Монография \ «санат» а л м п и мп

жэне Струвелердщ великорустык мэдениеп бар, — ал 
сонымен 
6ipre 
Чернышевскийдщ, Плехановтьщ ес
1
мдер!мен 
сипатталатын великорустык, мэдениет те бар. Нак осыцдай 
eni турл! мэдениет Германиядагы, Франциядагы, Англия- 
дагы, еврейлердеп т.т. сиякгы, украиндарда да бар”*. Бул — 
жогарьща ез1м1з жокка шыгарган “эдебиеттщ таптыгына” 
непзделген 
niidp. 
Бутан баксак, улттык, сипат халыктык 
сипашен нык, байланысты бола тура оган ылги сайма-сай 
келе бермейд1, оган балама бола алмайды, оньщ орнын 
ауыстыра алмайды. Улттыктыц ец тандаулы сипаттары гана
— халыктык. Бул туйшге де сын кез
1
мен кдрау керек.
Глгершнл эдебиет пен енер — эркдшан емцэдщ мектеб1, 
шындыктыц шеж
1
рес
1
, болашактыц болжаушысы. Мундай 
эдебиет пен енер эркщшн кдян-кесю идеялык, куреспен 
дамып, ерлеп келедь Мэселен, енер гасырлар бойы филосо- 
фиямен бэсекеге тусш, кундердщ куншде жер бетшде тек 
гылым мен бшм калады да, енер жогалады деген катал уюмд1 
де естш кердь Уакыт етш жатты. Дуниеге 
He6ip 
гажайьш 
суреткерлер, галамат керкем туындылар берген шын мэнш­
деп енер жогалу былай турсын, ез басынан эр алуан рене- 
санстар кегшрумен келедь Онердщ муншалык, купи неде?
Онердщ кэусвр туындысы халык: вмгртщ терец жене 
мв/idip кайнарынан шымырлап шыгады да, сол халыктыц езшщ 
рухани сусынына айналады. Горькийде мынадай накыл бар: 
“Зевсй халык, жасаган, Фидий таскд кщлаган” **. Рас-ак, 
Шын мэншдеп енерде халык даналыгыньщ тацбасы жатады. 
Демек, енердщ элпдей жасампаз купи оньщ халыктан туып, 
халык, кджетше жарауында жатыр. Жер бетшде халык бар 
болса, халык eMipiMeH бгге кдйнаган, халык максатына 
кэлткысыз кызмет ететш енер де бар. Эдебиет пен енердщ 
халыкгыгын, мше, осы тургыдан таныган жен.
Халыктык деген угымды тущыш рет еткен гасырдыц 
бас жагында П.А.Вяземский усынды. Оньщ 
1825
жылы
А.С.Пушкиннщ “ Бакшасарай фонтанына” алты сез ретшде 
жазган “ Ютап бастырушы мен классиктщ кецесуГ’ деген 
макаласында классик “ Сез енершдеп халыкргык деген не? 
Бул фигура Аристотель пиитикасында да, Гораций 
зтиитикасында да жок кой” , — десе, ютап бастырушы 
“ Гораций пиитикасында жок, 
6ipaK 
шыгармаларында бар” ,
. — дейд
1
. Бул — кунды пиар.
* 
В.ИЛенин.
Шыгармалар толык жинагы. Алматы, “ Кдзакстан”, 24- 
том, 144-бет.
** 
М.Горький.
Собр. соч. М., ГИХЛ, 1953, т. 28, стр. 34.
34

Сайып келгенде, эдебиеттщ халъщтыгы туралы топ- 
шылауларды турлаулы тусшпс кып кдлыптастырган 
В. Г. Белинский болды. Халыктык дегещц ол альфа мен 
омега деп укты, нагыз керкем творчество будан ешкашан 
ажырай алмайды деп бида. Белинскийдщ niKipiHiiie, 
эдебиеттщ ез1, бэршен бурын, “халык санасы” , “халыктьщ 
рухы” . Сонымен катар улы сыншы “кеп реттерде халык 
деген се зд щ барып турган магынасыз сезге 
айналатынына”* кынжыла кеп, халык атын жамылып, кур 
KyncireH желбуаздарды катал сынга алган ед
1
Халыктык — эдеби шыгарманыц терец мазмунында 
жаткан тусшйс. Халыктык шыгарманыц такырыбынан, 
белгип 6ip такырып аркылы автордыц алга койган мак- 
сатынан бастап, керкемдйс шеиимге дешн баратын кдЬар- 
манныц мшезш, дуниетанымьш, ic-эрекетш камти келе 
автордьщ тип мен стигане, багыты мен эдгсгне, эстетикалык 
идеалына кешетш угым. Халыктык — акындык кайнары, 
сез енершщ тамыр тартар топырагы. “0нер — халыктта,
— деген еда Ленин Клара Цеткинге, — ецбекшшердщ кдльщ 
букдрасы арасына ол мешпнше терец тамыр жаюга тшс, 
осы букарага тусйпкп жэне унамды болуга raic; осы 
букараныц ой-сез
1
мш жэне жкерш 6ipiKTipin, оларды алга 
умтылдыруы керек” **.
Халыктык сипат ец алдымен белгш 
6ip 
керкем шыгар- 
мада букш халыктьщ мэш бар мэселенщ кетершу1нде 
жатады. Айталык, Абай езшщ букш акындык енершщ ен 
бойында езшщ туган халкы ушш заманыныц ец келел1 
мэселелерш кетерш отырды. Улы акынныц реализм! мен 
гуманизмщ ез алдына койганда, бшк эстетикалык идеал 
тургысынан 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: