбыс деңгейлері кезінде басталатынын көреміз. Шудың ұзақ уақыт әсер етуі тітіркендіргішті, бастың ауруын, бас айналуын, шаршағандықты жоғарылатып, құлақтың ауруына әкеп соқтарады. Бірқатар органдар жұмысының мұндай өзгерістері есту сезімталдығын төмендетеді, асқорыту функциясын өзгертеді, жүрек-тамыр жеткіліксіздігін, нейроэндокриндік бұзылуларды болдырады. Өндірістік үдерісте мұнын барлығы еңбек өнімділігінің төмендеуіне әкеледі. Дыбыс деңгейін 70 дБ арттыру жоғары зейінді талап ететін жұмыстарды орындау кезінде еңбек өнімділігін 20% төмендетеді. Шумен күресу әдістері мен құралдарының жалпы классификациясы МемСТ 12.1.029-80 анықталған. Бұл классификацияда шумен күрестің техникалық ұйымдастырушылық әдістері, жеке және ұжымдық қорғану құралдары көрсетілген. Бірінші кезекте шумен күрестің әдістері мен құралдары тағайындалатын адамдар санына байланысты екі топқа бөлінеді: - ұжымдық қорғану құралдары мен әдістері; - жеке қорғану құралдары. Ұжымдық қорғану құралдары мен әдістері техникалық және ұйымдастырушылық шаралармен іске асырылады. Шудың пайда болу көзіне қарай ұжымдық қорғану құралдары келесідей бөлінеді: - шуды қозу көзінде төмендететін құралдар; - шуды таралу жолында төмендететін құралдар 2.5.4 Шуды қозу көзінде төмендету Шуды қозу көзінде төмендету шаралараның алғашқы кезең болып потенциалды шу көзін жобалау мен құрастыру табылады. Технико-экономикалық жоспарда алғашқы кезең едәуір тиімді болып келеді. Бұған қол жеткізу үшін мүмкіндігінше тетіктердің қайта-үдемелі орын ауыстыруын айналмалымен, соқпалы үдерістерді соқпасыздарға, тісті берілістердің (зубчатые передачи) тетіктерінің материалдарын гидравликалық немесе клиномерлікпен ауыстырумен, дірілге берік материалдарды қолданумен және т.б. жүзеге асырылады. Жұдырықты механизмдерді жобалау кезінде шу деңгейі мен тербелістерін төмендету үшін жұдырықтың кезеңдік қозғалысынының синусоидалды, параболдық және полиноминалды заңдарын пайдалану қажет. Тісті берілістердің жұмысы кезіндегі шуды төмендету үшін металл емес материалдардан: текстолиттер, ағаш пластиктер, полиамидті пластмасстар (оның ішінде капроннан да) жасалған тісті берілістерді қолдануды жобалау ұсынылады. Машиналар мен механизмдердің подшипниктері шудың бірден бір көздері болып табылады. Бұл фактіні аз шулы машиналар мен механизмдерді құрудың жобалау мен құрастыру кезеңдерінде ескеру тербелу подшипниктерінің орнына сырғу подшипниктерін пайдаланумен жүзеге асырылады. Бірқатарлы радиалды дөңгелек подшипниктерді қолдану басқа түрлі подшипниктерге қарағанда артығырақ. Шумен күрес кезінде машиналар мен механизмдердің элементтері мен тетіктерін жасау, оларды жөңдеу мен жинақтау да маңызды болып келеді. Жасалудың дәлділігіне оларды жасау мен өңдеудің технологиялық үдерісін дұрыс таңдаумен қол жеткізуге болады. Машиналар мен механизмдердің шу деңгейінің артуына жөңдеу мен жинақтаудағы ақаулықтар айтарлықтай әсер етеді. Тісті берілістерге қатысты ең таралған ақаулықтар болып: подшипниктердегі саңылаудың ұлғаюы, осьтердің ауытқуы, жұпталатын тісті доңғалақтарының арасындағы орталық қашықтықты көтере алмау, оларды дәл емес орталықтандыру, жалғағыш муфтердің соғуы табылады. Жинақтау сапасын арттыру, айналмалы тетіктерді динамикалық теңгеру – шудың аз жиілікті құраушыларының қарқындылығын төмендетуге мүмкіндік береді. Жабдықты сапалы жөңдеу мен дұрыс қолдану жоғарыда аталған шаралардан басқа жағымсыз шудың болмауына кепіл. Жалпы құрылғы, агрегат, станок, машиналардың қозу көзіндегі шуды төмендету құрастырушылық технологиялық және басқа да шешімдерді талап етеді. Бұл шешімдерді әлемнің ғылымы мен техникасының жаңа жетістеріне, принциптеріне негізделген қазіргі заманғы машиналарды өңдеу мен кинематикалық сұлбаларды жетілдіру кезінде жүзеге асыруға болады. 2.5.5 Шуды таралу жолында төмендету МемСТ 12.1.029-80 сәйкес шуды таралу жолында төмендету шаралары келесідей классификацияланады: - сәулеттік-жобалау; - ұйымдастырушылық-техникалық; - акустикалық. Шудан қорғанудың сәулеттік-жобалау шараларына: - объектілердің бас жоспары мен ғимараттарды жоспарлаудың ұтымды акустикалық шешімдері; - машиналар мен механизмдерді, технологиялық жабдықтарды ұтымды орналастыру; - жұмыс орындарын ұтымды орналастыру. Ұйымдастырушылық-техникалық әдістердің көмегімен шуды төмендетуге келесідей жолдармен қол жеткізуге болады: - аз шулы технологиялық үдерістерді пайдалану; - автоматтандырылған бақылау мен дистанциондық басқару құралдарын пайдалану; - аз шулы машиналарды қолдану; - жұмыскерлердің ұтымды демалысы мен еңбек тәртібін пайдалану. Шудан қорғанудың акустикалық әдістері дыбысты оқшаулау, дыбысты жұту, дірілді оқшаулау, демпфирлеу және шуды басу құралдарының көмегімен жүзеге асырылады. 2.5.6 Дыбысты оқшаулау Дыбысты оқшаулау құралдары шу көзі орналасқан жердегі шу көзін сыртқы орта немесе ғимараттан оқшаулауға арналған. Бұл шудың таралу жолында герметикалық бөгеттерді құрумен жүзеге асырылады. Дыбысты оқшаулағыш құралдарға дыбысты оқшаулағыш қоршаулар, бүркеніштер (кожухи), кабиналар, акустикалық экрандар, жақтаулар жатады. Дыбысты оқшаулағыш қоршаулар бірқабатты және көпқабатты тегіс жазық қоршаулар, тесіктері мен саңылаулары бар қоршаулар түрінде жасалулары мүмкін. Қоршаудың дыбыс оқшаулағыш тиімділігі оған түсетін дыбыс қуатының көп бөлігін шағылыстыру арқылы қол жеткізіледі. Дыбыс оқшаулағыштың бірқабатты қоршаулардың массасынан тәуелді болуының азын-аулық мәні бар. Қоршаудың массасын екі еселеу дыбыс оқшаулағыштықты тек 5-6 дБ ғана жоғарылатады. Дыбыс оқшаулағыштықты арттырудың тиімді тәсілі – көпқабатты қоршауларды қолдану. Кең таралған көпқабатты қоршаулар болып: контур бойынша қатаң байланысы жоқ екілік қоршаулар мен контур бойынша қатаң байланысы бар «сэндвич» типті екілік қоршаулар, иірілмелі қабаттармен қапталған тақталар. Шудан қорғанудың аса тиімді құралы болып дыбыс оқшаулағыш бүркеніш табылады. Құрастырылуына қарай бүркеніштер алмалы-салмалы, жиналмалы, қарайтын әйнектері, ашылатын есіктері, коммуникацияларды енгізу үшін тетіктері бар болулары мүмкін. Бүркеніштер үшін ең таралған материалдар болып болат және дюралюминий табылады. Дыбысоқшаулағыш бүкеніштердің аса тиімді жұмысы үшін оның ішкі қабырғасын 50 мм қалыңдығынан кем емес дыбысжұтқыш материалдармен қаптайды. Бүркеніштер серпімді төсеніштерде орнатылады. Бүркеніш қабырғаларының оқшаулағыш қондырғымен немесе оның іргетасымен қатаң байланысқа жол берілмеуі тиіс. Бүркеніштің жоғары дыбысоқшаулағыш тиімділігіне саңылаулар мен тесіктердің болмауы жағдайында ғана қол жеткізіледі. Егер қондырғыға тесік қажет болса (ауаны циркуляциялау үшін, коммуникация өтуі үшін) олар саңылаулық бәсеңдеткіштермен жабдықталған болулары тиіс. Акустикалық экран шудан қорғаныс құралы ретінде рұқсат етілген шу деңгейінің азын-аулақ ауытқуы кезінде қолданылады. Мысалы, акустикалық өңделмеген ғимараттағы экранның көмегімен шудың төмендеуі 2-3 дБ құрайды. Экрандар 1,5-2 мм қалыңдықты алюминий немесе болат беттерінен жасалады. Беттердің екі жағы 50 мм кем емес дыбысжұтқыш материалдармен қапталады. 2.5.7 Дыбысжұту Дыбысжұту – бұл акустикалық өңделген беттердің шағылысқан толқындардың қарқындылығын толқындарға түсетін дыбыстық энергияны жылулық энергияға айналдыру арқылы төмендететін процесс. Дыбысжұтудың келесідей әдістері таралған: - біркелкі қатаң кеуекті материалдармен қаптау; - перфорирлеуші жабындармен және қорғаныс қабаттарында мата мен пленкадан қаптау; - кеуекті немесе перфорирленген материалдардан жасалған жұтқыштардан тұратын әртүрлі формалы көлемді элементтер. Дыбысжұтқыш жабындар келесі шарттарда қолданылулары тиіс: - есептелмелі нүктедегі дыбыс қысымы деңгейінің талап етілетін төмендетілуі 1-3 дБ жоғары болғанда; - есептелмелі нүктедегі дыбыс қысымы деңгейінің талап етілетін төмендетілуі 5 дБ жоғары болғанда. Дыбысжұтқыш жабынлары үшін қолданылатын материалдар өздерінің құрылымы бойынша кеуекті-талшықты болып келеді (шынылы және минералды талшықтар). Соңғы жылдары кеуекті пенопласт қолданылуда. 2.5.8 Шу деңгейін өлшеудің құралы ВШВ - 003 ВШВ-003 құралының жұмысы зерттелмелі объектінің дыбыстық толқындарын өздеріне пропорционал, сонынан жоғарылайтын электр дабылдарына айналдыру принципі бойынша құрылған. Дыбыстық толқындарды электр дабылдарына айналдыру ретінде жоғары кедергісі ПМ-3 қуатбергіш өлшегіш құралының шығарылмалы кедергісімен сәйкестендірілетін М-101 капсюлі қолданылады. Бақылау сұрақтары 1. Шу және оның классификациясы: а) уақыттық сипаттамасы бойынша; б) спектрлік сипаттамасы бойынша. 2. Шудан қорғанудың әдістері мен құралдары: а) шуды қозу көзінде төмендету құралдары; б) шуды таралу жолында төмендету құралдары. 3. Дыбысоқшаулау. 4. Дыбысжұту. 5. Шу деңгейін өлшеу құралы. 6. Шуды бағалау критерийі. 7. Шудың адам организміне әсері.
Жұмыстың негізгі мақсаты өндірістік діріл параметрлерін өлшеу бойынша дағдыларды меңгеру мен оқшаулаудың тиімділігін бағалау табылады. Жұмыс барысында: - әдістемелік нұсқауларға сүйене отырып вибрацияның физикалық сипаттамасы мен оның адам ағзасына тигізетін әсерін, вибрацияның нормалануы мен одан сақтанудың әдіс тәсілдерін меңгеру; - вибрацияны өлшеуге арналған құрылғылармен жұмыс істеу ережесі мен іс-әрекетін, құрылғысын меңгеру; - тәжірибе түрінде вибрацияның өлшем-бірліктерін зертханалық орнатуын анықтау;вибрациялық құрылымның әсер етуін анықтау; - жұмысқа есеп беру. 2.6.3 Өндірістік дірілден қорғану МесСТ сай вибрация белгілі бір заттың немесе механикалық жүйенің қозғалу барысында кем дегенде бір координаторлық уақыт кеңістігінде кезектесіп өсіп, жойылады. Қауіпті өндірушілік вибрация құрылғыларды орнату кезінде тұрақсыз күштер әсерінен пайда болады. Адамға өту тәсілі бойынша вибрация: жалпы өту, адамның қолы арқылы өту, отырған немесе тұрған адамның тұла бойынан өтуі болып жіктеледі (МемСТ 12.1.012). Жалпы вибрация: - көліктік, яғни жолдағы көліктердің қозғалу нәтижесінде пайда болатын; - көліктік-технологиялық, яғни алдын ала дайындалған жеке өндірушілік жолмен өтетін стандарттық жүйедегі технологиялық операцияларды атқарудағы машиналардың жұмыс нәтижесінде пайда болатын; - технологиялық, яғни вибрацияның бастауы жоқ, стационарлық машиналардың жұмыс істеу барысында пайда болады және басқа да жұмыс орындарының берілуі мүмкін; - механизмдік құрылғылар, технологиялық және құрылыстық, машина жасау мен оны жөндеу жұмыстарымен байланысты ең кең түрде жан-жақты жұмыстарда қолданылатын көптеген механизаторланған саймандардың жұмыс істеу нәтижесінде локальдық вибрация пайда болады. Синсумдольдық заңы бойынша вибрацияның негізгі деңгейлері: виброқозғау ампитудасы (тепе-теңдік деңейінен қозғалу) Хm толқу жылдамдығының ампитудасы Vm толқудың өте жылдам ампитудасы Am толқу желілігі f. Гигиеналық негізінде вибрация (ГОСТ .12.1.012) сай адамға әсер етудін анықтайды. Мысалы: Орта квадратталған виброжылдамдық немесі оны ДБ октавалық жиелігінің логарификалық деңгейі пайда болады. Сонымен қатар виброжылдамдық пен виброқозғалыс деңгейлерін қолдануы мүмкін. Жұмыс орындарындағы вибрациялар ортагеометриялық нормалары шектеулі жалпы белгілермен 2;4;8;16;31;5;63 Гц октавалық желілігіндегі логарификалық деңгейінің толқу жылдамдығының ұзақтығын орнатады. Ал нормалары шектеулі локальдық вибрациялар октавалық желілігінен ортагеометриялық белгілерімен бірге 16;31;5;63;125;500;1000 Гц (МемСТ 12.1.012) ұзақтығын орнатады. Октавалық желілігі – қатынасы шектеулі (үсті және асты) желілігіндегі диапазон желілігі 2( f2/f1=2) тең. Әрбір октавалық желілік өзінің ортагеометриялық желілігімен сипатталады яғни f = f1хf2. Көліктік вибрацияларға сай – 1;2;4;8; 16; 31;5; 63 Гц. Вибрацияның гигиеналық нормалары вибрацияның сағаттық жұмыс күні бойынша әсер етуі үшін орнатылады. Вибрацияның нормалануы бойынша өндірушілік ғимараттарға бағытталған МемСТ 12.1.012 та нормалар жеке-жеке, вибрацияның түрлері сай болып келеді. Қарқынды вибрацияның жалпы ұзақ әсер етуі орталық және вегативтік жүйке жүйесіне кері әсерін тигізеді. Ол бастың ауруы, бастың айналуы, көздің нашарлануы, ұйқы, жүрек тамырларының бұзылуы, төмен көңіл-күйі негізінде әсерін тигізеді. Адамдардың стенокардия, гипертония, асқазанның, невроз ауруларына шалдығу мүмкіндіктерін арттырады. Сонымен қатар жалпы вибрация сүйек пен буындарға әсер етеді (жүргізушілерде радинулит). Адам ағзасы мен дене мүшелері және вибрацияның жиілігі сай келетін болса өте қауіпті. Жұмыс орнындағы толқу, әсіресе көрсетілген жиілігінен болса, олар маталардың жаңғырық құбылыс салдарынан механикалық бұзылуларға әкеліп соғады. Қарқынды логикалық вибрация жолдарының түйілуіне әкеліп соғады. Сонымен қатар буындар қозғалсының азаюына, буындарда тұздың бөлінуі, тері сезімталдығының бұзылуын жүйке жүйесінің қауіпті жағы байқалады. Барлық жоғарыда айтылып кеткен өзгерістер суық күндері азаяды. Соынмен қатар лональдық вибрациялар жалпы вибрациялар сияқты жүйке жүйесіне зиян келтіреді. Қарқынды вибрацияның ұзақ әсер етуі, ағзадағы потоголиялық өзгерістерді вибрациялық ауру деп аталады. Олар орталық жүйке жүйесінің, жүйке-бұлшығы мен сүйек-буын аппараттарымен, жүрек тамшыларының бұзылуымен сипатталады. МемСТ 12.1.012 Виброқауіпсіз еңбек етуге қол жеткізу үшін: - виброқауіпсіз машиналарды қолдану; - вибрацияны тасымалдаушыларды топтық және жекеше түрінде, виброқорғаныстың әдістерін қолдану; - жұмыс орындарында вибрацияның гигиеналық нормасын сақтайтын технологиялық процесстер мен өндірістік ғимараттарды қолдану; - ұйымдастырылған техникалық іс-шаралар қолдану, машиналарды жаңарту, жұмыскерлердің жұмыстан тыс вибрацияны кездестірмес үшін белгілі бір қоршау зоналары, жазулары, дабылқаққыш және т.б. орнату. Вибрацияның түпкі тарайтын жерінің параметрлерін төмендететін ұжымдық вибрациялық қорғаныстан әдістері, (МемСТ 12.4.011) вибрацияның берілу жолын төмендететін әдістерге бөлінуі мүмкін: - машиналардың құрылысына енетін қосымша құрылғылар қолдану; - машиналардың конструтивтік элементтері мен құрылыстық конструкциялардың өзгеруі (элементтердің қатарының өсуі, массаның өзгеруі тобы); - денпфирацияланған сыртқы бетін қолдану; - вибрация тудырушы екі немесе одан да көп антифизикалық синхронизация. Жеке бастың вибрациядан қорғануы үшін виброқауіпсіз қолғап және виброқауіпсіз киім қолдануға болады.
Вибрацияны тудырушы ретінде платформаға мықты жабыстырып қойылған электроқозғалтқышты қолданған. Ал платформа өз алдына. Электроқозғалтқышты іске қосу үшін «Пуск» батырмасын басып, ал тоқтатқан кезде «Стоп» басу.
Жұмыста вибрацияны өлшеу үшін ВИП-2 қатарында октавалық фильтр тектес ФЭ-2 виброметр қолданады. Виброметр виброөлшеуіш құрылғысымен вибротудырушылардан тұрады.
Вибрацияға ұшырайтын объектпен қатынасқа түскен кезде ЭДС пайда болып, теңбе-теңдік деңгейінен, пропроционалдық жылдамдықта кері шегінеді. Виброцияланатын объекттің толқу пропорцияналдығы бар, виброөндірушіден электрик сигнал алынатын өлшеуіш сайманы жеке блок ретінде жүйелі түрде орындалған. Ол сайманның сыртқы панеліндегі орналасқан бірліктері шектелген виброжылдамдық пен виброқозғалу өңделіп индикаторлық белгіге келіп тоқтатылады. Сайманның сыртқы панелінде «Жұмыстың түрі» мен «Өлшем бірліктері», «Шығу» батырмалары осцигографқа қосылу үшін орналасқан (берілген жұмыста С1-68 осцигрофы қолданылады). Виброжылдамдықпен виброқозғалудың октавалық деңгейлерін өлшеу үшін ФЭ-2 түрінің электрик фильтрлерін қолданады. Оның құрамында виброцияланған өлшемдерге сай, жиілігі орташа номиналданған октавалық фильтрлер тобы кіреді. Электроқозғалтыштың айналмасы жиелігін ортықтыру үшін, жұмыста ГЦ-3М түрінің сандық тахометрін қолданады. Оның құрамында өлшемдердің қорытындысын индикациялауға арналған фотоэлектрик қабылдағыш пен малдың таблосы бар электрондық болк енеді. Фотоэлектрик қабылдағыш – электорқозғалтыштың платформасындағы Кранштейннің көмегімен орналасқан, ол үшін корпустық қозғалғыштың қосарланатын шамның жанып сөнуіне кедергі жасауы тиіс. Шамның кедергі жасауы оның айналасында орналасқан тура 60 қиылысы бар, материалдың инфрақызыл тотығудың дискін сипаттайды. Назар аударыңыз! С1-68 Осцеллографы өндіру мен өлшеу үшін бапталған, содықтан оны қажетсіз жағдайларда қолдануға тыйым салынады. Жұмыста қолданылатын саймандар өте күрделі және қымбат бағаланатын аппарат ретінде сиппаталатындықтан олармен жұмыс істеу үшін алдын ала тиянақты түрде дайындалуы тиіс.
Жұмыс барысындағы қауіпсіздік шаралары: - электроқозғалтқыштың роторы сөніп тоқталса, дисктің тепе-теңдігін сақтайтын тысые шешуге жол берілмейді; - қозғалтқыштың ротарын қолмен, аяқпен немесе басқа да бір заттармен тоқтатуға тыйым салынады; - дисктің тепе-теңдігін сақтайтын тыссыз электроқозғалтқышты іске қосуға болмайды; - «іске қосу», «сөндіру» қозғалтқышының виброизоляциянын қозғалтқыштың тек қана тоқтатар кезінде шебердің құралының көмегімен өндіру керек, бұл мақсаттар үшін басқа да бөтен құралдарды пайдалануға тыйым салынады. Кез-келген құрылғының бөлігінде электртоғының қуатын байқаған кезде, міндетті түрде жұмысты тоқтатып, оқытушыға (шеберге, лаборантқа) хабар беру керек. Бақылау сұрақтары 1. Вибрация қандай әрекеттермен сиппаталады және ненің барысында олар пайда болады? 2. Адамға берілу бойынша вибрация қалайша жіктеледі? 3. Вибрацияның сипатталуы? 4. Вибрацияның нормалануы? 5. Адам ағзасына вибрацияның әсер етуі? 6. Вибрацияның таралу барысындағы параметрлерін төмендететін ұжымдық вибрациялық қорғаныстың тәсілдерін ата. 7. Виброқауіпсіз шарттарға қалай қол жеткізуге болады? 8. Жеке бастың вибрациядан қорғану тәсілдері. 9. Толқу көзінің вибрациясы немен айқындалады? 10. Вибрацияның сапасы қалайша бағаланады? 11. Берілген жұмыста қандай виброөлшеуіш аппараттарын қолданады? 12. Берілген жұмыстың қауіпсіздік шаралары? 2.7 Радиациялық ластану деңгейін анықтау 2.7.1 Жұмыстың мақсаты Радиация деңгейін, оның адамға және қоршаған ортаға зиянды әсерін білу, радиациялық ластану деңгейін өлшеуді және әділдікпен бағалауды білуі. 2.7.2 Жалпы теоретикалық ережелер Радиация түсінігі. Радиоактивтілік − атомдық және көпшілік санның өзгерістеріне соқтыратын кейбір химиялық элементтерді өздігінен (уран, торий, радон және басқалары) ыдырауға келтіру. Радиоактивтік заттар жартылай ыдырауға, яғни барлық атомдардың жартысы ыдырау ішінде қатаң анықталған жылдамдықпен ыдырайды. Радиоактивтік ыдырау тоқтай алмайды және альф, бета, гамма және нейтронды сәулеленудің ионды сәулеленуін көрсетумен бірне ілеседі. Осы сәулелердің негізгі өзіндігі ионды іс-әрекет болып табылады. Радиацияның көздері табиғи және жасанды (адаммен құрылған) болады. Альфа сәуленің өте аз ықпалы бар, альфа бөліктері киім, адамның терісі арқылы өтеді, бұл бөліктердің сәуле көзі ағзадан тыс болатын болса, онда ол қағаздың жай парағымен тежеледі. Адамға сәуленің өтіп кетуі кезінде олар терінің сыртқы қабатының түбіне жетеді, алайда тағаммен бірге ішке түсуі немесе альфа бөліктерінің ауасымен түсуі ағзаның ішкі терілері үшін қауіпті болады. Бета сәуле. Бета бөліктер (ядерден шығатын электронды ағындар) киіммен тежеледі, ал адамның ашық денесіне сыртқы сәуленің түсуі кезінде тері эпителиясында тежеледі, оған тері дақтары, терінің күюі, денеге жараның болуын тудырады. Денсаулыққа аса қауіптілікті бета – көздері ішкі сәуленің түсуі кезінде болады. Гамма сәуле электромагнитті сәулеге жатады және жарық жылдамдығын тарататын энергия кванттары ағынан білдіреді. Гамма сәуленің жоғары энергиясы мен үлкен ықпалы бар. Адам денесіне және басқа материалдарға терең сіңеді. Рентген сәулесі де гамма сәулесі сияқты. Нейтронды сәуленің жасанды радиоактивті таралуы кезіндегі орны бар. Нейтронды сәуленің ерекшелігі оның заты арқылы өткеннен кейін ол өздінен радиоактивті бола алады және альфаның, бетаның және гамманың барлық түрдегі сәулелерін күйдіреді. Ол сыртқы және ішкі сәулелер кезінде қауіпті. Альфа, бета – бөліктер және нейтронды сәулелер корпусты табиғаты бар (бөліктер ағыны), ал гамма сәуленің және рентгендіктің толқынды табиғаты (электронды магнитті толқындар) бар. 2.7.3 Өлшем бірліктері Иондаушы сәулелердің өлшем бірліктері 2.2-кестесінде көрсетілген. 2.2-кесте – Ионданушы сәулелердің өлшем бірліктерінің белгіленуі
Радиоактивті заттың белсенділігі (А) секундына бір ыдырауға тең 1Бк уақыттың бірлігіне ыдырау санымен сипатталады. Сіңірілген доза (Д) − көпшілік бірлігіне қайта есептеуде күйген терімен сіңіріліп (ағза терлерімен) иондалған сәуле энергиясының саны. Эквивалентті доза (Н) − (Q орташа коэффициентке көбейтілген сәуленің сіңірілген мөлшері. Экспозиционды доза (Х) − адам денесінің жалпы және тең мөлшерде күйіп қалуы кезінде радиацияның қарқынды қауіптілігін сипаттайды. Табиғи радиоактивті рең деңгейі Ф=10-50 мкР/ч шегінде. Әсіресе Ф=15 мкР/ч.Тамақ өнімдерінің, судың және ауаның ластануы деңгейі Ки/кг немесе в Ки/л-де көрсетіледі. Ластанған жерлер Ки/км-де өлшенеді. Гамма сәулені өлшейтін приборлар оны миллирентгендерде сағатына немесе микрорентгендерде сағатына 1 Р=1000 мР/час=1000000 мкР/ч. Алынатын мөлшерлерді анықтау үшін осы уақыт ішінде адам сәулеге күйгенде оны осы уақытқа көбейтеді. Радиацияны өлшеу үшін үш сипат қолданылады – белсенділік, аумақты радиоактивті ластау деңгейі, радиация мөлшері.
Өмір үрдісінде адамның сәулеге күюі: космистик сәуле, қоршаған ортадағы жасанды көздер және тұрмыс пен басқа көздер түрлері есебінен өтеді. Мысалға: радонның орташа үлес белсенділігі ваннада − 8,5; асүйде − 3; жатын бөлмеде − 0,2 кБк/м3. Эквивалентті мөлшер күштілігі, мысалға жарық құрамынан тұратын сағаттан от 0,074-2∙10-4 мкЗв/ч тең. Радиоактивтік сәуленің адамға зиянды биологиялық әсер етуі атомдардың ионизациясы мен туындауымен және тірі терінің жасушаларымен байланысты. Рентгендерде әсер ету мөлшері радиация мөлшері деп аталады. Ағзаның сәулемен зақымдану сипаты сәуле түсу түріне және күйіп қалу мөлшеріне, ағзаға түскен разиацияның әсер ету ұзақтығына, дененің күйген бөлігінің аумағына, сондай-ақ ағзаның жалпы жағдайына байланысты. Сәуле түсу дертінің үш дәрежесін көрсетемін: - бірінші (күн өту мөлшері 1-2 Зв немесе 100-200 Р 2-3 апта өткен кезде) белгілері − нашарлау, бас ауыру, ұйқы бұзылуы, дерт емделеді; - екінші (күн өту мөлшері 2-3в немесе 200-300Р, бір апта кезең) белгілері бірінші белгілер сияқты, бірақ сәл артығырақ. Белсенді емдеу кезінде сауығу 1,5-5 ай ішінде өтеді. Өлім 20 % жуық; - үшінші (күн өту мөлшері 3-5 Зв немесе 300-500 Р, бірнеші сағатқа дейінгі кезеңде). Дерт қарқынды және ауыр өтеді. Белсенді емдеу кезінде сауығу 6-8 айдан кейін басталады. Өлім 50 % жуық.
Иондалған сәуле өтудің рұқсат етілген деңгейі «НРБ-99 Радиациялық қауіпсіздіктің нормаларымен» регламенттеледі. Радиоактивті сәулелермен қатынаста жұмыс істейтіндер үшін радиациялық қауіпсіздік нормаларына сәйкес жылына шамамен 5 бэр (Р) мөлшері белгіленген. Халықтың шектеулі бөлігіне (кәсіпорынның маңында тұратындар) – 0,5 бэр (Р), халықтың қалған барлық бөлігі үшін табиғи рең шегінде. Кәсіпқойлардың бір рет жол берілген авариялық күнге күюі − 25 бэр кейінгі жылдарға осы мөлшердің өтемақысымен. 2.7.5 Техникалық жарақтандыру Мөлшерметрикалық приборлар киімнің зақымдануынан, тамақ-тағамнан, судан және т.б. радиация деңгейін анықтау үшін, сондай-ақ зақымданған аумақтарда болған адамдардың радиоактивті күю мөлшерін өлшеу үшін жасалған. Рентгенметрлер рентгендік немесе гамма-сәуле мөлшерінің күш өлшемі үшін жасалған. Бұл топқа ДП-5А мөлшер метрі жатады, ол сәуле өлшем мөлшері 0,05 мР/ч-200 Р/ч дейін. Мөлшер метрінің жалпы түрі 2.1-суретте келтірілген. Зертханалық жұмыстарды орындау тәртібі мен әдістемесі: 1) ДП-5А мөлшерметрі жұмысының қондырғысымен және принціпімен танысамын. Онымен жұмыс істеу тәртібі футлярдың қақпағында берілген; 2) жұмысқа прибор даярлаңыз; 3) «Іздеу» режимінде радиациялық ластануды тауып алуға үй-жайды тексеріңіз. Дабылдың үздіксіз дыбысталуын орнатыңыз. Зертхананың бірнеше жерлерінде көрсеткіштерді алыңыз. 4) компьютерлік сыныпта радиациялық реңнің бірнеше өлшемдерін жүргізіңіз,нәтижелердің өңдеу әдістемесі. 
2.1-сурет − ДП-5А приборының панелі Эксперименталды өлшемдердің нәтижелері 2.3-кестеде көрсетілген. 2.3-кесте − Эксперименталды өлшемдер нәтижелері
Мәліметтерді өңдегеннен соң тұжырым жасалады. Телевизор жұмысы кезінде алынған 3x10-2 мкЗв сағатына эвивалентті мөлшердің қуаты 3x10-2 мкЗв сағатына. Қараудың жылына алынған мөлшерін санаңыз. Бақылау сұрақтары 1. Радиоактивтілік деген не? 2. Сәуле түрлері және оның сипаты? 3. Белсенділік деген не? 4. Радиацияның сіңірілген мөлшері? 5. Иондалған сәуленің өлшем бірілігі? 6. Иондалған сәуленің қауіптілігі? 7. Радиоактивтік сәуленің санитарлық нормалары. 2.8 Халықты қорғаудың ұжымдық және жеке қорғану құралдары 2.8.1 Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары Халықты қорғаудың ұжымдық құралдары – тұрғындарды апат, зілзала салдарынан, сондай-ақ қазіргі замандағы қырып-жою құралдарының зақымданғыш факторларының қорғаудың ең негізгі тәсілдерінің бірі. Солардың бірі – адамдарды ұжымдық қорғау құралына жататын қорғаныс ғимараттарына жасыру. АҚ және ТЖ жүйесінде пайдаланылатын мұндай ғимараттарға панаханалар, радиациядан қорғау орындары (РҚО) және қарапайым жасырыну орындары жатады. Панаханалар толқын соққысынан, жарық сәулесінен, өткір радиациядан және радиоактивті зақымданудан, ядролық жарылыстың зақымданғыш факторларынан, сондай-ақ уланғыш заттардан (УЗ), бактериалдық құралдар мен қатты әсер ететін улы заттардан (ҚУЗ) сенімді қорғауды қамтамасыз етеді. Өндіріс күштерін қазіргі заманғы қырып-жою құралдарынан, зілзаладан, радиациялық және химиялық қауіпті объектілердегі апаттардан қорғау – маңызды мемлекеттік міндеттердің бірі. Қорғаныс ғимараттары адамдар жасырынуға тиіс жерлерге мүмкіндігінше жақын орналасуы тиіс. Көпшілікті қорғау құралдарына арнайы қорғану құрылымы орналасуы бойынша қосылып салынған және жеке тұрғызылған қорғану құрылымы болып бөлінеді. Қосылып салынған құрылымға ғимараттың подвалын жатқызуға болады. Бұл қорғаныс құрылымдардың ішінде кең тарағаны. Қорғану құрылымының жеке тұрғызылған түрі ғимараттан бөлек орналасады. Тұрғызылу уақты бойынша алдын ала тұрғызылған және тез арада тұрғызылған болып келеді. Алдын ала тұрғызылған қорғаныс құрылымы жанбайтын құрылыс материалдарын пайдаланып салынған салынған тұрғылықты құрылым. Ал тез арда тұрғызылатын қорғаныс құрылымы қолдағы бар материалдармен төтенше жағдай туындағанда ғана тұрғызылатын құрылым. Қорғаныс қасиеті бойынша қорғану құрылымы (убежище) бірнеше топқа бөлінеді. Атап айтқанда қорғану мүмкіншіліктеріне, оның қабырғаларының конструкциясына және оның соққылы толқынының қысымының белгілі бір шамасына шыдамдылығына байланысты болуы. Сыйымдылығына байланысты олар кіші сиымды (600 адамға дейін), орта сиымды (600-2000 адамға дейін) және үлкен сиымды (2000 адамнан артық) болып бөлінеді. 2.8.2 Халықты қорғаудың жеке қорғану құралдары Жеке қорғаныс құралдары теріні және тыныс алу органдарын радиоактивті, улы заттар және биологиялық құралдардан қорғау үшін пайдаланады. Осыған орай жеке қорғаныс құралдары қызметіне байланысты тыныс органдарын және теріні қорғау, сонымен қатар медициналық қорғау құралдарына бөлінеді. Тыныс органдарын қорғау құралдарына противогаздар, респираторлар және қарапайым қорғау құралдары жатады. Противогаздар изоляциялық және фильтрлік болып бөлініп, азаматтық, жалпы әскерлік және балаларға арналған түрлерден тұрады. Изоляциялық противогаздар адамдарды ауа құрамындағы зиянды заттардан қорғаса, ал филтрлік противогаздар ауадағы әр түрлі зиянды қоспалардан фильтр арқылы тазалап қорғайды. Фильтрлік противогаздардың ГП-5, ГП-7(азаматтық), РШ-4, ПМГ-2 (жалпы әскерлік), ДП-6, ДП-6М, ПДФ-Ш (балаларға арналған) және т.б. маркалары пайдалануда. Изоляциялық противогаздардың ИП-4, ИП-5, КИП-5, КИП-7 және т.б. маркалары бар. Респераторлар тыныс алу логагын радиоактивті шаңдардан қорғайды. Мата және маталы-дәке таңбалар да тыныс алу жүйесін радиоактивті шаңдардан, бактериялық заттардан қорғайды. 2.8.3 Теріні қорғайтын құралдар Теріні қорғайтын құралдар қорғау және қорғауға икемднлген күнделікті пайдаланатын киімдерден тұрады. Қорғау киімдері изоляциялық (жалпы әскелік қорғаныс комплекті, жеңіл бөлуші костюм Л-1 және т.б.) және фильтрлік (қорғаныс фильтрлі киім ЗФО-52 және т.б.) болып бөлінеді. Егер қарапайым киімдерге сабындымайлы эмульсияны сіңірсе, оны қорғаныс құралдары ретінде пайдалануға болады. 2.8.4 Медициналық қорғаныс құралдарыМедициналық қорғаныс құрардары радиоқорғаныс құралдарынан, антидоттардан, бактерияға қарсы құралдардан және жартылай санитарлық тазалау құралдарынан тұрады. Радиоқорғаныс құралдары бұл адам организмін радиоактивті заттарға қарсы төтеп беру мүмкіншіліктерін арттыратын препараттар. Антидоттар деп улы заттарды адам организмінен жоюға арналған препараттарлы айтады. Антибактериялдық құралдарды биологиялық қауіпте пайдаланады. Жартылай санитарлық тазалау құралдарына ИПП-8 пакеті, АИ-2 жеке аптечкалары жатады. 2.8.5 Жеке аптечкаЖарақат және күйік кезінде, улы заттарды, бактериялық заттарды жеке ионды сәулені әлсірету және алдын алу үшін, өзара және өзіне көмек көрсету, антидот препараттары және радиопротекторлар бар.Жеке аптечка бірнеше ұялардан тұрады: - 1-ші ұяда – ауруды басатын заты бар шприц-тюбик орналасқан. Ол қатты жарақат алғанда, сүйек сынғанда және күйгенде колданады. Оны пайдаланғанда сол колымен бұдыр дөңгелегінен ұстайды да тюбиктің денесінен оң қолысен ұстап сағат тіліне қарай айналдырады. Сосын инені жауып тұрған қалпағын алып, шприц-тюбикті жоғары қаратып, ине ұшына тамшы пайда болғанша ауаны шығарады. Сосын инеге қол тигізбей, санның жоғары жағынан егеді. Жедел жағдайда киімнің сыртынан да егуге болады; - 2-ші ұяда – фосфорорганикалық улы заттармен улануды әлсірететін және алдын алатын зат – торен (6 дана) таблеткасы дөңгелек қызыл түсті пеналда орналасқан. Оны «Химиялық кауіп» белгісі берілгенде 1 таблеткадан қабылдайды. Улану белгісі күштірек болса, таблетканың тағы 1 данасын қабылдайды. Келесі қайталап қабылдау 5–6 сағаттан кейін болады; - 3-ші ұяды – түссіз үлкен пеналда N2 бактерияға қарсы қолданылатын зат – сульфадимотксин (15 таблеткасы) орналасқан. Оны сәуле алғаннан кейін азқан-ішек қызметі бұзылуы пайда болғанда 7 таблеткасын ішеді, кейінен 2 тәулікте 4 таблеткадан қабылдайды; - 4-ші ұяда – алқызыл түсті, сегізқырлы 2 пеналда, әр қайсысында 6 таблеткадан N7 радиоактивтіуланудан қорғайтын зат – цистамин орналасқан. Оны сәле алу қаупінде 6 таблеткадан бір қабылдайды және тағы сәуле қауіпі төнгенде6 таблеткасын 4–5 сағаттан кейін қабылдайды; - 5-ші ұяда – түссіз төрт қырлы 2 пеналда, әр қайсысы 5 таблеткадан тұратын N4 бактерияға қарсы қолданатын зат тетракциклин гидрохлориді орналасқан. Оны бактериялық улану және қауіп төнгенде, жарақат және күйік алғанда пайдаланады. Алдымен 5 таблетканы су ішумен бірге қабылдайды. Сосын 6 сағаттан кеиін 5 таблетка қабылдайды; - 6-ші ұяда – ақ түсті төрт қырлы пеналда N2 радтоактивті уланудан қорғайтын зат калий иодиді 10 таблетка) орналасқан. Оны радиоактивті заттар түскенде күніне 1 таблеткадан 10 күн қабылдайды. Ең алдымен балаларға 1 таблеткадан береді; - 7-ші ұяда – көгілдір түсті дөңгелек пеналда құсуға қарсы қолданатын зат этаперазин 5 таблетка) орналасқан. Оны сіуле алғаннан кеиін тез арада және бас жарақатынан кейін лоқсу пайда болғанда 1 таблеткадан қабылдайды. Ескерту! 8 жасқа дейінгі балаларға таблетканың 4/1 бөлігін, 8 жастан 15 жасқа деиінгі бплаларға 2/1 бөлігін береді.
Комплектегі бұранды қақпаға жеке дегазды ертіндісі бар флакон және 4 мақталы-дәкелі тампондар кіреді. Тамшы сұйық улы заттар дененің ашық бөліктеріне және киімге түскенде тампондарды флакондағы сұйыққа малып, ластанған дене бөліктерін және киімді сүртеді. Егер жеке химиялық пакет болмаса, тампон ретінде кәдімгі мақта мендәкені қолдануға, ал дегазды ертіндіні қолдан дайындауға болады. Бірдей мөлшердегі 3 % тотыққан сутегі ертіндісі мен 3 % сілтіті натрий ертіндісінің қоспасын немесе 3 % тотыққан сутегі ертіндісі мен 150 г. конторлық силикатты желімнің қоспасын қолдануға болады. Жеке таңба пакетіЖеке таңба пакетінің ұзындығы 7 м., ені 10 см. дәке-бинттен және ұзындығы 17,5 см, ені 32 см мақта-дәкелі жастықшалардан тұрады. Жастықшаның біреуі дәке-бинттің басына қозғалмайтындай етіп бекітілген, екіншісі қозғалмалы, оны бинттің бойымен қозғалтуға болады. жүктеу 1,13 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау