Сейтш, жер бетшдеп 6ipfle-6ip
кдламгер бул мэселеге
сокдай кетпейд1, реализм жайлы ез ойын айтады.
Же, сонымен реализм немесе романтизм... Агым бодцы
ма, эдю болды ма? Жаца гана Посмыштыц агым дегенiH
бшдш. Эдебиет теориясьша арналган окулыктардыц
кебшде агым ретшде жур: классицизм, сентиментализм,
романтизм, реализм... Осылай пзбектелед1,
6 ip iH -6ip i
ауыстырады,
6 ip
ш щ орнына
6 ip i
келед1 (К,арацыз:
В.И.Сорокин, “Эдебиеттеориясы” , М., I960). Б1з де солай
сыргытып ете шыкрак, болмас па? Шынында да,
квркемдж
adic деген атау, яки термин ры м ретшде эдебиет туралы
гылымга к у й кеше гана келш ещц; Keperi не
edic деп,
агьшмен журе берсек кдйтед1?..
Мумкш,
T inri
агымды
да,
edicmi
де койып, б1ржола
стилъге кешерм1з?! Бурын солай болатьш, окымыстылар
эдебиет пен енер тарихын
стилъдер тарихы деп тусшдаретш:
Ригль, айталык» енер тарихын “опгикалык,” (керу) стильдщ
“ хаптикалык,” (сезшу)
стильге ауысу десе, Кон-Винер
конструкгивтж, деструктивтпс, декоративтйс “стильдердщ”
езара алмасуы, ал Вельфлин “ренессанстъщ” “бароккога”*
Keuiyi
деп бшетш.
Жок, эдкгп. агыммен алмастыруга да, стилъмен шатас-
тыруга да болмайды.
Неге десещз, — стиль мен агым тарихи категориялар бол
са, эдю олай емес; стиль мен агым — кдйталанбайтын кубы-
лыстар болса, эдас — кдйталанып отыратын кубылыс; стиль
мен агым кубылмалы нэрселер болса, эдас — туракгы нэрсе...
Ендеше, эдю — стиль де емес, агым да емес. “Твор-
честволык, эдю, — дейд1 профессор М.Кдратаев, —
eMipfli
образбен бейнелеп, керкем шындык, жасау жолы. Екшнд
сезбен айткднда, ем1рдег1 болмыс дуниесшен енер дуниесш,
ясени
тутас
6ip
шыгарма келемшде керкем образдар жуйесш
жасау жолы. “Жолы” деген сезд1
кец магынасында алып,
оган
6i3
акт, процесс, тэсш деген угымдарды сыйгызып
отырмыз, ейткеш эдю
ic
жузшде осы угымдардыц кызметш
к,оса атхдрады”**.
*
Генрих Вельфлиннщ “бароккосы” — журткд мел1м кеддмп керкем
(готика, барокко т.б.) стильдердщ 6ipi емес, басын баягы эллинизмнен
алып, еткен гасырдагы романтизмге дейш келетш олдеб1р “ж е л т жуйе”.
Оньщ жен жок, жосык жок, ренессанспен катар койылу ce6e6i де, бас
айналдырар бытпылдык, схоласгикалык сыры да осы арада жатыр —
З.К,
**
M.Kflpamaee.
Социалиста реализмнщ
казак прозасында кдлып-
тасуы. Алматы, 1969, 26-бет.
346
Кур “т э т , т э т ” дегеннен ауызга дэм келмейпт секщщ,
энш стн “эдю, эдю” дей бергеннен мига да дым юрмес ед1;
айтканымыздъщ бэр1 “ауада шшш” калар сд1; схоластиктерде
сьшап отырып, e3iMi3 схоластикага урынар едж. Олай болса,
айтар ойымызга дерек табуымыз керек; niKipiMi3 кур сез
болмай, нак,ты Ьэм затты болуы шарт. Мше, романтизм
мен реализм б1зге дэл осы арада кажет. Бул екеуш эрюмнщ
колында
6ip
кететш стиль демей, б1рде туып, б1рде куригын
агым демей, кдшаннан келе жаткдн турлаулы эдю —
cypef-r'
кер творчествосы мен акикдт шындыктьщ аракатысы, ем1р-
дщ енерге, енердгн,
OMipre
айналу жолы дейтш
ce6e6iMi3
де
сондыкган. Демек, творчестволык эдюй эцпмелеу — роман
тизм мен реализмд1 эцпмелеу, керюшше,
романтизм мен
реализмд1 эцпмелеу — творчестволык эдют1 эндмелеу деп
бшу керек.
Б1з жогарыда
квркемдж ddic деген атаудыц кеше гана
туганьш айттык- Рас, бул сез эдебиет туралы гылымда
революциядан кешн гана колданыла бастады.
BipaK
эр
нэрсенщ аты бар да, заты бар. Задында,
керкемдк edic дэл
осындай ат алып, айдар такдас бурын, баягыдан келе жаткян
внер дацгылы.
Дэлелдешк.
Bip
жолы (Гоголь повестерше байланысты)
Белинский поэзияда eMipfli енерге айналдыру тэсш ею
турл1 екенш,
6ipi
кецщдей кдялга непзделген
тэсш болса,
eidHiiiici
ем1рдеп шындыккд тамыр тарткдн тэсш екенш,
eKeyi — 6ip-6ipiHe
керегар тэсшдер,
6ipaK 6ip
максаткд
апаратын багыттас жолдар екенш дэлелдей келш, жалпы
поэзияны ею салага —
асыл мурат поэзиясына жэне
мв/idip
акцкат поэзиясына белген
efli.
Улы сыншыньщ осы айтьш
отырганы (атын агап, тусш тусгемесе де)
квркемдт edic
мэселес1 екеш даусыз.
Белинскийдщ
nbdpi
будан ею жуз жыл бурын айтылса,
Аристотель дэл осындай ойды, титл, ею мьщ уш жуз жыл
бурын айтты. взшщ “Поэтикасында” (129-бет) Аристотель
Софоклдын “мен адамдардын ертен,
кдндай болатынын
суреттесем, Еврипид бугш кдндай екенш суреттейдГ’ деген
nixipiH
тшге тиек ете келш, поэтикалык шыгармада керкем
жинакгалатын
арман мен акукрт жайлценда ез толгамдарын
танытады. Улы философтыц дэл осы ар*ща айтьш отырганы
(атын атап, тусш тустемесе де) керкемдж эдю мэселес1 с кеш
тага даусыз.
Бул айтылгандардын
6epi
керкемдж эдю —
6ip
адамга
гана тэн стиль де емес,
6ip
когамга гана сай агым да емес,
мунын екеушен де элдекдйда кен угым, барлык адамдар
347
мен кргамдарга тэн енер атаулыныц бэрше ортак, турлаулы
h9M туракгы нэрсе екенш жэне заты
квркемдк эд/'с деген
атымен
Достарыңызбен бөлісу: 
