А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
208
Церезиндер – жоғары балқымалы көмірсутектер, құрамы
мен қасиеті бойынша парафиннен айтарлықтай айырмашылығы
бар. Парафиндердің балқу температурасы 45–54
o
C, церезинде
65–88
о
С. Парафиндердің қайнау температурасы 550
о
С аспайды,
церезиндердікі 600
o
С жоғары. Парафиндер пластинкалар
түрінде оңай кристалданады; церезиндер ұсақ инелі құрылымға
ие және қиын түрде кристалданады. Церезиндер үлкен
химиялық активтілікке ие. Мұнайды сараптау кезінде әдетте
құрамындағы қатты парафинді көмірсутегіні парафин және
церезиндерге бөлмей, жалпы бағалайды. Парафинді КС
құрамының таралуы (6.2-сурет) және Солтүстік-Варьеган кен
орынның кейбір ұңғымаларының АШПТ құрамы (6.2-кесте)
төменде келтірілген.
Солтүстік-Варьеган
(Ресей) кен орны парафинінің
гомологты қасиеті 6.2-кестеде көрсетілген.
6.2-сурет. Солтүстік-Варьеган мұнай парафинді КС құрамының
таралуы: 1-церезин;2-тұнбадағы парафиндер; 3-мұнайдағы
парафиндер
6.2-кесте
Асфальтті-шайырлы-парафинді түзілістердің (АШПТ) құрамы
Компоненттер
Ұңғыма бойынша компоненттердің массалық
бөліктері, %
649
499
864
880
Шайырлар
2,33
1,55
3,53
2,47
Асфальтендер
2,19
3,96
5,9
2,3
Парафиндер
23,82
26,54
56,29
30,7
Церезиндер
5,0
11,0
34,0
25,0
Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау
209
АШПТ құрамында церезин артық болуы мүмкін. Мысалы,
кейбір кен орнының өндіру ұңғымаларында алынған
шөгінділерінің 70,5% -ын церезин құрады.
Қабаттан көп көлемде лайлы материалдарды шығару
парафин бөліну процесін интенсификациялау мүмкін, себебі
оның
гидрофильді
қасиеті
басым
және
парафиннің
кристалдану
орталығы
болуы мүмкін. Кейде
АШПТ
құрамында олар көбірек болады, бұл қабаттан шығатын қатты
жыныстардың болуын көрсетеді.
6.1.3. Кәсіпшілікті құбырлардың температуралық режимі
Температуралық градиент – парафиннің мұнайдан шығудағы
анықтаушы болып табылады. Ағын температурасының төмендеуі
жылудың қоршаған ортаға берілуі нәтижесінде болады. Жүргізілген
зерттеулермен жалпы температуралық баланста ағынды суу кезінде
кері газдалу 23–37% құрайтыны анықталды. Бұл көбінесе
лақтырылмалы жолақтарда (тораптарда) жүреді, газды мұнайлы
ағын ұңғыманың сағасынан мұнайды жинақтау бекетіне дейін
жүргізіледі. Лақтырылмалы жолақтарда жылудың жоғалуы
парафинді түзілістердің қарқындылығына және үлестірілуіне әсерін
тигізеді.
Мұнай
жинағыш
коллекторларда
температуралық
жоғалтулар
айтарлықтай
төмен
лақтырылмалы
жолақтарға
қарағанда.
Жинау
құбырларындағы
парафиндалу
сипатына
мұнайгазды қоспаны бірге тасымалдау кезінде ұңғыма сағасынан
мұнайды жинау пунктіне дейін ұзынды бойынша температура
таралуы әсер етеді.
Лақтырылмалы жолақтарда жылудың шығыны ұзындық
бойынша парафинді шөгінді интенсивтілігі мен таралуына әртүрлі
әсер етуі мүмкін. Құбыр ұзындық бірлігіне температура ауытқуы
көп болған сайын парафин шөгінделу интенсивтілігі де көп, бірақ
парафиндалу аймағы қысқара бастайды. Басқаша айтқанда, ағынның
температуралық тұрақтылығы ерте болған сайын, парафиндалу
аймағы да қысқарады.
Тәжірибе көрсеткен бойынша, лақтырылмалы жолақтар
бойына ағынның тұрақталуы байқалмайды. Бұл арқылы мұнай
А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков, Г.Ж. Смаилова
210
жинаудың өндірісті жүйесінде құбырлардың парафиндалуы
барлық ұзындық бойынша көрінеді. Алайда парафин шөгінделу
интенсивтілігі 200–300 м ұзаққа таралмайды, оны шөгінді-
лермен күресу кезінде ескеру керек.
Мұнай жинау коллекторында температуралық шығын
лақтыру жолақтарына қарағанда төмен. Сепарацияның 1
сатысынан кейін аздаған еркін газдың болуы коллектордағы
ағын құрылым бойынша бірфазалыққа жақындайды. Ресейде
жүргізілген мұнай жинау коллекторының температуралық
режим тәжірибелік зерттеулері мұнай-газ қоспадан құбырды
қоршаған топыраққа толық жылу беру коэффициенті 2
ккал/(мсағ С) құрайтынын көрсетті.
Яғни, мұнайды кәсіпшілік жинау жүйесіндегі негізгі
температуралық шығын сепарацияның 1 сатысына дейін
болады, яғни «ұңғыма–1сепарация сатысы қондырғысы»
ауданында. Құбыр өлшеу құрылғысынан (ҚӨҚ) мұнай жинау
коллекторына дейін ұзындық әдетте салыстырмалы түрде көп.
Құбырлардағы парафин шөгуі, басқа да тең шарттарда, екі
фактормен анықталады: температура және ағын қозғалу
жылдамдығы. Ағын температурасын төмендету парафин
түзілуді арттырады. Ағын жылдамдығының өсуі құбырдың
парафиндалу аймағын өсіреді және максимальды шөгінделуді
сағадан лақтыру жолақтары бойымен орын ауыстырады.
Тәжірибемен анықталғаны, парафин шөгінделу өсімі
белгілі бір ағын жылдамдығына жеткенде тоқтайды. Сондықтан,
құбырлардағы парафин шөгінделерін алдын алу көзқарасымен
қарағанда, ағын жылдамдығын арттыру қажет, ол үшін лақтыру
желі диаметрін кішірейту керек. Басқа жағынан, ағын
жылдамдығының артуы құбырдағы температуралық режимін
жақсартады:
Ағынды салқындатқан кезде (турбулентті режим) жылу
беріліс интенсивтілігі ағынды қыздыруға қарағанда төмен.
Жылу беріліс сонымен бірге температуралық арынға
байланысты, ал ол қыздыру бетінің жылулық жүктемесіне
байланысты, температуралық арын өскенде жылу беріліс
сұйықты қыздырғанда артады, ал салқындатқанда – төмендейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
