Экономикалық теория
125
айырылады және қысқарады. Нәтижесінде жұмыссыздықтың
өсуі орын алады. Сондықтан Кейнс тиімді сұранысты
ынталандыратын саясат қажет деген қорытынды жасайды.
Кейнсиандық модельде тепе-теңдік динамикасы механизмінің
негізін классикалық модельдегідей «табыстар – жинақ» байланысы
емес, «табыстар – сұраныс» байланысы құрайды.
«Бағадан» «сату көлеміне» өтуі жиынтық сұраныс пен
жиынтық ұсыныс тепе-теңдік көлемінің қалыптасу механизмін
жаңаша көрсетуге мүмкіндік берді.
Егер бір графикте жиынтық сұраныс пен жиынтық ұсыныс
қисық сызығын құрсақ, онда оны келесі графикте көрсетуге
болады, А нүктесі нарықтық экономиканың тепе-теңдік
жағдайын көрсетеді. Мәселе, нақты ҰТ-дан ауытқу кезінде бұл
мөлшерді қалпына келтіретін нарықтық механизмді түсіндіруде.
Мұнда тек екі жағдай мүмкін: ҰТ тепе-теңдік мөлшерінен
«көп» немесе «аз» болады.
1.18-сурет. Нарықтық экономиканың тепе-теңдігі
Табыстың бөлігі жинақталады, сондықтан сұраныс қисық
көлбеу түрінде болады. ОА1=ЖҰӨ (тұтыну және инвестициялық
тауарларға жиынтық сұраныстың болуы), және экономиканың
тепе-теңділік жағдайына сәйкес. Нақты шынында екі басқа
жағдай болуы мүмкін.
S,D
0
A
A1
S
D
ҰТ
Н. А. Маженова
126
1 жағдай. Ұлттық табыс өскенде, жиынтық ұсыныс және
жиынтық сұраныс өседі. Ұсыныс, сұраныстан жылдам өседі сақтау
әсерінен, содан тепе-теңділік бұзылады. Бірақ, тепе-теңдікке
ұмтылу, өндірісті қысқартуға және жұмыссыздыққа әкеледі.
2 жағдай. ҰТ тепе-теңділік деңгейінен төмен болса. Сұраныс
ұсыныстан артық. Тауар қоры қысқарады. Өндірістің өсу тиімділігі
жұмыс істей бастайды. Бұнда тепе-теңдікке жетуге болмайды, яғни
өндіріс бар ресурстарын пайдаланды, өз көлемін көбейте алмайды.
Салғыртқа қарамай, баға өсе бастайды, инфляция басталады.
Сондықтан, экономика жұмыссыздықтың немесе инфляцияның
салмағының астында қалады. Бұнда мемлекеттің араласуы қажет.
1.19-сурет. Нарықтық экономиканың теңсіздігі
Экспансия саясаты. Мемлекеттің көмегімен тепе-теңділік
деңгейі басқа деңгейге ауысады. Жиынтық сұранысқа әсер
етіледі де, жұмыссыздық қысқарады, инфляция төмендейді.
Кейнс тиімді сұраныстың шешуші факторы ретінде
инвестиция деп санады. Инвестицияны ұлғайтудың екі тәсілі бар:
ақша-несие және салық-бюджеттік саясат есебінен. Зейнетақының,
жәрдем, стипендия, жалақы, жалдамалы жұмысшылардың көбеюі.
Бюджет арқылы салық жеңілдігі мен субсидиялар, қоғамдық
S
1
D
0
A
A1
S
D
ҰТ
Инфляция
Жұмыссыздық
Экономикалық теория
127
жұмыстарды ұйымдастыру, жалпылы ұлттық байланыстарды
дамыту тағы сондай жұмыстарды жасау.
1.20-сурет. Жұмыссыздықты қысқарту
Ұстамдылық саясаты. Бұнда мемлекеттік шығындарды
қысқарту, салықты өсіру жолымен экономиканы тоқтату.
Әлеуметтік бағдарламалар қысқарады. Сонымен жиынтық
сұраныс азайып, инфляция төмендейді.
1.21-сурет. Инфляцияны төмендету
S
1
D
0
S
D
ҰТ
С
С1
В
В1
S
,
D
0
A
A1
S
D
ҰТ
В
В1
Н. А. Маженова
128
Экономикалық тұрақсыздықтың басты көріністері болып,
ең алдымен, өндірістік құлдырауы, жұмыссыздық және
инфляция болып табылады. 30 жылдарда кейнсиандық
ғылымдағы және экономикалық саясаттағы үстемдік еткен
теория бола бастады.
Мультипликатор. Инвестицияны өсіру ұлттық табыстың
өсуіне алып келеді және белгілі бір әсер күшінде толық
жұмысбастылыққа қол жеткізуіне себебін тигізеді. Бұл ЖҰӨ
өсуінің өспелі әсерін мультипликациялық әсер деп атайды.
Мультипликатор негізінен, мәні бойынша көбейткіш деген
мағынаны білдіреді. Ол өз алдына инвестиция өзгерістері мен
табыс мөлшерінің өзгеруі арасындағы тәуелділікті айқындайтын
коэффициентті
білдіреді.
Инвестицияға
көбейту
керек
коэффициентті келесі формуламен есептейді:
1 1
К = ---------- = --------
1-МРС МРS
Тұтынуға кететін табыстың өсу (қысқару) үлесі тұтынуға
шектеулі бейімділік деп аталады.
МРС= ∆С/∆Ү
Қор жинауға кететін табыстың өсу (қысқару) қор жинауға
шектеулі бейімділік деп аталады.
МРS= ∆S/∆Ү
Олардың қосындысы бірге тең.
МРС+ МРS=1
Табыс пен инвестициялардың тәуелділігі мультипликатор
арқылы анықталады. Инвестицияның тиімділігін анықтау үшін
оларды алынған нәтижемен салыстыру керек. Мультипликатор
– көбейткіш, ал акселератор бұл дайын өнім сұранысының
өсуіне деген интенсивті өсушілік коэффициенті. Мультипликатор
қолда бар күрделі қаржының өсуі кезіндегі ұлттық табыстың
қанша есеге өсетіндігін көрсетеді. Мультипликатор инвестиция
Достарыңызбен бөлісу: |
