Негіздері оқу құралы Қостанай, 2017 1

57 

 

E) еңбек нарығын зерттейдi. 

5.  Микроэкономикаға қарағанда макроэкономика 

A) экономикалық көрiнiстер арасындағы себептi – сандылық байланысты зерттемейдi; 

B) нарықтық эономикадағы экономикалық агентiлердiң мiнез-құлығын зерттейдi; 

C) талдауда шектi шамаларды пайдаланады; 

D) ақша теориясын зерттемейдi; 

E) экономикалық  процесстердi түсiндiру үшiн үлгiлердi пайдаланады. 

6. Жабық экономикада мемлекеттік бюджет профициті неге тең: 

А) 

салықтар + трансферттер -  мемлекеттік шығындар; 

B) 

салықтар - трансферттер -  мемлекеттік шығындар; 

C) салықтар + трансферттер +  мемлекеттік шығындар; ки; 

D) 

жабық экономикада мемлекеттік бюджет профициті болмайды; 

E) 

дұрыс жауап берілмеген. 

7. Ұлттық шоттар жүйесiнiң қалаушысы: 

A) Дж. Кейнс 

B) С. Кузнец 

C) М. Фридмен 

D) А. Маршалл 

E) И. Фишер 

8.  ... нарықтық құнының соммасы – бұл ЖІӨ: 

A) аралық тауарлардың 

B) өндiрiлген тауарлардың 

C) өндiрiлген тауарлармен қызметтердiң 

D) сатылған тауарлармен қызметтердiң 

E) ақырғы тауарлар мен қызметтердiң 

9. ЖІӨ есептелгенде оның құрамына электрқұралдарды өндіруінде пайдаланған мыс, бояу 

және басқа компоненттерінің құны қосылса онда бұл  көрсеткіш: 

А)нақты болады, өйткені әр компонент нарықтық құнға қосылды; 

B)ұлғайтылып анықталады, өйткені бір компаненттің бағасы екі  рет есептеледі; 

C) төмен деп анықталады, өйткені бір компаненттің бағасы екі  рет есептеледі; 

D)қатесі, өйткені аталған факторлан алдын ала өндірушінің қорларының бөлігі болды; 

E) амортизация көрсеткіші. 

10. ... қосқанда ЖІӨ есептеуінде қайта есепшоты  пайда болады: 

А)мыс және көлік өнеркәсіптерінің қорларының ұлғаюын; 

B)мұнайтабушы және мұнайөңдеуші өнеркәсіптермен жасалған қосымша құндарды; 

C) мата және тігін өнеркісіптерінің өндіріс көлемін; 

D)тауарлар мен қызметтерді сатып алу үшін мемлекетпен жұмсалған шығындармен 

тұтынушылық шығындарды; 

E) қайта есешот ұғымы макроэкономикада пайдаланбайды. 

 

 

 

12 Ауытқу экономикалық дамудың заңдылығы ретінде 

12.1  Нарықтық экономиканың ауытқымалы түрде дамуы. 

12.2 Циклдік ауытқудың себептері мен түрлері және дағдарыстар ерекшеліктері.    

 

12.1  Нарықтық экономиканың ауытқымалы түрде дамуы.   

58 

 

Нарықтық  экономикаға тән құбылыс – бұл, циклді даму. Ол ұлттық экономиканың 

әр түрлі элементтерінің біркелкі қызмет істемейтінін көрсетеді, оның революциялық және 

эволюциялық даму сатыларының, экономикалық прогрестің ауысуын бейнелейді.  Нарық 

жағдайында  өндіріс  қозғалысының  циклдық  себептеріне  экономикалық  теорияда 

қалыптасқан  бірнеше  теориялық  көзқарасатр  бар.    Мәселен,  К.Маркс  артық  өндірудің 

циклдық  дағдарысының  реттілікпен  қайталну  себептерін  тұрақты  капиталдың  оқтын-

оқтын жаппай жаңаруымен қарастырған.  Ағылшын экономисі Дж.Кейнстің ойынша, цикл 

фазасының алмасуы күрделі қаржы мөлшерімен байланысты, ол пайда мөлшері мен пайыз 

(%)  мөлшері  ара-қатынасымен  түсіндіріледі.  Дағдарыс  сонда  ғана  болады,  егер  пайда 

мөлшері («шекті тиімділік») пайыз (%) мөлшеріне дейін төмендесе, онда ол мынаған алып 

келеді: кәсіпкердің өндірісті дамытуға қаржы салу ниеті жойылады.   Қазіргі Дж.Кейнстің 

ізбасарлары  –  «неокейнстіктер»  -  мәселен  американ  экономисі  –  Пол  Самуэльсон  былай 

дейді:  Нарықтық  экономиканың  циклдық  сыйпаты  ұлттық  табыстағы  тұтыну  үлесінің 

төмендеуімен  және  акселератор  жеделдету  іс-әрекетімен  түсіндіріледі.  Олар  күрделі 

қаржы  тербелісінің  амплитудасына  және  оның  уақыт  бойынша  үлестірілуіне  оң  немесе 

теріс  әсер  етіп,  өндірістің  өсуімен  оның  қысқаруына  бет  бұрыс  жасайды.    Американ 

экономисі  Милтон  Фридмен  «монетаристік  мектеп»  өкілдері  «неокейнстіктерден» 

айырмашылығы,  олар  нарықтық  экономиканың  циклдық  дамуының  басты  себептерін 

ақша  факторынан  іздейді.  Ақша  сұранымы  тұрақсыздығының  себебі  болып  табылады.  

Монетаристік  мектептің  негізін  қалаушы  Милтон  Фридменнің  ойынша,  дағдарыстар 

мемлекеттің  ақша  саясатын  нашар  жүргізуінен  туындайды.  Сондықтан  мемлекеттің 

араласуы ақша массасын шектеу мен тұрақтандырылуға бағытталуы қажет. Осы ойларын 

Милтон  Фридмен  өзінің  «АҚШ-ның  монетарлық  саясаты»  еңбегінде  баяндаған.  Бұл 

жұмыс 1963-ші жылы шыққан болатын.  Нарықтық экономиканың циклдық дамуын жою 

жолдары  немесе  жұмыстарды  жоғарыдағы  аталған  әртүрлі  мектеп  өкілдерінің  ойлары 

мынаған  әкеледі:  мемлекет  антициклдық  бағдарламаларға  қатысуы  немесе  экономиканы 

тікелей  реттеуі  қажет.    Мәселен,  Ф.Энгельстің  пайымдауынша,  нарықтық  анархияны 

«өндірісті  қоғамдық  –  жоспарлы  реттеу»  арқылы  жоюды  алға  тартады.  Дж.Кейнстің 

пайымдауынша,  стихиялы  нарықтық  экономика  олқылықтарын  мемлекеттің  араласуы 

арқылы  жоюға  болатындығын  айтады.  Мемлекет  өндірістің  құлдырауын  жеке  күрделі 

қаржыландыруды  өзі  ынталандыруын  болдырмауы  үшін  қажет.    Қазір  нарықтық  өндіріс 

бір қалыпты әрі үзілссіз еместігімен айқындалады. Өндірістің экономикалық өсуі және бір 

қалыптылығы  үнемі  оның  құлдырауымен  қосақтасып  отырады.  Экономикалық  дағдарыс  

бұл  өндіріс  көлемінің  қанеттен  төмендеуі.  Өндіріс  көлемі  төмендеуінің  алғы  шартына 

экономикадағы  қорлану  диспропорциясын  жатқызамыз.  Осы  салдар  түптеп  келгенде 

өндіріс  пен  тұтынысының  арасындағы  негізі  пропорцияны  бұзады.    Қазіргі  нарықтық 

маркетингтік  зерттеулерін  фирма,  корпорциялардың  кеңінен  қолданғанына  қарамастан, 

олардың  ешқайсысы  өзінің  өндірістік  және  коммерциялық  қызметінің  барлық 

салдарларын  дәл  есептей  алмайды.    Біріншіден,  бұл  тауар  және  ақша  қайшылығымен 

байланысты  екендігі  белгілі.  Қай  кезде  ақша  айналым  құралы  ретінде  қолданылғанда, 

онда айырбас процесі Т-А-Т екі қарама-қарсы актіге  үзіледі:  1) сату Т-А болса, 2) сатып 

алу А-Т болмақ. Тауарды сату деген сол мезгілде басқаны сатып алуды көрсетпейді: сатып 

алу кештеу басқа жерде болуы мүмкін немесе тіпті болмауы да мүмкін – ақша жинақтау 

құралы  ретінде  қолданылады.  Алайда  тауар  өндірушілер  өзара  бір-бірімен  байланысты. 

Мысалы:  егер  мата  өндіруші  келесі  тоқыма  партиясын  сатып  алуды  кейінге  қалдырса, 

онда  тоқыма  өндіруші  мақта  өндірушімен  есептесе  алмайды,  ал  ол  мақта  жинайтын 

комбайынды  берушілермен,  олар  болса  машина  жасаушылармен  (құрастырушылармен) 

есептесе алмайды және т.б. Бұндай жағдай жай тауар өндірісіне ғана тән болғанмен, бұл 

құбылыс  қазіргі  жаппай  өндірісте  де  кездесуі  мүмкін.  Сату  мен  сатып  алу  актісіндегі 

үзілістер де төлем төлемеу шынжырының туу, пайда болуының нақты мүмкіндігі жатыр 

және сондықтан өндіріс құлдырауы пайда болады.  Екіншіден, бағалы қағаздардың тауар 

нарықтарындағы  бағалардың  үзіліссіз  тұрақсыздығы,  осы  нарықтағы  сұраным  мен