Н. С. Сейітов г-м.ғ. д., профессор Оқулықта «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау»



жүктеу 8,17 Mb.
Pdf просмотр
бет26/168
Дата08.12.2022
өлшемі8,17 Mb.
#40519
түріОқулық
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   168
Бурение

4.5.1 Механикалық қасиеттер
 
Бұл қасиеттер тау жыныстарына механикалық өріс әсер еткен кезде белгілі 
болады. Ондай өрістерге осьтік күш түсіп тұрған, тау жынысына батырылатын 
коронканың кескіштерінің, соққылайтын қашаудың, дірілдеп тұрған виброзондтың 
әсері және т.б. жатады. 
Тау жыныстарының механикалық қасиеттері олардың сыртқы күштердің 
әсерін қалай көтеретіндігін анықтайды. Сыртқы күштердің әсерімен тау 
жыныстары 
деформацияланады. 
Деформациялар 
талқандамайтын 
және 
талқандайтын болады. 
Егер сыртқы күштің әсерімен тау жыныстарының тек өлшемі, қалпы немесе 
көлемі өзгеретін болса, ондай деформацияны талқандамайтын дейді. 


Сыртқы күштің әсерінен тау жынысының тұтастылығы бұзылатын 
деформацияны, талқандайтын деформация дейді. 
Деформацияланған жыныстың көлемінде оның алғашқы қалпы мен өлшемін 
қайтаруға тырысатын ішкі қарсыласушы күштер пайда болады. 
Егер сыртқы күш белгілі бір шамадан аспайтын болса, онда бұл күшті алған 
уақытта оның әсерінен болған деформация толығымен жойылады. Мұндай 
деформация серпінді немесе уақытша деформация деп аталады. 
Сонымен серпінді деформация деп – белгілі бір шамадағы күштің әсерімен 
пайда болатын және бұл күшті алған уақытта толығымен жоғалатын 
деформацияны айтады. 
Қалдықты немесе иілімді деформация деп – белгілі бір шамадан асатын 
күштің әсерінен пайда болатын және ол күшті алған уақытта толық жойылмайтын 
деформацияны айтады. 
Сыртқы күштің шамасы белгілі бір шамаға жеткен уақытта кейбір тау 
жыныстары талқандалады немесе аға бастайды. Үлгінің ағуы деп күш белгілі бір 
шамаға жеткенде, ол әрі қарай өспесе де деформацияның уақыт пен бірге өсе 
беруін айтады. 
Деформация туғызып денені толық талқандауға тырысатын күштің (Р), күш 
әсер ететін ауданға (S) қатынасы дененің кернеулігі деп аталады. 
S
P



Кернеу туғызатын күштердің әрекеті қатты дененің кез келген элементіне 
оны қоршаған материалдар арқылы жеткізіледі (1 а сурет). Осы күштердің бірігіп 
әсер етуінен сол элементтің кернелген күйі жасалынады. 
1- сурет. Үлгіде кернелген жағдай туғызатын күштердің әсер ету схемасы 
Дененің әрбір қимасында кернеу туады. Егер қиманың жазықтығы әрекет 
етуші күштердің бағытына перпендикуляр болмаса, онда кернеу екі векторға 
жіктелінеді: нормаль кернеу 

және тангенсаль (жанама) кернеу 

(1 б сурет). 
Дененің кез келген нүктесінің кернеулік қалпын анықтау үшін осы нүкте 
арқылы өтетін үш жазықтықтағы бір-біріне нормаль және тангенсаль кернеулерді 
білу қажет. Сонымен дененің кез-келген элементінің кернеулік қалпы тоғыз 
вектормен анықталады (1, в сурет). 
Дененің сызықтық, жазықтық және көлемдік кернелген жағдайы болады. 


Егер денеге әсер ететін барлық күштер бір түзудің бойымен әсер етуге 
келтірілген болса,онда дене сызықтық кернелген жағдайда болады. 
Егер барлық күштерді бір жазықтықта әсер ететін күштерге біріктіруге 
болса,онда бұл жазықтық кернелген жағдай деп аталады. 
Егер күштер бір-біріне перпендикуляр үш жазықтықта әсер ететін болса, онда 
дене көлемдік кернелген жағдайда болады. 
Нормаль 

және тангенсаль 

кернеулер S
AB
ауданы бар көлденең қимаға 

бұрышымен орналасқан АВ алаңындағы Р күшінің құрамалары Р
Н
және Р

арқылы 
табылады (1,б сурет). 
;
AB
H
Н
S
P


AB
S
P



Р
н
=P 

cos 

; P

=P 

sіn 

;

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   22   23   24   25   26   27   28   29   ...   168




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау