Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

95
5. 
Мұ ға лім нің қо ры тын ды лау нұс қаулы ғы, оқу шы өз бе тін ше 
орын да ған жұ мыс тар, қа те лік тер ді кө ре бі луі, олар дың се бе бі, ал-
дын алу жә не жөн деу жол да ры.
Кез кел ген са бақ ты тал дау ке зін де оның та ным дық ма ғы на сын 
ға на емес, со ны мен бір ге тәр бие лік жа ғын да көр се ту қа жет, өйт-
ке ні бо ла шақ ма ман бо йын да ке ле сі қа сиет тер ді тәр бие леу ке рек: 
жұ мыс та ұқып ты бо лу, нақ ты лық, жыл дам дық, жұ мыс ор нын да-
ғы жи нақ тық, жаб дық тар ға жа на шыр лық.
Та рих шы мұ ға лім қыз ме ті маз мұ ны ның түр ле рі оның жұ мыс 
іс те ген бі лім бе ру ме ке ме сі нің – қа ла лық, ау дан дық, ли цей, гим-
на зия, те рең де ті ліп оқы ты ла тын мек теп жағ да йына қа рай то-
лық ты ры луы мүм кін. Оқы ту мен тәр бие леу про це сін де оқу шы-
ның өз ге руі, да муы мұ ға лім әре ке ті нің маз мұ ны мен си па тын 
үне мі өз гер тіп оты ру ды та лап ете ді, оқу-тәр бие про це сін де үне-
мі жа ңа пе да го ги ка лық мін дет тер ді ше шу мен айна лы су ға итер-
ме лей ді. Бұл мін дет тер ді ше шу дің көп те ген құ рал да ры ның ара-
сы нан ең тү йін ді сін таң дап алу үшін тек та рих са ла сын да бі лім 
мен дағ ды ла ры ның жет кі лік ті бо луы, пе да го ги ка, пси хо ло гия 
жә не оқы ту әдіс те ме сін же тік бі луі жет кі лік сіз, со ны мен бір-
ге қыз ме тін шы ғар ма шы лық із де ніс дең ге йін де ат қа ра ала тын 
қа бі лет ті лік те қа жет. Та рих шы мұ ға лім әдіс те ме лік құ рал ды, 
оқы ту мен тәр бие нің мақ са ты мен маз мұ ны, оқу шы лар әре ке тін 
ұйым дас ты ру дың тә сіл де рі бел гі лен ген да йын са бақ жос пар ла-
ры мен ұсы ныс тар ды пай да лан ған мен де, олар ды өз мә се ле сі не 
бейім деп, жа ңа дан ой еле гі нен өт кі зе ді. Мұ ның өзі шы ғар ма шы-
лық із де ніс тің кө рі ні сі. Пән мұ ға лі мі ұтым ды таң дап ал ған оқы-
ту дың әдіс те ме лік тә сіл де рі мен құ рал да рын са бақ ба ры сын да 
тиім ді пай да ла нып, жү зе ге асы рып оты ра ды. Са бақ – ло ги ка лық 
жә не пе да го ги ка лық тұр ғы дан аяқ тал ған оқу про це сі нің бір бү-
тін бө лі гі. Ол өзі нің ба ры сын да оқу мақ са ты ның аяқ тал ған бір 
ға на бө лі гі не қол жет кі зе ді.
Та рих са ба ғы мек теп кур сы жүйе сін де бел гі лі бір орын ала-
тын жә не хро но ло гия лық прин ци пі бойынша құ рыл ған бө лік бо-
лып та бы ла ды, яғ ни та рих са ба ғын да уа қыт ке ңіс ті гі нің ішін де-
гі бар лық оқи ға лар мен құ бы лыс тар ке шен ді түр де көр се ті ле ді. 
Про цес тер мен заң ды лық тар дың өза ра бай ла ны сы әр са бақ са йын

96
эко но ми ка лық, әлеу мет тік-саяси, та ри хи-мә де ни жә не бас қа да 
қыр ла ры бо йын ша жүр гі зі ле ді.
Бұл кез де же ке лен ген са бақ тар:
1) бі рін-бі рі ал мас ты ра тын та ри хи дәуір лер де гі қо ғам ның эко-
но ми ка лық өмі рі мә се ле ле рін;
2) қо ғам өмі рі әлеу мет тік-саяси қы рын;
3) та ри хи-мә де ни жа ғы нан жә не т.б. қа рас ты ра тын са бақ-
тар ке ше ні не айна ла ды. Әр бір мұн дай жүйе нің бір не ше ша ғын 
жүйеле рі бо ла ды. Мы са лы, әр бір дәуір дің әлеу мет тік-эко но ми-
ка лық қа ты нас та ры та ри хын да әлеу мет тік құ ры лым ның өз ге ріс-
те рі, т.б. қа рас ты ры ла ды. Са бақ нә ти же сінің ұтымды болуына
мұ ға лім нің бі лім ді лі гі, іс кер лі гі ық пал етеді. Са бақ нә ти же сін де 
қа жет ті құ рал дар, яғ ни бор дан бас тап, оқы ту дың тех ни ка лық құ-
рал да ры на де йін гі оқы ту құ рал да ры ның бо луы жә не дәл қа жет 
мер зі мін де пай да ла ну өз әре ке тін ти гі зе ді. Егер мұ ға лім тақ та-
ға күн тіз бе ні жа за тын бол са, оқи ға лар дың да та лар мен ба ры сы 
же ңі лі рек қа был да на ды. Тақ та ға жа зыл ған жа ңа тер мин дер не-
ме се та ри хи қай рат кер лердің есімі, олар дың дұ рыс ата луы мен 
жа зылуы оқу шы лар дың те зі рек ес ке сақ та уын а мүм кін дік бе ре ді. 
Сабақ өтуде оқу кар та сын немесе оқу су ре тін ілу ді ұмы тып ке ту, 
тех ни ка лық құ рал дар дың жұ мыс іс те меуі са бақ тың маз мұ нын тө-
мен де те ді, өйт ке ні са бақ бі лім бе ру ар қы лы оқы тып қа на қой май, 
оқу шы ны тәр бие лей ді.
Әр бір са бақ тың өзі нің құ ры лы мы бо ла ды. Оның дәс түр лі эле-
ме нт те рі:
1. Ал дың ғы оқу ма те риалын мең гер уін тек се ру.
2. Жа ңа ма те ри ал дар ды мең ге ру ге бір тің деп өту.
3. Жа ңа ма те ри ал дар ды оқып, оны мен та ны су.
4. Үй тап сыр ма сын бе ру.
Са бақ ты үй тап сыр ма сын тек се ру ден бас тау қа жет.
Оқы ту дың құ ры лым дық эле ме нт те рі мы на дай бө лік тер ден тұ-
руы мүм кін: 
а) мақ сат ты ай қын дау;
ә) жа ңа ма те ри ал ды оқу;
б) оқу шы лар дың айт уы мен үл гі ле рін қайталап жат ты ғу;
в) мең ге рі ле тін бі лім ді жа ңа жағ дайға шы ғар ма шы лықпен 
қол да ну;

97
г) мең ге ріл ген бі лім ді бұ рын мең ге ріл ген тә жір ибе жүйесі не 
ен гі зу;
ғ) оқы ту нә ти же ле рін тек се ру.
Әдіс те ме лер жо ға ры да қа рас ты рыл ған бөл шек тер дің әр түр лі 
дең гейде са бақ қа қа тыс ты ры луы мүм кін екен ді гін көр се те ді. Мы са-
лы, 1 са бақ то лы ғы нан бұ рын өтіл ген ма те ри ал ды қайталауға бе рі луі 
де мүм кін. Сон дық тан әр бір са бақ тың құ ры лы мы оның маз мұ ны на 
мін детіне, мақ сат ы мен ти пі не тәуел ді бо ла ды. Қа зір гі ке зең де гі та-
рих са ба ғы бір қа тар та лап тар ға жа уап бе руі ке рек.
Олар:
а) са бақ тың маз мұ ны та рих ғы лы мы ның да му дең ге йіне жә не 
жал пы адам зат тық ақи қат ты лық, ұл ттық пат риот тық гу ма-
нис тік дү ниета ны мды қа лып тас ты ру та ла бы на сәй кес бо-
луы ке рек;
ә) са бақ тың мақ са тын оның бі лім бе ру, тәр бие леу жә не да мы-
ту мін дет те рін бі рік ті ре оты рып анық бе ру; 
б) әр бір са бақ тың кө те ре тін ма ңыз ды мә се ле сін ай қын дау оқу-
шы ның зе йінінің бір ба ғыт та бо лып, бо ла шақ бі лім ді жақ сы 
мең гер уін кө мек те се ді;
в) са бақ тың әр бө лі гі үшін құ рал дар мен әдіс-тә сіл дер ді ұтым-
ды таң дау;
г) оқу шы лар дың бел сен ді та ным дық қыз ме тін ұйым дас ты ру.
Осы та лап тар ға жа уап бе ре оты рып, та рих са ба ғы «тұ тас бө-
лік те рі нің іш кі ба ла ны сы ның бо луы, мұ ға лім мен оқу шы ның іс-
әре ке ті бір ло ги ка ға ба ғын ды рыл ған бо луы ке рек». 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: