Қоғам және мәдениет

жүктеу 18,5 Kb.

Дата	04.12.2023
өлшемі	18,5 Kb.
	#44551

Қоғам

Қоғам және мәдениет
Қоғам – белгілі бір аумақта тарихи қалыптасқан қарым-қатынас жүйесі және адамдардың тіршілік әрекеті. Қоғам жеке индивидтерден тұрады, бірақ олардың сомасына кірмейді. Бұл біртұтас, өзін-өзі дамытатын әлеуметтік организм. Қоғамның жүйелілігі оның бөліктерінің – әлеуметтік институттардың, әлеуметтік топтардың және жеке индивидтердің өзара байланысы мен өзара тәуелділігінің ерекше тәсілімен қамтамасыз етіледі.
Кез-келген басқа күрделі жүйе сияқты қоғам кіші жүйелерден, адам қоғамының ірі элементтерінен тұрады, олардың ішіндегі ең маңыздысы қоғамдық өмірдің салалары деп аталады.
Қоғамның өмір сүру саласы-әлеуметтік субъектілер арасындағы тұрақты қатынастардың белгілі бір жиынтығы. Қоғамдық өмір салалары адам қызметінің ірі, тұрақты, салыстырмалы түрде дербес кіші жүйелері болып табылады.
Дәстүрлі түрде қоғамдық өмірдің төрт негізгі саласын бөледі:

Әлеуметтік (халықтар, ұлттар, сыныптар, жыныстық-жастық топтар және т. б).
Экономикалық (өндірістік күштер, өндірістік қатынастар);
Саяси (мемлекет, партиялар, қоғамдық-саяси қозғалыстар);
Рухани (дін, мораль, ғылым, өнер, білім).

Қоғам өмірінің рухани саласының құрылымы неғұрлым жалпы сипаттарда мынадай: дін – табиғаттан тыс күштерге сенуге негізделген дүниетаным нысаны; мораль – адамгершілік нормалар, идеалдар, бағалау, әрекеттер жүйесі; өнер – бейбітшілікті көркем игеру; ғылым – әлемнің өмір сүру және даму заңдылықтары туралы білім жүйесі; құқық – мемлекет қолдайтын нормалар жиынтығы; білім – тәрбие мен оқытудың мақсатты процесі.
Қоғам түрлері:
Бос уақыт қоғамы – еңбек өзінің бұрынғы мәнінен айрылатын қоғам концепциясы. Осындай қоғамдарда жалдамалы еңбектің ең аз көлемі бұрын еңбек ие болған мәнге жеткен бос уақытқа мүдделілікке әкеледі делінген.
Молшылық қоғамы – 50 жж. Аяғындағы базистік экономикалық дефицит және қамтамасыздандырылмағандық негізінен жеңілген, бірақ жеке байлық «жалпыға ортақ босандықпен» (мысалы, автомобильдер шамадан көп өндірілді, бірақ жолдарды жөндеу және қоршаған ортаны ластауды бақылауға көңіл бөлінбеді) қатар жүрген және капитализмнің ауытқуларынан зардап шеккен тұлғалар жеткілікті қамтамасыз етілмеген кездегі американдық қоғамға берілген баға.
Тәуекел қоғамы – қазіргі қоғамның жайы туралы тұжырымдама; оған сәйкес қоғамға әрқашан адамзат білімінің өсуі мен қоршаған орта әсерін көрсететін «сенімсіздіктен жасанды пайда болған» деп сипаттама беріледі (мысалы, ядролық соғыс, экологиялық апат себептері бойынша).
Қоғамдық сана – қоғамның рухани өмірінің, адам ойында шындықтың бейнеленуінің барлық түрлерін қамтитын философиялық категория; әртүрлі әлеуметтік қауымдастықтардың өмір сүруі процесінде пайда болатын адамдардың әлемге және өздеріне деген қатынастарының рухани тәсілдерінің жүйесі. Оған қоғамдық идеялар, теориялар, саяси, құқықтық, адамгершілік, эстетика, философия және діни қозғалыстар, ғылыми білімдер, т.б. жатады. Қоғамдық сана әлеуметтік сезімдер мен көңіл-күйлерді, әдет-ғұрыптар мен мінез-құлықтарды, қалыптасқан дәстүрлерді, ұлттар мен халықтардың психикалық кейіп ерекшеліктерін де қамтиды. Қоғамдық сана қоғамдық болмыстан туып, соның бейнесі мен туындысы болып табылады. Қоғамдық сана болмысты бейнелеп қана қоймайды, ол бейнеленген нысанды қозғайды, оны өзгертіп, дамытады. Оның күрделі ішкі құрылымдарының деңгейі мен түрлерін ашып көрсетуге болады. Қоғамдық сананың деңгейлеріне тікелей бүқараның, жекелеген әлеуметтік топтар өмірінің күнделікті жағдайларынан туатын қарапайым, эмпирикалық сана және қоғамдық топтардың түпкілікті мүдделерінің рухани көрінісі ретінде ғылыми-теориялық сана жатады.

Қоғамдық сананың түрлері объективтік дүние мен қоғамдық болмыстың адам санасында бейнеленуін көрсетіп, адамның тәжірибелік іс-әрекеттерінен байқалып, қоғамның рухани мәдениетінің құрамдас бөлігіне айналады. Қоғамдық сананың тарихи қалыптасқан түрлері: саясат, құқық, философия, мораль, өнер қоғамдық болмысты бейнелей отырып, оған белсенді түрде ықпал етеді. Оның әрқайсысының өз нысанасы мен бейнелеу тәсілінің болуына қарамастан, болмыс пен адам санасына өзіндік әсерін тигізіп, идеялық-саяси күресте ерекше рөл атқаруымен сипатталады. Қазіргі қоғамда қоғамдық еңбек бөлінісі, жекеменшік қатынастары, басқа да факторларға сай әлеуметтік жіктелу және ықпалдасу проңесіне орай араларында әріптестік, бәсекелестік немесе қақтығыс туындайтын, дегенмен, демократиялық принциптер негізінде реттелетін әртүрлі жіктер мен топтар қалыптасады. Қоғамдық сананың түрлері:

Саяси сана таптар, ұлттар, әртүрлі топтардың, мемлекеттердің қатынасын қарастырады;
Құқықтық сана мақсаты – демократиялық заңдар арқылы теңдік, әдептілік қағидасын, адам бостандығын қорғау;
Моральдық сана (лат mores – әдет-ғұрып) – ар-ұждан, міндет-парыз, абырой, адамгершілік және әдептілікті өмір мақсаты тұтып, өмірдің барлық салаларында адамдардың мінез-құлқын, іс-әрекеттерін реттеу функциясын атқаратын әлеуметтік институт;
Эстетикалық сана – өнер, әдемілік адам қызметінің өзгеше түрі. Көркемдік тұрғыдан берілетін шындықтың бейнесі, дүниені игерудің аса маңызды тәсіл;
Ғылыми сана – қоғамдық саналардың бәріне тікелей қатысты теориялар жиынтығы және т.б.

Қоғамдық сана қоғамдық болмыстың бейнесі, бірақ өз құрамында өткен ұрпақтың санасының ерекшеліктерін сақтайды, яғни оның тура көшірмесі бола алмайды. Және ол болмысқа кері әсерін тигізіп оның өзгеруіне ықпал жасайды, сондықтан қоғамдық сананың салыстырмалы тәуелсіздігін мойындауымыз керек. Бұл қалыптасқан болмысты құптаушылардың, оған оппозицияға шығушылардың бар екендігімен дәлелденеді. Қоғамдық сана жеке сананың әсерімен ғана дами алады, сондықтан ол әркімге ерекше жауапкершілік жүктейді.
3 Қоғамның типтері. Ақпараттық қоғам. Постиндустриалдық қоғам. Ашық қоғам. Желілік қоғам. Урбандалу.
Мәдениет (латын. Cultura – өңдеу, егу деген сөзінен шыққан) – табиғат объектісіндегі адамның әрекеті арқылы жасалатын өзгерістер. Бұл сөзде адам еңбегінің ерекшелігі, оның адамның іс-әрекетімен байланыстылығы, адамның және оның қызметінің бірлігі негізделген. Кейіннен «мәдениет» деген сөз жалпылық маңыз алды, адам жасағанның бәрін де «мәдениет» деп атады. Осы ұғымда мәдениеттің мазмұнды белгілері, түсінігі көрсетілді. Мәдениет – адам жасаған «екінші табиғат». Мәдениет – жеке адамның өмір сүру мақсаты мен құндылық жүйесі, адамның өмір сүрген ортамен қарым-қатынасы. Ол – өзара қарым-қатынас нәтижесінде қалыптасатын ерекше құбылыс. Адамдар өздерін қоршаған ортаға, оның әлеуметтік және мәдени қатынасына әсер етеді, өзгертеді. Олар оны өз мақсатына пайдаланады. Болашақ қоғамға, ұрпаққа мұра етіп қалдырады, ал ол мұра белгілі жағдайда үнемі дамуда болады. Мәдениет әр түрлі әлеуметтік құрылымдардың, топтардың, таптардың, жіктердің, ұлттардың, жеке адамдардың өмір сүру жағдайына, талабына сәйкес пайда болып, қалыптасады. Мысалы: аң аулау, еңбек құралдарын жасау, от жағу, тамақ пісіру, киіну, жарасымды өмір сүру, екінші біреуге ұнау, ортамен қатынаста болу, т.б. Бұл талап-тілектер қоғамдық прогреске, өрлеуге тікелей байланыста. Әр қоғамдық кезеңде жаңа талап, тілектер пайда болады, өндіріс құралдары дамиды. Мәселен, бір кездерде жазба әдебиеті болмады соның нәтижесінде фольклор қалыптасты, кейінірек те білімнің қалыптасып, жазудың шығуы жаңа талап қойды. Бүкіл құндылықты, мифті жазып қалдыру талабы пайда болды. Информатика дамыды, оларды микрофон, магнитофон, компьютерге түсіру арқылы мәңгі ету қажеттігі туды. Сөйтіп, мәдениет әлеуметтік құрылымдардың, жеке адамның тілегіне, талабына сәкес қалыптасты. Қоғамда адам тілегінен тыс мәдениет қалыптаспайды. Мәдениет – әлеуметтік фактор, қоғамның қозғаушы күші. Мәдениеттің дамуы қоғамды ілгері жылжытады. Жеке адам мәдениеті мен қоғам талабы тікелей байланысты.

жүктеу 18,5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: