Оқыту түрі: күндізгі Көкшетау, 2015

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

Шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны
Алтаева Гулсинай Сарсенбаевна

Астрономия
Мамандығы: 5В011000 «Физика»

оқыту түрі: күндізгі


Көкшетау, 2015

Алтаева Г.С. Астрономия: Оқу-әдістемелік кешен. - Көкшетау, 2015. - 64 бет

Оқу-әдістемелік кешен пәнді оқытудың студенттерге арналған бағдарламасын (силлабус), дәрістер, студенттердің оқытушымен бірге орындайтын өзіндік жұмыстары (СОӨЖ) мен студенттердің өз бетімен орындайтын (СӨЖ) жұмыстарының тапсырмаларын, практикалық және зертханалық сабақтардың тапсырмаларын, бақылау материалдарын, әдебиеттер тізімін қамтиды.
Оқу-әдістемелік кешен Ш.Уәлиханов атындағы КМУ-нің оқу-әдістемелік кеңесінің (хаттама № 1, 22. 10. 2015ж.) шешімімен баспаға ұсынылды.

© Алтаева Г.С.

• 
  Сфералық және практикалық астрономия негіздері;
  
• 
  Күн жүйесінің құрылысы және теориялық астрономия мен аспан механикасының негіздері;
  
• 
  Астрофизика мен жұлдыздар астрономиясының негіздері;
  
• 
  Әлемнің құрылысы және эволюциясы.
  

Аспан сферасы моделімен және жұлдызды аспанның жылжымалы картасымен жұмыс істей алуы; Кеплер заңдарын және Ньютонның бүкіләлемдік тартылыс заңын есептерді шығаруда қолдану, әсіресе ЖЖС және ЖАД-лерін ұшырумен және қозғалысымен байланысты есептерде қолдана білуі; жұлдыз каталогтарымен, атластармен жұмыс істей білуі қажет.

Берілген пәндерді оқытудың қажеттілігі қамтылған бөлімдері (тақырыптары) көрсетілген.

Мамандықтың Мемлекеттік стандартына сәйкес бұл пәндерді зерделеу нәтижесінде 5В011000 – «Физика» мамандығы үшін студенттердің университет кітапханасындағы әдебиет қорын, пән бағдарламасын, әдістемелік құралдарын, лекция конспектілерін пайдалануға құқықтары бар.

Оқытушыдан консультация алуға құқықты. Сонымен қатар студенттер блокты-рейтингілі бақылаудың (БРБ) талаптарын уақытында орындауға міндетті.

Жердің күнді айнала қозғалуы және Күннің эклиптика бойынша жылдық қозғалысы. Эклиптиканың негізгі нүктелері. Эклиптикалық координаталар жүйесі. Тропикалық жыл. Зодиакты шоқжұлдыздар. Жыл мезгілдерінің алмасуы және климаттық белдеулер.

Уақытты өлшеу проблемасы. Уақыттың өлшеу бірліктері. Күндік және жұлдыздық уақыт. Нақты және орташа күндік уақыт. Уақыттың теңдеуі. Жергілікті уақыт және бойлық. Поястық және декреттік уақыт. Бүкіләлемдік уақыт. Уақыттың атомдық стандарты.

Күнтізбектің пайда болу және дамуы тарихы. Жаңа және ескі стильдегі күнтізбек.

Жұлдызды каталогтар және астрономиялық жылнамалар, жұлдызды аспан картасы. Универсалды құрал. Жарық көзінің зениттік арақашықтығының өлшеу арқылы енділік пен уақытқа түзету енгізу.

Географиялық координаталар мен Күнніің түскі сызығының бағытын анықтаудың жуық әдістері.

Тихо, Браге, Кеплер және планеталардың қозғалысы туралы заңдар. Қазіргі көзқарас бойынша Күндік Жүйенің құрылымы. Тәуліктік параллакс. Күннің параллаксы. Астрономиялық бірлік. Арақашықтықты анықтаудың радиолокациялық әдісі. Күннің, Айдың және планеталардың өлшемдерін анықтау. Жердің Күнді айнала қозғалуын дәлелдеу: жылдық параллакс, жұлдыздық абберациясы.

Айдың жұлдыздарға және Күнге байланысты көрінетін салыстырмалы қозғалысы. Ай фазаларының алмасу кезегі. Сидерикалық және синодикалық айлар. Түйіндер сызығының қозғалысы. Айдаһар жылы мен айы.

Күннің және айдың тұтылуы. Тұтылудың шарттары мен жиілігі. Сарос. Тұтылуды бақылаудың ғылыми мағынасы.

Ауытқу (возмущение) теориясының элементтері. Плутон және Нептун планеталарының ашылуы. Жер осінің прецессиясы, оның себептері мен салдары. Нутация. Су деңгейінің көтерілуі (прилив) мен төмендеуі (отлив). Космонавтика элементтері. ЖЖС, ИНТ орбитасын есептеудің қарапайым тәсілдері.

Спектралдық анализ негіздері. Спектралдық приборлар. Сәуле шығару заңдары. Доплер принципі. Электрмагниттік толқындар диаппазондары. Атмосферадағы оптикалық сәулелер мен радио толқындар «терезесі». Радиотелескоптар. Радиоастрономияның ролі. Аспан денелерін зерттеудің атмосферадан тыс жүргізілетін әдістері. Негізгі астрономиялық обсерваториялар және әлемдегі аса ірі телескоптар.

Күн энергиясының көздері. Күннің ішкі құрылымының моделі. Фотосфера. Грануляция, шырақтар, күннің дақтары. Күннің спектрлік және химиялық құрамы. Хромосфера, хромосфералық жарқылдар. Протуберанцтар. Еәж. Күннің радио толқындарды шығаруы. Күндегі жел. Күн энергиясын қолданудың проблемалары. Күн активтілігінің циклі. Күн активтілігінің Жердегі геофизикалық және биологиялық процестерге әсері.

Жер туралы жалпы түсінік. Жердің массасын анықтау. Жердің ішкі құрылымын зерттеу әдістері. Жер құрылымы жайында қазіргі көзқарас. Жер атмосферасының құрылымы мен құрамы. Магнитосфера, Жердің радиациялық белдеулері. Күн жүйесіндегі үлкен планеталардың (Меркурий, Шолпан, Жер, Марс, Юпитер, Сатурн, Уран, Нептун, Плутон) негізгі сипаттамалары, Күннен қашықтығы, айналу периодтары, өлшемдері, массасы, тығыздығы, критикалық жылдамдықтары, температурасы, тәуліктің ұзақтығы, осьтерінің көлбеуі, серіктерінің саны.

Әрбір планетаның физикалық ерекшеліктері. Атмосферасы, беттік ерекшеліктері. Планеталардың серіктері. Планеталардың сақинасы. Күн жүйесі планеталарындағы өмір туралы проблемалар. Планеталарды космостық станциялар арқылы зерттеудің нәтижелері. Планеталардың физикалық сипаттамасы бойынша екі топқа бөлінуі, әрбір топтағы планеталардың өзіндік ерекшеліктері.

Кіші планеталар. Олардың ашылу тарихы. Астероидтің айналу периоды, массасы, өлшемдері. Орбиталарының ерекшеліктері. Ерекше қызықты астероидтар.

Кометалар. Сыртқы түрі. Кометалардың орбиталары. Қысқа периодты және ұзақ периодты кометалар. Кометалардың құрылымы, ядросы, басы және құйрығы. Кометалардың жарықтану механизмі. Кометалардың және комета құйрығының ыдырауы. Ерекше қызықты кометалар. Кометалардың пайда болу гипотезасы.

Метеорлы шоғырдың пайда болуы. Метеорлық ағындар және олардың радианттары. Болидтер. Метеориттер, олардың классификациясы. Метеориттердің химиялық құрамы және физикалық табиғаты. Метеориттердің жасын анықтау. Ерекше қызықты метеориттер. Зодиакалдық жарық.

Жұлдыздар физикасы.Жұлдызға дейінгі арақашықтықты анықтаудың тригонометриялық әдісі. Парсек. Жарық жылы. Жұлдыздардың регізгі көрсеткіштері: температурасы, радиустары, жарықтылығы. Жұлдыздардың спектрі және спектрлік классификациясы. Жұлдыз атмосферасының химиялық талдауы. Жұлдыздардың анықталатын көрсеткіштерінің арасындағы байланыс.

Герцшпрунт-Рессель диаграммасы. Негізгі кезектесу. Аса үлкен алыптар, айрықша үлкен алыптар, айрықша кіші ергежейлілер, ақ түсті ергежейлілер.

Қос және еселі жұлдыздар. Спектрлі –қос жұлдыздар. Тұтылушы қос жұлдыздар. Айнымалы жұлдыздар. Лүпілді айнымалылар. Ұзақ периодты айнымалылар. Бұрыс айнымалылар және эруптикалық жұлдыздар. Жаңа және өте жаңа жұлдыздар. Пульсарлар және нейтронды жұлдыздар. «Қара құрдымдар».

Біздің галактика.Галактика құрылымы туралы қысқаша мағлұмат: өлшемдері, галактикаға кіретін объектілер. Жұлдыздардың галактикада орналасуы. Құс жолы. Жұлдызды статистиканың әдістері. Жұлдыздардың шоғырлануы және ассоциациясы.

Күннің Галактикада орналасуы. Галактиканың айналуы. Галактиканың ядросы. Күннің галактикалық орбитасы. Жергілікті жүйе. Жұлдыз аралық орта. Жарықтың тозаңды ортамен жұтылуы, оның жұлдыздық арақашықтқты анықтауға әсері. Бейтарап сутектің таралуы. Галактиканың спиралдық құрылымы.

1. 
   Бакулин П.И., Кононович Э.В., Мороз В.И. Курс общей астрономии. М,: Наука. 1983.
   
2. 
   Дагаев М.М., Демин В.Г., Климишин В.Г., Чарушин В.М. Астрономия. –М.: Просвещение. 1983.
   
3. 
   Дагаев М.М. Сборник задач по астрономии. –М.: Просвещение. 1980, 128с.
   
4. 
   КурышевВ.И.Практикум по астрономии. –М.: Просвещение. 1986, 144с.
   
5. 
   Попов Л.И.,-Общедоступная практическая астрономия,-М.:ОГИЗ,1946.
   
6. 
   Б.А.Воронцов-Вельяминов. Сборник задач и практических упражнений по астрономии. –М.: Наука. 1977.
   
7. 
   Пирожный Н.А.,-Астрономия: М.: Высшая школа, 1967.
   
8. 
   Куликовский П.Г. Справочник любителя астрономии.–М.:Физматгиз. 1961, 494с.
   
9. 
   Дагаев М.М. Наблюдение звездного неба. –М.: Наука. 1980, 454с.
   
10. 
    Берри А. Краткая история астрономии. М-Л. 1946
    
11. 
    Блажко С.Н. Курс практической астрономии. М-Л. 1990
    
12. 
    Климишин И.А. Астрономия наших дней. –М.: Наука. 1980, 456с.
    
13. 
    Андрианов Н.К., Марленский А.Д. Астрономические наблюдения в школе. –М. : Просвещение. 1987, 112с.
    
14. 
    Бронштэн В.А., Дагаев М.М., Кононович Э.В., Куликовский П.Г. Астрономический календарь. Постоянная часть. –М.: Наука. 1981, 704с.
    
15. 
    Физика космоса.Маленькая энциклопедия.–М.:Советская энциклопедия. 1986, 783с.
    
16. 
    Лейзер Д. Создавая картину Вселенной. –М.: Мир. 1988, 324с.
    
17. 
    Рябов Ю.А. Движение небесных тел. –М.: Наука. 1988, 240с.
    
18. 
    Климишин И.А. Релятивистская астрономия. –М.: Наука. 1983, 208с.
    
19. 
    Цветков К.А.,-Курс практической астрономии, -М.-Л.: ОНТИ, 1934.
    
20. 
    Попов Л.И.,-Общедоступная практическая астрономия,-М.: ОГИЗ, 1946.
    
21. 
    Перельман Я.И.,-Занимательная астрономия,-М.: ОГИЗ, 1946.
    
22. 
    Шур Я.И., Рассказы о календаре, -М.: 1962.
    
23. 
    Пирожный Н.А.,-Астрономия: М.: Высшая школа, 1967.
    
24. 
    Завельский Ф.С., -Время и его измерение от биллионных долей секунды до миллиардов лет: М.: Наука, 1977.
    
25. 
    Б.А. Воронцов-Вельяминов. –Астрономия: Орта мектептің 11-класына арналған оқулық.
    
26. 
    Карпенко Ю.А.,-Название звездного неба. М.,Наука, 1981.
    
27. 
    Климишин И.А.,-Календарь и хронология.-М.: Наука, 1981.
    
28. 
    Цыбульский В.В.,-Календари и хронология стран мира. –М.:Просвещение, 1982.
    
29. 
    Астрономический календарь, постоянная часть: М.: Наука, 1983.
    
30. 
    Буткевич А.В., Зеликсон М.С.,-Вечные календари. –М.: Наука, 1984.
    
31. 
    БановскиА.,-Мифы и легенды о созвездиях,-Алма-Ата: Казахстан, 1985.
    
32. 
    Дагаев М.М.Лабораторный практикум по курсу общей астрономии М1972
    
33. 
    Левитан Е.П.,- Астрономия: учебник для 11 класса общеобразовательных учреждении. М.: Просвещение, 1994.
    
34. 
    Энгельгардт И.,-Когда наступит 21 век. : Наука и жизнь. 1, 1999. С.8-11.
    
35. 
    ЛевитанЕ.,-Современные и старинные созвездия:Наука и жизнь10, 1999.
    
36. 
    Левитан Е.,-Когда же все таки начнется 21 век: Наука и жизнь, 11, 1999, Левитан Е.,-Имена звезд: Наука и жизнь, 1999, с.114-118.
    
37. 
    Левитан Е.,: Наука и жизнь, 10,2000, с.78,80.
    
38. 
    Дубошин Г.Н.,-Введение в небесную механику.-М-Л. ОНТИ НКТП СССР 1938.
    
39. 
    ГребениковЕ.А,РябовЮ.А.,Что такая небесная механика,М.Наука, 1966.
    
40. 
    Байндер О.,- Загадки астрономии М.: Мир, 1966.
    
41. 
    Зигель Ф.Ю.,-Малые планеты.-М.: Наука, 1969.
    
42. 
    Комаров В.Н.,- Новая занимательная астрономия.-М., Наука, 1972.
    
43. 
    Демин В.Г.,-Судьба солнечной системы. М., Наука, 1975.
    
44. 
    Паренаго П.П. Курс звездной астрономии. М,1954
    
45. 
    Волынский Б.А. Астрономия. М. Просвещение, 1971
    
46. 
    Мартынов Д.Я. Курс общей астрофизики.М, 1971
    
47. 
    Дагаев М.М. Лабораторный практикум по курсу общей астрономии. М, 1972
    
48. 
    Попов П.Н., Воронцов-Вельяминов Б.А.,Куницын Р.В. Астрономия.М,1967
    
49. 
    Воронцов-Вельяминов Б.А., Внегалактическая астрономия. М.Наука, 1978
    
50. 
    Разбитная Е. П. Астрономия. Программированное издание, Владимир, 1978
    
51. 
    Подобед В.В., Пестеров В. В. Общая астрометрия М.Наука, 1975
    
52. 
    Мартынов Д.Я., Липунов В.М. Сборник задач по астрофизике. М.Наука, 1986
    
53. 
    Кенжалиев Д.И. Астрометрия, Орал 2007
    
54. 
    Кенжалиев Д.И. Аспан механикасы, Орал 2007
    
55. 
    Қазақстан жоғарғы мектебі, 2005
    
56. 
    Әбішұлы Х.,-Халық астрономиясы,-Алматы, Қазақ мем. Баспасы, 1959.
    
57. 
    Әбішев Х.,-Аспан сыры, -Алматы, 1966.
    
58. 
    Ысқақов М.И.,-Халық календары, -Алматы, 1980.
    
59. 
    Қарамұрзин А.,-Астрономиядан қосымша оқуға арналған кейбір мәселелер.-Алматы, Рауан, 1990.
    
60. 
    Бекбасаров Н.М.,-Астрономияға кіріспе. Орта мектептің 11 сыныбында астрономияны оқытуға арналған көмекші құрал,-Алматы, Рауан, 1996.
    
61. 
    Имажанова Қ.И.,-Астрономия терминдерінің қысқаша орысша-қазақша түсіндірме сөздігі.-Алматы, 1996.
    
62. 
    Қазақша-орысша, орысша-қазақша терминологиялық сөздік: физика және астрономия, Алматы, Рауан, 1999.
    
63. 
    Бекбасар Н.М. Практикалық астрономия, -Алматы, 2000.
    
64. 
    Башарұлы Р., Қазақбаева Д., Тоқбергенова У., Бекбасар Н.-Физика және астрономия. Жалпы білім беретін мектептің 9 сыныбына арналған байқау оқулығы. –Алматы, Рауан, 2000.
    
65. 
    Мерзімді басылымдар: физика және астрономия журналы.
    

Н. 4.07.-02

Ш. Уәлиханов атындағы Көкшетау мемлекеттік университеті

шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорны
Жаратылыстану ғылымдары факультеті
Физика және математика кафедрасы

«Бекітемін»

факультетінің деканы

____________Хамитова А.С.

(тегі,аты,әкесінің аты)

«_____» ____________ 20__ж.

Кокшетау 2015ж.

Студенттерге арналған пән бағдарламасы (силлабус) Республикалық Оқу-әдістемелік Кеңес мәжілісінде 15.05.2012ж. хаттама №18 қарастырылып бекітілген типтік оқу бағдарламасына сәйкес құрылған.

Кафедра меңгерушісі _______________________ Дамекова С.К.

(Аты – жөні, тегі, )
Факультеттің оқу әдістемелік комиссиясымен келісілген ______________

«____» _______ 20 ж./ Хаттама № ___________

(Аты – жөні, тегі, қолы )

1. ПӘННІҢ ОҚУ БАҒДАРЛАМАСЫ – SYLLABUS
1. Оқытушы туралы мәліметтер:
Шуюшбаева Нургуль Найзабековна – физика және математика кафедрасының аға-оқытушысы (511 – ші кабинет)

Алтаева Г.С. - физика және математика кафедрасының оқытушысы. (511 – ші кабинет).

Пән атауы – Астрономия

өткізу орны – аудитория