Нұсқаулар Нысан пму ұс н 18. 3/40 Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі

Кескіштердің шыңы дайындама өсінің биіктігінде орналасатындай (білдек,центрлер сызықтары), ал оның шығарығы өзег-ұстағыш биіктігі 1,5 аса болатындай кескішұстағышқа бекітеді.

Дайындамаларды әмбебап және айлабұйымдардың көмегімен бекітеді: жұдырықты және т.б. қысқылар, әртүрлі центрлер (жай,кері,бұдырлы және т.б.).

Ұзын (қатаң емес) біліктерді өңдеу кезінде қатаңдықты жоғарлату үшін білік суппортта қондырылған люнетке сүйенеді.

Беттерді жону техникалық тағайындалуы бойынша бөлінетін 6,7,8 суреттегі жоңғыш кескіштермен орындалады: өтпеліде – сыртқы цилиндрлі және конусты беттерді жону үшін,тілікті – жазық шет жақты беттерді жону үшін,күйлей жону – тесіліп өткен және тұйық тесіктерді жону үшін;қиғыш – дайындамаларды бөліп кесу үшін;сыртқы және іщкі бұрандыларды кесу үшін бұрандалы;сұлбасы дөңгелек және призмалы – сұлбалы беттерді жону үшін;кесетін – сақиналы бұнақтарды жону үшін.

Кескіштердің негізгі бөліктері мен элементтері, сонымен қатар геометриялық кескіштерін анықтау үшін шартты жазықтар 4,5 суретте көрсетілген.

5 сурет. Кескіштің геометриясые оқып үйрену үшін шартты жазықтықтар.

6 сурет. Беріліс қозғалысының бағытына тәуелді кескіш түрлері.

7 сурет.Тағайындауы бойынша кескішті классификациялау:а-өтпелі қайырылған;б-түзу өтпелі;в-өтпелі тіректі;г-қиғыш;д-кесетін;е-өтпелі кеңей-жоңғыш;з-ішкі бұрандаға арналған бұрандакескіш;и-бұранда кескіш.

Өңдейдің сипаттамасы бойынша кескіштерді дәлдеп өндейтін,жартылай дәлдеп өндейтін және жобалай өндейтін деп бөледі.Жұмыс бөлігінің пішіні бойынша кескіштерді тік,қайырылған және созылыңқы. Беріліс бағыты бойынша – сол және оң.Оң оң жақтан сол жақберілісімен жұмыс істейді,сол – солдан оңға.

Үлкен беріліс кезінде қосымша кесу жиекті кескіштерді қолданады,сонымен қатар көпшекті жонбайтын қатты қорытпалыкұйтабақты кескіштерді қолданады.

7 суреттегі сұлбаларда көсетілетін жұмыстарды көбінесе жону ьілдектерінде жүргізеді.

Жону – сыртқы цилиндрлі жобалы өтпелі тік (7б сурет), созылыңқы (7а,7д сурет);оң (7а,7в сурет) және сол жақты кескіштермен өңдеу; дәлдеп өнделетін оң (7д сурет);бөліп кесу кескішпен орындайды (7г сурет).Кескіштің ені бойынша металды экономдау үшін оның ұзың,жіңішке бастиегі бар.Кесу бөлігінің ені кішірейген сайын кескіштің қаттылығы мен беріктігі төмендейді.Диаметрі 30-50 мм дайындама үшін кескіштің кесу бөлігінің ені 3-5 мм құрайды.

Үлкен диаметрлі,сатылы,тесіліп өткен және тұйық тесіктерді, күйлей кескіштермен күйлей жону арқылы өңдейді.

Тесікткрді жону білдектерінде қолды артқы тұғырының сүйеу төлкесінде немесе механикалық берілісте орналастырылған, бұрғылармен, ұңғымен, ұңғылағышпен және т.б. өңдеуге болады.

Жоңғылау үшін кескіштер бастиегінің пішіні бойынша тік – тіксызықты өзекпен (8а сурет) және созылыңқы – оңға және солға созылыңқы өзекпен (8б сурет).

Өтпелі кескіштер – жоңғылау,қиық жиектің пайда болуы үшін,өтпелі таянышты кескіштер – пайда болатын сатының шет жағын өңдеу және жоңғылау үшін арналған.

Тіліктелген кескіштер – дайындалатын дайындама шет жағында сатының пайда болуы үшін және шет жақ жазықтарын өңдеу қызметін атқарады.Тетіктің ішкі және сыртқы беттердегі жырашықтар жырашықты кескіштер (8е,з сурет) көмегімен де алынуы мүмкін.

Аналогты конструкциясы бойынша кескіштер кесу үшін қолданылады және кесілген деп аталады.

а - өтпелі сыдырылатын,ь - өтпелі тіректі, в – кесетін,г-кесіп өтетін,д-кесілетін,е,ж-кеңейтетін,,з-бұранданы сыртқы бұрандау үшін,и-бұранданы ішкі бұрандау үшін,к,л-сұлбалы.

Бұрандаларды кесу ішкі немесе сыртқы бұрандалы кескіштермен жүзеге асады (9з,и сурет).

Әрекеттік бұрыш бұрандалы кескіш биіктігінде кесуші бұранда кескінінің бұрышына сәйкес болуы керек.Бұрамалы жырашықты бірнеше өту алдында кесіп алады.

Стандартты бұрандаларды кесу кезінде бідекті беріліс қорабының көмегімен баптайды.

Кесу бұрандасының қадамына тең шамаға айналдырық суппорттың айналымы бұрандалы кескіштің орын ауыстыру шартын қамтамасыз ету,бұранданы кесу үшін білдекті баптау кезінде орын алады.

Конустық беььерді өңдеу келесі жолмен жүзеге асырады.Конустық беттер келесі элеметтермен сипатталады(10 сурет):

- конус бұрышы (2а) өс арқылы өтетін бір жазықтықта жататын және жасайтын екеуінің арасындағы бұрыш;

- а конусының ылди бұрышы – конусты жасаушы мен өс арасындағы бұрыш;ылди бұрышының тангенсімен Y (Y=tgα=Dd/2l);

конустықпен немесе екіжақты ылдимен (k=Dd/l)

Конустық беттерді алу үшін,кескіштің ұшы дайындаманың айналу кезінде параллель емес,центрлер өсіне белгілі бір өспен орын ауыстыруы қажет.Осы бұрыш а конусының ылди бұрышына тең болуы керек.Дайындаманың өсіне кескіш ұшының бұрышпен орын ауыстыруы келесі әдістердің біреуімен іске асыруға болады: кең кескішті қолдану;суппорттың жоғарғы бөлігінің айналымымен;артқы тұғырдың орын ауыстыруымен;конусты сызықшының көмегімен.

Негізгі әрекеттік бұрышы конусты беттің ылди бұрышына тең кең кескішпен, ұзындығы 20 мм дейінгі ішкі және сыртқы конусты беттерді өңдейді. Кескішті орнату үшін құрылғылы қима үлгісі қолданылады.

10 сурет. Конусты беттері элементтерінің шошақтық сызбаның белгіленуі.

Тақта бекітудің бұрама сомындарын әлсіретіп, суппорт тақтасын жоғарғы жылжымамен бірге қолданылатын жылжымаға байланысты бұрайды.Бұрылу бұрышын тақта бөлінуінен бақылайды.

Білік пен төлкенің жанасқан конусты беттерін өңдеу кезінде өзектен оңға қайырылған,кеңейтілген бастиегі бар кескіш колданылады,ал айналдырыққа кері айналыс хабарлайды.Бұрылған тақта орны осы кезде өзгермейді

Ұзын сыртқы конусты беттерді (ылди бұрышы 10 көп емес) тақтаға байланысты (12 сурет) артқы тұғырдың тұлғасының орын ауыстыру әдісімен өңдейді.Центрде орналастырылған дайындама жетектелген айналмалы үстел мен қамытшаның көмегімен айналады.Дайындама өсі центрлер өсіне бұрышпен орналасқандай, артқы тұғырдың тұлғасын көлденең бағытта орын ауыстыртады.

Кескіш суппорт күймеше берілісінің қосылуы кезінде,айналдырық өсіне параллель қозғалғанда,конустық бетті жонады.

Артқы тұғыр тұлғасының ығысуы H=Lsinα сияқты анықталады (12 суреттегі штрихталған ұшбұрышты қара).

Бәрімізге белгілі,кіші бұрыштар (10-қа дейін) үшін,синус тангенске тең.

Мысалы: 7 бұрыш үшін синус 0,120-ға тең,ал tg-0,123.Артқы тұғыр тұлғасының орын ауыстыру әдісімен кіщі ылди бұрышты дайындамаларды өңдеуге болады,сондықтан sinα=tgα деп санауға болады.

Артқы тұғыр тұлғасын +15,-15 мм орын ауыстыруға рұқсат етіледі.Атрқы тұғыр тұлғасының орын ауыстыру шамасын тақтаға байланысты шет жақ тақтаның бөлінуімен немесе көлденіңен берілісінің лимба көмегімен бақылайды.