64
ӛнімдердің қосымша бірліктерін шығару нәтижесінде айнымалы
шығындармен ғана анықталады
.
мұнда d - туындысы экономикадағы функцияның шекті шамасы
ретінде түсіндіріледі. Айнымалы шығындардың бірінші туынды
функциясы ӛнімдерді шығару бойынша шекті шығындар болып
табылады.
Шекті шығындардың МС жалпы АТС орташа шығындармен,
сондай-ақ AVC орташа айнымалы шығындармен ӛзара
байланысы 6.4-суретте берілген.
6.4-сурет – AVC, АТС және МС қисықтарының динамикасы
Осылайша, мынадай қорытындыны жасауға болады:
-
АТС қисығы AVC қисығына қарағанда әрқашан жоғары
орналасады, ӛйткені ол AVC-пен қатар AFC-тың орташа тұрақты
шығындарын енгізеді;
-
шығарудың аз кӛлемі кезінде шекті шығындардың қисығы
бастапқыда кемиді, ал содан кейін шығарудың ұлғаюымен бүкіл
уақыт бойы ӛседі;
-
AVC және АТС минимумы, тиісті орташа шығындар шекті
шығындармен тең болғанда жетеді, яғни шекті шығындардың
қисығы AVC және АТС қисықтарын, олардың минимум мәндері
тиісті нүктелерінде қияды.
65
6.3 Ұзақ мерзімді кезеңдегі ӛндірістік шығындар
Ұзақ мерзімді кезең – бұл ӛндірістік қуаттарды қоса
алғандағы барлық тартылған ресурстар санын ӛзгерту үшін
мейлінше ұзақ уақыт кезеңі.
Ұзақ мерзімді кезең қысқа мерзімді кезеңнен ӛндірістің
барлық
факторларын
еркін
түрлендірудегі
фирманың
қабілеттілігімен ерекшеленеді. Сол уақытта ғимарат және фирма
жабдықтары ретінде қысқа мерзімді кезеңде ауыстырыла алмауы
мүмкін, ал фирма ұзақ мерзімді кезеңде, мысалы, қосымша
ӛндірістік жайларды тұрғыза алуы мүмкін, яғни ӛндірістің
барлық факторлары ұзақ мерзімді кезеңде айнымалы болып
табылады.
Ұзақ мерзімді кезең қысқа мерзімді кезеңге қарағанда
ӛнімдердің сол немесе басқа кӛлемінің оңтайлы шығаруын
анықтай
отырып,
фирма
оның
ресурстарына
барлық
енгізілгендерді ӛзгерте алатындығымен сипат алады. Ӛйткені
ӛндірістің барлық факторлары айнымалы болып табылғандықтан,
фирма шығару кӛлемін кеңейтуге және шығарылатын ӛнімдердің
бірлігіне шығындар минимум болатындай ретпен ұмтылады. Бұл
ретте тұрақты шығындар ұзақ мерзімді кезеңде болмайды, ал
орташа шекті шығындар орташа жалпы шығындарға тең болады.
Әрбір фирма сол немесе басқа сәтте, яғни қысқа мерзімді
кезеңнің орташа шығындарының сол немесе басқа қисығы сәйкес
келетін ӛндірістің анықталған масштабымен сипатталады.
Мұндай қисықтар, ӛндірістің қаншалықты масштабы зерттелетін
болса соншалықты болады. Фирма бұл масштабтарды ӛзгерте
отырып, қысқа мерзімді кезеңнің орташа шығындарының бір
қисығынан басқасына ӛтеді.
Бұл ретте орташа шығындар шығарудың белгілі бір кӛлеміне
дейін азаятын болады, ал содан кейін біртіндеп ӛсуді бастайды
(бұл 6.5-суретте АС
1
-ден АС
3
- ке, содан кейін АС
3
-тен АС
5
-ке
ӛтуі кезінде кӛрініп тұр). АС
1
, АС
2
,...АС
n
минимум нүктелерін
қоса отырып, LRAC ұзақ мерзімді кезеңде орташа шығындарды
аламыз. Ӛндірістің ұзақ мерзімді орташа шығындары (LRAC)
қисығы қысқа мерзімді орташа шығындарды (ACn) қамтиды.
Ұзақ мерзімді орташа шығындардың қисығы шығарудың кез
66
келген тапсырылған кӛлеміндегі ӛндірістің ең кіші шығындарын,
бұл ретте шығындарды барынша азайту мақсатында оңтайлы
түрдегі ӛндірістің барлық факторларын азайту мүмкіндігіне жол
бере отырып кӛрсетеді.
6.5-сурет – Ұзақ мерзімді кезеңнің орташа шығындарының
қисығы
Ресурстарға енгізілген бағалар ӛзгермейтін болған жағдайда,
ұзақ мерзімді кезеңнің орташа шығындарын Q
3
кӛлемге дейін
азайтумен, ӛндірісті кеңейтумен дайын ӛнімдердің ӛсу қарқыны
ӛндіріс
факторларына
енгізілген
шығындардың
ӛсу
жылдамдығын басып оза бастауымен түсіндіріледі. Бұл
―масштабтағы үнемдеу тиімділігі‖ әсеріне байланысты күшімен
болады. Оның мәні мынада, бастапқы кезеңде ӛндірістің
енгізілетін
факторларының
мӛлшерін
ұлғайту
ӛндірісті
мамандандырудың артуына, неғұрлым ӛндірістік техника және
технологияны пайдалануға, жұмыссыздық санын азайтуға,
ғимараттар, коммуникациялар құрылысына үнемдеуге, дизайн,
оқу, жарнама, маркетинг және т.б. кететін шығындарды азайтуға
мүмкіндік береді.
Ӛндірістің тиімді масштабы болып, LRAC шығару кӛлемінің
ӛсуі кезінде (Q
1
- Q
3
) тӛмендейтін жағдай табылады.
Тиімсіздік масштаб - бұл фирма (Q
4
,
Q
5, …,
Q
n
) шығаруын
кӛбейтуге дейінгі ысыраптарды ӛзіне алатын жағдай.
67
Оңтайлы масштаб деп Q
3
шығындардың ӛте ауқымды
минимумына қол жеткізелетін саналады. Бұл ретте АС
3
қисығының және LRAC қисығының кӛлемі ең кіші мәндеріне
жетеді.Фирманың орташа шығындарды бір уақытта кеңейту және
қысқартудағы кез келген әрекеті сәтсіз болады. Ӛндіріс
масштабындағы үнемдеу мүмкіндігі таусылады, шығаруды
кеңейту үшін тәуекелге баратын ол фирма сәтсіздікке ұшырайды.
Демек, фирма Q
3
кӛлемі кезінде ӛзінің қызметін ұзақ мерзімді
кезеңге оңтайландырады.
6.4 Изокоста. Ӛндіруші тепе-теңдігінің шарттары.
Масштабтан үнемдеу
Факторлардың әр түрлі қисындасуы кезінде шығарудың сол
немесе бір кӛлемі алынуы мүмкін болатыны сияқты, әр түрлі
үйлесімдер шығындардың бірдей деңгейін беруі мүмкін. Ӛндіріс
факторларының әр түрлі қисындарын бейнелейтін және тең
жиынтық шығындарды беретін сызық изокоста деп аталады.
Егер W - бұл еңбек бағасы, ал r - бұл капитал бағасы деп
санайтын болсақ, онда ӛндіруші С - бюджеті бола тұрғанда,
еңбектің (L) және (К) капиталдың белгілі бір мӛлшерін сатып
алуы мүмкін. Онда изокоста теңдеуі мына түрде
болады:
Бұдан:
Егер ӛндірушінің бюджеті ұлғаятын болса, онда бұл
графикалық түрде изокостаның оң жаққа ығысуын білдіреді. Eгep
ӛндірушінің бюджеті азаятын болса, онда изокоста сол жаққа
ығысады (6.6-сурет).
Ӛндірушінің тепе-теңдігіне қол жеткізу үшін изокоста
изоквант картасына салынады. Ӛндірушінің тепе-теңдігіне, егер
изокостаны изокванта картасына салатын болсақ қол жеткізуге
болады.
Достарыңызбен бөлісу: |
