55
5.4-сурет - Ӛндірістік функциялар типтері
5.3 Ӛндіріс факторларының орташа ӛнімі және шекті ӛнімі.
Ӛндіріс факторларының кемімелі қайтарым заңы. Масштаб
эффектісі
Фирманың қысқа мерзімдегі қызметін қарастырайық, онда
факторлардың біреуі айнымалы —
, ал қалған барлық
факторлар тұрақты болып табылады. Айнымалы факторға әсер
ету үшін келесі ұғымдарды енгізу қажет: жиынтық ӛнім -
,
орташа ӛнім -
және шекті ӛнім -
, графигі 5.5-суретте
кӛрсетілген.
56
5.5-сурет - Орташа, шекті және жалпы ӛнімдердің ӛзара
байланысы
1-кезеңде -
және
, әрі
ӛседі.
айнымалы
фактордың ӛсімімен ӛседі, алайда онда берілген технология
шеңберінде шегі болады.
нүктесінде ӛзінің максимумына
қол жеткізеді.
2-кезеңде -
және
МР = АР нүктесінде түседі.
3-кезеңде -
, ал ТР ӛседі.
4-кезеңде - ТР ӛз максимумын С нүктесінде қол жеткізеді, бұл
ретте МР ӛз минимумын С3 нүктесінде қол жеткізеді.
ТР жиынтықты ӛнімдер деп айнымалы фактордың кейбір
мӛлшерін пайдаланумен кәсіпорындарда ӛндірілген ӛнімдердің
мӛлшерін атайды.
АР орташа ӛнімі деп пайдаланған айнымалы фактордың
кӛлеміне жиынтықты ӛнімнің қатынасын атайды:
МР шекті ӛнімі деп ӛндірістің пайдаланған айнымалы
факторын мӛлшерін шексіз аз ӛсімше кезінде ӛндірілген
57
қосымша ӛнімдерді (жиынтықты ӛнімдердің ӛсімі) атайды:
МР шекті ӛнімі деп ӛндірістің пайдаланған айнымалы
факторын мӛлшерін шексіз аз ӛсімше кезінде ӛндірілген
қосымша ӛнімдерді (жиынтықты ӛнімдердің ӛсімі) атайды.
F1 ӛсімі барлық айнымалы факторлар сапалы әрі біртекті
және F1 бірлігінің қосылуы технологияның ӛзгеруіне әкелмейтін
жағдайда жиынтық ӛнімдерді шығарудың азайғанына әкеледі.
Кемімелі шекті қайтарым заңының мәні мынадан тұрады: қалған
факторлар ӛзгермегенде қандай да бір ӛндірістік факторды
пайдаланудың ӛсуімен ерте ме, кеш пе айнымалы факторды
қосымша пайдалану ӛнім шығарудың салыстырмалы, ал кейіннен
абсолютті кӛлемінің тӛмендеуіне әкелетін нүктеге қол
жеткізіледі. Кемімелі шекті ӛнімділік заңы абсолют емес, ал
салыстырмалы сипатта болады. Біріншіден, ол уақыттың қысқа
мерзімді кесіндісінде жарамды, ал екіншіден, техникалық
прогресс 5.6-суретте кӛрсетілгендей, оның шекарасын үнемі
ашады. Кӛрнекті түрде кӛрсетілгендей, жаңа технологияға ӛту
кезінде айнымалы фактор және ӛндіріс кӛлемінің ӛсімі болады.
5.6-сурет - Ғылыми-техникалық прогрестің шекті ӛнімділікке
тигізетін әсер
58
Ӛзін-ӛзі тексеруге арналған сұрақтар:
1. Ӛндірістік функция дегеніміз не?
2. Технологиялық ауыстырудың шекті нормасы қалай
есептеледі?
3. Сізге ӛндірістік функциялардың қандай типтері белгілі?
4. Ӛндіріс сатыларының қайсысы және фирманың жұмыс
істеу кӛзқарасы тұрғысынан оңтайлы болып табылады?
5. Изокванта нені білдіреді?
6. Ӛнімдердің шығарылуы Ү = K.L ӛндірістік функциямен
сипатталады.
7. Бұл осы фирмада еңбектің орташа ӛнімі шекті ӛнімге
қарағанда жылдам еседі дегенді білдіреді ме?
8. Кемімелі шекті ӛнімділік заңы дегеніміз не?
9. Ӛндірістік функция нені сипаттайды?
10. Координатаның бастауынаи неғұрлым алыс изокванта ең
үлкен шығарылымды кӛрсетеді деген тұжырым дұрыс па?
59
6 ӚНДІРІС ШЫҒЫНДАРЫ
6.1 Бухгалтерлік және экономикалық шығындар. Жүктелген
шығындар
Шығындар - бұл ӛндірістің сатып алынған факторларына
тӛлеу, ӛнімдерді ӛндіруге кететін шығындар. Ӛндіріс шығындары
ресурстарды баламалы пайдаланудан бас тартумен байланысты
ӛндіріс
бойынша
шығындардың
құн
нышандарында
берілгендерді білдіреді.
Шығындарды түсіндірудің екі амалы болады. Шығындар
олардың бірінші- сіне сәйкес оларды сатып алудың нақты
бағадағы
шығындалған
ресурстар
құндылығы
ретінде
анықталады. Экономистер бұл шығындарды ―бухгалтерлік
шығындар‖ деп атайды. Екінші амалға сәйкес - сол ресурстарды
неғұрлым тиімді пайдалану кезінде болатын басқа игіліктердің
құндылығы ретінде. Мұндай жағдайда ―баламалы шығындар‖
туралы айтылады. Мысалы, кәсіпкер ӛндіріске 10 млн. теңге
салуға шешім қабылдайды. Ол жыл соңында шығыстардан 2 млн.
теңге кӛлемінде артық кіріс алады. Егер ол сол уақытта оларды
банкке салса, онда жылдың соңында 13 млн. теңге алар еді, яғни
шаруашылық кызметіне қарағанда үлкен сомаға ие болады.
Демек, ӛндіріс пайдасына талдау жасай отырып, ол ӛзінің
қаражатын баламалы пайдаланудан бас тартты және 13 млн.
теңге алу мүмкіндігінен айырылды. Балама (жүктелген немесе
экономикалық) шығындар кәсіпкер үшін 13 млн. теңгені
құрайды.
Экономикалық шығындарға мыналар жатады:
1) кӛрінетін (сыртқы) шығындар - бұл ӛндіріс факторларын
жеткізушілерге тікелей тӛлемдер нышандарын қабылдаушы
балама шығындар; Шикізаттар және материалдарды жеткізу,
энергия тӛлемдері, жұмыскерлердің еңбек ақылары, несие үшін
пайыздар, салықтар - бұл кӛрінетін шығындардың типтік
нысандары.
Әдетте
кӛрінетін
шығындар
бухгалтерлік
шығындарға тең;
2) кӛрінбейтін (ішкі) шығындар - бұл фирма иелеріне қатысты
ресурстарды пайдаланудағы балама шығындар. Әдетте фирмалар
оларды ӛздерінің бухгалтерлік есеп беруінде белгілемейді.
Достарыңызбен бөлісу: |
