Монография \ «санат» а л м п и мп

6ipaK мазмуны терец “Арыстанбайдыц Мукышы” деген 
эщгмесш быяай бастайды:
Тертбак, теке кез, шалбар бет кдраны кореец, бул Арыстанбайдын 
Мукышы екен де де крй. Мукыш екенш сездаруге e
3
i де кумир: кьхзмет 
басындага адамды керсс шыргалап, сойьщ манынан шыкдайды.
— Жакры келдщ, шырагым, с е т керуге кумар болып отыр едак,
— деп, езщ е кастах; к;оя, 
ceHi 
мактай сейлейтш
1
де бар.
— Кецес екм етш щ жумысына кдсык кдным кзлганша дайынмьш!
— деп, белсендшйс керсетеэтш де бар.
Онда да туеше алмай томырыкгык, ютесец:
— Арыстанбайдын Мукышы деген белсенда кедейщ мен боламын!
— деп, т е с т кдгап коюдан да тайынбайды.
Осыныц берш жаудырса, “Мукыш осы екен гой” деп езщ де крл
Х.ОЯСЫЦ.
Осы узшдодеп Мукыштыц уш ауыз сезшде оныц куши 
кулкы жаткдн секида. 0зшщ айтып отыртаньшыц 6api 
eripiK. “Жаксы келдщ, с е т керуге кумар болып отыр едок” 
дегенде ызалы мыекыл, айлалы кулык жатыр. Э й тесе, оныц 
Keprici келмейтии сол — кызмет басындагылар. “Кецес 
еюметшщ жумысына кдсыккдным кдлтанша дайынмын” 
деген сезшде шындыкган сацылау да жок: оныц “кдсык 
кдкы кдлганша” кдрсы боп жургеш сол — ауылдагы жаца 
турмыс — колхоз курылысы. “ Белсендо кедейщ мен бола­
мын” деген колпрлис — Мукьшпыц уяттан эбден журдай 
болтан жер1, эйтпесе “Арыстанбайдыц аткдмшер, ку, ел 
жепш паракор болтаны, Мукыштыц соньщ i3iMeH жургеш” 
колхоз мушелерше айдан анык, Сонымен, ниеп жат, пшылы 
нашар epi арамза, opi арызхрй адамыныц 6ip алуан мшезш 
окырман оныц eari-уш ауыз сезтен-ак ушп, танвды. Демек, 
бул да эдеби шыгармадагы адам мшезш жасаудыц, тшгпк 
тулга калыптастьфудьщ тагы 6ip эсем тэсип.
Мшездеу, жанама мшездеу, адамга тш куштш, сушнш 
сезмдердо суреттеу, адамныц ез сезш (монолог) немесе озгемен 
сейлесуш (диалея') келпру — осылардыц 6epi жеке-жеке тур­
ган, бфшк-б
1
р тщ кдтысы жокдара максапы (самоцель) норсе- 
леремес. Керканше, 6ipiH-6^>i тодыкгырып, 6ipiHeH-6ipi туып, 
6ipbie>-6ipi жадаасып жаткдн дуниелер. Муццай й.рлисс1з булар 
адам мшезш де, гулгасын да жасай алмаган болар еда.
Булармен кдтар керкем шыгармада адамныц кцмыл- 
эрекет! суреттелмск. Бул да “ейш , буйтп” деген тэрдоц жеке 
керсе-плмейда, элпдей ушгасулар, жалгасулар, тутасулар аркы­
лы керсетшедь Мше, Р.Муслреповпц 6ip эндмесгндеп (“Circe- 
неевгердщ кснжесР) геровдыцжурю-турысы, кцмыл-крзгалыеы:
116

Ж ас ж т т менщ кабинепме ордавдай басып юрда.
— Сау боларсыз!..
Будан он минут бурын телефон сокдонда да, сейлесу елпетшде 
де 6
ip ipuiiK 
барлыгы байкдлып ед
1
, мен оны сы на карамай, кел 
дегенмш .
Кдгазга толы сургылт папка бар салмагымен менщ столы ма сылк 
ете TycTi. Ж т т т щ ез! кец креслога шалкэя отыра берш:
— Темею тартатыньщыз жаксы екен... Рукрат болар? — деда, менщ 
темеюме крлын созып.
— Рукрат!..
— Bi
3
болсак, “ Беломор” , “ Бурки1” , “П рима” тартамыз гой. 
“Л айка” деген ерекше б1рдеме болар?
— Ерекше еш теце« жок-
— Сонда да...
Жазушы ез геройыныц кимылын жеке-дара алмай, оныц 
сойлегсн сезшен уштастыра суреттеп, оган езшщ авторлык 
козкарасын (эстетикалык, багасын) бщгцрш еда, бул геройдыц 
и м екенш, кдндай мшез-кулыкхыц адамы екенш таска 
тацбалагандай бшдЬс те алдык
Кыскасы, эдебиеттеп адам образын жасаудыц жоддары 
мен тэсшдер1 коп жэне эр алуан. Жалгаз-ак, жазушы шын 
мэншдеп шебер, зергер болуы шарт, сонда ол колданган эр- 
6ip амал адам образын ашуга кызмет етеда. Эдебиеттеп адам­
ныц шла бтм1мен катар сырт келбетш (портретш) де осы 
тургыдан тусшген жен. Эйтпесе, портрет те — самоцель емес.
Окырман ез1 окиган белгш 

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: