Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау

А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков,  Г.Ж. Смаилова  
 
96 
 
6.  Мұнай  газ  қоспасының  шығыны.  Ол    мұнаймен  газды 
алып кету коэффициентіне (К
г
) әсер етеді. Шығын үлкен кезінде 
газбен  алып  кету  коэффициенті  артады,  себебі  қоспа 
сепараторда  аз  уақыт  болғандықтан  барлық  газ  бөлініп 
үлгермейді.  Алайда  газ  факторының  жоғарғы  мәнінде  газбен 
алып кету коэффициенті аз шығын кезінде де артуы мүмкін.  
7.  Сепаратордағы  қысым  және  температура.  Сепараторда 
мұнаймен  алып  кететін  газ  санына,  газ-сұйық  жүйесінің  сол 
дисперстілігінде,  сепарация  қысымы  әсер  етеді.  Сепаратордағы 
мұнай  қабатындағы  газды  көпіршік  салмағы  оның  диаметріне 
және  қысымына  байланысты.  Қысым  артқан  кезде  газбен  алып 
кету  коэффициенті  –  артады.  Мұнай  температурасының  артуы 
оның  тұтқырлығын  төмендетеді,  яғни  газ  көпіршігінің  бөліну 
жылдамдығын  арттырады.  Соған  байланысты,  температураның 
артуы мұнай мен газды алып кету коэффициентін азайтады.   
 
 
3.4.2. Суды алдын ала бөлу 
 
Ірі  кен  орындардың  ағымдағы  пайдалану  кезеңі  игерудің 
соңғы  сатысымен,  игерілетін  мұнайдың  суланумен,  жеткілікті 
мәнге жеткенімен сипатталады.  
Игеру  аудандарындағы  мұнайдың  сусыздануының  негізгі 
себебі  –  қабат  суын  тасымалдаудың  қымбат  болуы.  Суланған 
мұнайды тасымалдау мұнайдың құрамында қабат суының болуы 
есебінен қосымша суық көлемін айдау ғана емес, сонымен бірге 
мұнайға  қарағанда  судағы  мұнай  типті  эмульсия  тұтқырлығына  
байланысты  қымбаттайды.    Мұнайда  су  құрамының  болуы  1% 
өскенде  тасымалдау  шығыны  орташа  есеппен  әр  айдау  кезінде 
3–5% өседі.  
Еркін  суды  бөлу  өндірістік  мұнай  жүйесінің  қайтадан 
диспергерленуін  алдын  алу,  өндірістік  қондырғылар  мен 
құбырлардың 
тоттануын 
төмендету, 
мұнайды 
дайындау 
қондырғыларының  өнімділігін  арттыру,  сепаратор,  пештер, 
сорапты  қондырғылар,  тұндырғыштардың  жүктеуін  төмендету 
үшін  қолданылады,  соның  есебінен  пайдалану  сенімділігін 
арттыру болып табылады. 

Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау  және  тасымалдау 
 
97 
 
Кейбір  зерттеушілер  (Байков  Н.М.)  суды  алдын  ала 
лақтыру  процесін  сулану  30%  және  одан  жоғары  болған  кезде 
пайдалану дұрыс деп есептейді.  
Мұнай 
қоспаларының 
сулануының 
белгілі 
мәнінде  
эмульсия белгілі   бір тұрақсыздылықпен сипатталады, ол кезде 
қабаттану  мүмкін,  бұдан  мұнай  өз  бойында  су  көлемін  ұстай 
алмайды,  таңдауды    өндірісте  еркін  фаза  түрінде  бөлінетін 
технологиялық  сұлбаның  барлық  нүктесінде  дифференциалды 
жасалуы керек.  
Суды  алдын  ала  лақтыру  мұнайды  жалпы    сусыздандыру 
процесінің  бір бөлігі болып табылады. Суды алдын ала лақтыру 
орнына  байланысты  мұнайды  дайындаудың  технологиялық 
сұлбасында мынаны бөледі: 
  Жол жөнекей лақтыру; 
  Орталықтандырылған лақтыру, ол ССС, суды алдын ала 
лақтыру қондырғыларында (САЛҚ), тұндырғыштарда орындалады 
және  мұнайды  дайындау  қондырғыларында  судың  болуына 
апарады.  
ССС-дағы  суды  лақтыру  газға  қаныққан  суды  дайындау 
түйіні  және  сепарацияның  екінші  сатысына  тасымалдауды 
қамтамасыз ететін  артық қысымда орындалады.  
Алдын  ала  сусыздандыру  үшін  келесі  технологиялық 
процестер қолданылады: 
  Мұнайды гравитациялық тұндыру; 
  Мұнайды ыстық тұндыру; 
  Термохимиялық әдістер. 
Технология 
бойынша 
гравитациялық 
тұндыру 
қарапайым. Бұл жағдайда мұнай резервуарға толып және белгілі 
уақыт  сонда  тұрады  (48  сағат  не  одан  көп).  Ұстап  тұру  кезінде 
су  тамшыларының  ірі  тамшыларға  коагуляциясы  жүреді  және 
судың  ауыр  тамшылары  ауырлық  күш  әсерінен  түбіне  тұнады 
және тауар асты су түрінде сонда жиналады. 
Алайда суық мұнайды гравитациялық тұндыру процесі – аз 
өнімділікті және мұнайды сусыздандырудың аз тиімділікті әдісі, 
сондықтан  суланған  мұнайдың  ыстық  тұндыруын  қолданады, 
бұл кезде мұнай температурасы 45–70°С дейін қыздырылып бұл 
су  тамшыларының  коагуляция  процесін  жеңілдетеді  және 

А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков,  Г.Ж. Смаилова  
 
98 
 
тұндыру  кезінде  мұнайдың  сусыздануын  жылдамдатады. 
Сусыздандырудың 
гравитациялық 
әдісінің 
кемшілігі 
тиімділігінің аздығында.  
Тиімдірек әдіс  ол термохимиялық, арнайы заттарды өзіне 
қосу  ол  –  БӘЗ,  деэмульгатор  (ДЭ)  деп  аталады  және  қыздыру. 
ДЭ-ні мұнай құрамына аз мөлшерде 1 т мұнайға 5-10-нан 50–60 г-ға 
дейін  қосады.  ДЭ  «мұнай-газ»  фаза  айырылу  бетінде 
адсорбцияланып  және  сұйық  құрамындағы  әлсіздеу  беттік-
әрекетті 
табиғи 
эмульгаторларды 
ығыстырады 
немесе 
алмастырады.  Су  тамшы  бетінде  құрылатын  қабықша  әлсіз 
болып,  ол  ұсақ  тамшылардың  іріге  бірігуіне  –  коалесценция 
процесі жүруіне әсер етеді.  
Ылғалдың  ірі  тамшылары  резервуар  түбінде  тез  шөге 
алады. Термохимиялық  шөгу  әсері  және  жылдамдығы  мұнайды 
қыздыру,  қыздыру  кезінде  мұнай  тұтқырлығының  төмендеуі 
және  су  тамшыларының  коалесценция  процесінің  жеңілдету 
есебінен артады.  
ДЭ  барлық  реагенттері  мұнай  реагентті  эмульсия  түрінде 
мөлшерленеді.Эмульсияда 1–2 %  ДЭ әрекетті заттардың болуы 
келесі  технологиямен  дайындалады.  Реагентті  араластыру 
блогына  сусызданған  (құрамында  су  10%  болатын)  мұнайды 
сыртқы 
сораппен 
айдайды. 
Мұнай 
реагентті 
эмульсия 
араластырғышта жасалады, ол реагентті блокта орналасқан оған 
концентрацияланған реагент беріледі. ДЭ, сепарацияның бірінші 
сатысына  дейін,  қабат  суын  алдын  ала  лақтыру  қондырғысы 
жұмыс  істеп  тұрған  кезде,  ДНС  УПСВ  кіріс  құбырларына 
айдалады.  
Қазіргі  кезде  суды  алдын  ала  лақтыруға  арналған  екі  түрлі 
қондырғы бар: тік болат резервуар (ТБР)  көлемі 1000-нан 5000 м
3
 
дейін  және  көлденең  цилиндрлі  сыйымдылықтар  көлемі  100 
және 200 м
3
 (булиттар).  
Тік 
резервуарлар 
арнайы 
сұйықты 
енгізу 
таралу 
тарағымен  жабдықталған,  ол  резервуар  түбінен  1,5  м  жоғарыда 
орналасқан. Маточниктің (жатынды) төменгі бөлігінде тесік бар. 
Эмульсия  тесік  арқылы  төмен  бағытталады,  одан  соң  су 
қабатында  қалқып  шығады,  оның  биіктігі  3–4м  арасында 
болады.