Микробиологиялық зертхана. Микроскоптар сабақтың мақсаты


Бояудың күрделі тәсілдері



жүктеу 0,88 Mb.
бет2/5
Дата25.05.2018
өлшемі0,88 Mb.
#17792
түріСабақ
1   2   3   4   5

Бояудың күрделі тәсілдері. Микробтар клеткасы қабырғасының химиялық құрамы мен құрылысы біркелкі емес, сондықтан олар бір бояғышпен әр түрлі боялып, кейін спиртпен, қышқылдармен және басқа реактивтермен әрекет еткенде бірдей түссіздендірілмейді. Микроб жасушасының бөлімдері де бояғыш ерітінділермен біркелкі боялмайды. Бояудың күрделі (дифференциалды) тәсілдері микроб клеткасының осы қаситтеріне негізделген. Күрделі тәсілмен бояу процесінде бірнеше бояғыштар қолданылады. Зертхана тәжірибесінде Грам, Циль-Нильсен, Козловский, Меллер, Злоттогорова және басқа тәсілдер қолданылады.

Грам тәсілі. Бекітілген препараттың үстінде фенолды күлгін генцианвиолет сіндірілген сүзгіш қағаздың тілімін 2-3 минут ұстайды. Сонан соң қағазды алып, жағындыны Люголь ерітіндісімен 2-3 минут өңдейді. Бояудың келесі кезеңінде жағынды 96%-дық этил спиртімен 30-40 секунд өңделеді де жақсылап сумен жуылады. Препарат Пфейффердің фуксинімен қосымша 1 минут боялады. Сумен жуылған соң, сүзгіш қағазбен кептіріліп, микроскопияланады.

Осы тәсіл бойынша бояу нәтижесінде микробтар күлгін немесе қызғылт түстерге боялады. Спирттің әрекетіне қарамастан бастапқы күлгін түсін сақтайтындар Грам оң микробтар тобына жатқызылады (топалаңның, шошқа тілмесінің, қатерлі ісіктің қоздырғыштары, стафилококктар және т.б.), ал спиртпен өңсізденіп фуксинмен қызғылт қызыл түске қосымша боялатындар Грам теріс микробтар тобына жатқызылады (ішек таяқшасы, сальмонеллалар, пастереллалар және т.б.).

Зертханада Грам тәсілімен бояу үшін А.В. Синевтің модификациясы жиі қолданылады. Бұл модификация бойынша сұйық бояудың орнына алдын ала фенолды күлгін генцианфиолетпен дымқылдандырылып, кептірілген сүзгіш қағаздар қолданылады. Бояғыш бұл жағдайда мына рецепт бойынша дайындалады: 1 г генцианфиолет + 100 мл 96%-дық этил спирті. Бояғыш тұрақты және оны ұзақ уақыт бойы қолдануға болады. Сүзгіш қағаздар осы бояғышпен дымқылдандырылған соң кептіріледі де, жамылғы шыны көлемі бойынша қиылып, тығыз тығыны бар ыдыста сақталады.

Жағындыны бояу үшін осындай сүзгіш қағаздың бір тілімін зат шынысының үстіне қойып бетіне дистилденген судың бірнеше тамшысын тамызады. Бояудың кейінгі кезеңдері жоғарыда жазылғандай орындалады.



Грам тәсілінің мәні. Бұл тәсілді 1884 жылы дат ғалымы Христиан Иоким Грам ұсынған болатын. Грам-теріс және Грам-оң бактериялардың әр түрлі боялуы олардың клетка қабырғалары құрылымының өзгешеліктеріне байланысты. Грам-оң бактериялардың клетка қабырғасы грам-теріс микробтардікіне қарағанда қалың және көптеген пептидогликан полимерін иемденген. Сондықтан олар генцианвиолетпен тығыз байланысып, спиртпен әрекет жасағанда түссізденбейді. Грам-теріс бактериялардың клетка қабырғасы жұқа және оның құрамында пептидогликан аз мөлшерде болады. Осы себептен олар бояумен әлсіз боялып, спиртпен өңсізденеді.

Грам-оң микробтар дақылынан жасалған препараттарда грам-теріс клеткалардың болуы мүмкін. Бұлар өлі немесе қабығы зақымдалған клеткалар.

Грам тәсілі бойынша бояу үшін студенттер Escherichia coli және Bac.megatereum дақылдарының қоспасынан жағынды жасйды. Ішек таяқшасы грам-теріс, ал капсула бацилласы грам-оң бактериялардың өкілдері.

Әдебиеттер:

1 Бұлашев А.Қ., Сұраншиев Ж.А., Жұмабаев Х.Ж. Жалпы микробиология пәнінен ветеринариялық медицина факультетінде оқитын студенттердің зертханалық тәжірибе сабақтарына арналған әдістемелік нұсқауы. Астана, 2005ж. 13-17 беттер. 2 Асонов Н.Р. Практикум по микробиологии // Москва, «Агропромиздат». 1988. С. 26-30. 3 Костенко Т.С., Скаршевская Е.И., Гительсон С.С. Практикум по ветеринарной микробиологии и иммунологии // Москва, «Агропромиздат». 1989. С. 26.



Бақылау сұрақтары: 1 Бояудың күрделі және қарапайым тәсілдерінің айырмашылықтары. 2 Грам тәсілімен бояудың практикалық маңызы. 3 Грам-теріс және грам-оң бактериялардың айырмашылықтары.

Төртінші зертханалық-тәжірибе сабағы

МИКРОБТАРДЫҢ БҮГІЛМЕЛІ ФОРМАЛАРЫ. МКРООРГАНИЗМДЕРДІ НЕГАТИВТІ ЖӘНЕ БАСҚА ТӘСІЛДЕРІ
Сабақтың мақсаты. Жағындыны негативті тәсілмен бояудың техникасын меңгеру. Конго қызылының 3%-ды судағы ерітіндісімен боялған тіс қаптарынан алынған жағындысын микроскоппен қарау. Микробтардың бүгілмелі формаларының суретін салу. Микроб клеткасының құрамымен танысу. Bac.mesentericus-тің екі тәуліктік дақылынан жағынды жасап, клетканың капсуласын және басқа элементтерін бояуды үйрену.

Жабдықтар мен материалдар. Картоп бацилласының Bac.mesentericus-тің екі тәуліктік дақылы бар шыны түтіктер және физиологиялық ерітінді. Микробиологиялық ілмектер, метилен көгі мен 3% конго қызылының ерітінділері бар тамызғыштар. Циль фуксинімен өңделген сүзгіш қағаздары. 3%-ды күкірт қышқылының ерітіндісі, фенолдың 5%-дық судағы ерітіндісі, дисилденген су. Пипеткалар. Зат және жамылғы шынылары. Шыныға жазатын қарындаштар. Шайындыны төгетін ыдыстар. Пинцеттер, спирт шамдары. Микроскоптар. Бал қарағай майы. Кестелер.

Микробтардың бүгілмелі формалары. Бүгілмелі микроб жасушарының келесі формалары ажыратылады.

Вибриондар үтір тәріздес иілген (1). Денесінде жалғыз қыл аяғы болады.

Спириллалардың бірнеше ірі шиыршықтар 5-тен көп емес болады (2). Олар қыл аяқтарының көмегімен қозғалады.

Спирохеталар штопор тәріздес формалары бар бүгілмелі прокариотты микробтардың өкілдері (3). Олар көптеген ұсақ шиыршықтарының көмегі арқылы жиырылып, қозғала алады. Электронды микроскоптың көмегімен олардың денесінің шетінде бір шоқ қыл аяқтардың бар екендігі анықталған. Өзінің құрылысына байланысты спирохеталар айналмалы, үдемелі және бұрылмалы қозғалыста болады.

Бояудың негативті тәсілінде ая (фон) боялып, микробтардың реңі боялмайды. Бұл тәсілде қызыл конго, колларгол, кармин және тағы басқа қышқылды бояғыштар қолданылады.

Бояу техникасы. Зат шынысының бетіне қызыл конгоның 3%-ды судағы ерітіндісінің бір тамшысын тамызады да, оның үстіне зерттеуге алынған материалды қосып, сәл ғана араластырады. Сонан соң жамылғы шынының көмегімен қоспадан зат шынысының бетінде жағынды жасайды (қаннан жағынды дайындаған тәрізді). Жағындыны ауада кептіргеннен кейін микроскоптың имерсионды жүйесі арқылы зерттейді. Боялмаған микробтардың формалары қызыл қоңыр фонда айқын көрінеді.

Бояу тәсілінде қызыл конгоның судағы ерітіндісінің орнына жақсы центрифуганың тушь алынады. Микроскоппен қарағанда препараттың қара фонында боялмаған микробтар жақсы көрінеді.

Споралары (ұрық) бояу. Спораларды күрделі тәсілдермен бояйды, өйткені олардың қабықтары тығыз болып келеді.

Бояр алдында споралардың қабығын улағыштармен (хром, тұз қышқылдары) немесе жылытылған фенолмен әсер ету арқылы жұмсартып алады. Осы жағдайда жасушалардың споралары жақсы боялып, кейін қышқылдармен қысқа уақыт ішінде әрекет еткенде түссізденбейді. Микроб жасушасының вегетативті денесі қышқылдардың күшімен түссізденіп, тек қосымша қарама-қарсы бояулармен бояғанда ғана көрінеді.



Златгоров тәсілі. Жалында бекітілген жағындыға Циль фуксині сіңдірілген құрғақ сүзгіш қағазды (жамылғы шынының мөлшеріндей) қойғаннан кейін судың бірнеше тамшысын тамызып, қыздыра отыра 5-7 минуттай боялады. Жағынды құрғап кетпес үшін оның бетіне су тамызып отыру керек. Сонан соң жағынды 3%-дық күкірт қышқылының судағы ерітіндісімен 5-10секунд түссіздендірілгеннен кейін сумен шайылады. Препаратты қосымша 2-3 минуттай метилен көгімен бояп, сумен шайып, кептіреді.

Микроскоптың көз шалымында споралар қызыл түске, ал негетативті жасушалар көк түсті болып көрінеді.



Пешков тәсілінде жалын үстінде немесе спирт пен формалиннің қоспасында бекітілген жағындыны Леффлердің метилен көгімен 15-20 секунд аралығында қыздыра отыра бояп, сумен жуады. Жағынды қосымша бейтарап (нейтралды) қызылдың 0,5%-дық судағы ерітіндісімен 30 секунд боялады. Сонан соң препарат жуылып, кептіріледі. Бұл препаратты микроскоппен қараған жағдайда ұрықтар көгілдір немесе көк, жас ұрықтар қара-көк, вегетативті формалар қызғылт, хроматинді элементтер күлгін түсті болып көрінеді.

Капсулаларды бояу. Кейбір микробтардың жасуша қабырғасының бетінде шырышты қабаты болады. Ол цитоплазмада түзіліп, клетка қабырғасының бетінде секрет ретінде шығарылып отырады. Капсулалардың химиялық құрамы әр түрлі: олардың кейбіреулері белоктар кешенінен тұрса, ал енді біреулері полисахаридтерден құралады. Капсула мен жасушаның қалған бөлігі бірдей боялмады. Капсула қорғаныс рөлін орындап, көбінесе патогенді микроорганизмдерде кездеседі. Мұндай микробтар капсуласы жануарлар организмінде жиі, ал сирек жағдайда жасанды қоректік орталарда да пайда болуы мүмкін. Капсулалар жарық сәулелерін әлсіз сындырады, сондықтан тірі боялмаған клеткада оларды байқау өте қиын. Капсулаларды бояудың бірнеше тәсілдері бар.

Ольт тәсілі. Жағындыны сафраниннің 2-3%-ды ерітіндісімен бояйды. Бояғышты қолданар алдында оның ұнтағын ыстық суда еріту арқылы дайындайды (ерітінді сүзіледі). Бояуды жалынның үстінде 1-3 минут аралығында жүргізеді де, оны тез арада сумен шаяды. Препарат кептірілмей (оның үстінде судың болуы керек) жапқыш шынымен жабылып микроскоптың иммерсионды жүйесімен зерттеледі. Су қабатынан өткен жарық сәулелері капсула мен микроб клеткасының денесінің айырмашылығын үдете түседі. Микроскоптың көз шалымында микроб клеткасының денесі қызыл, ал капсула сары түсті болып көрінеді.

Михин тәсілінде бекітілген жағынды Леффлердің метилен көгімен 2-3 минуттай ысыта отыра боялады. Жағынды тез сумен шайылып, кептіріледі.

Микроскопиялық көрініс: микроб клеткасының денесі қара көк, ал капсуласы ашық қызғылт.



Микроб жасушасының элементтерін бояу.

Гликогенді бояу. Микроб клеткасының цитоплазмасында гликоген-жануарлар крахмалы (полисахарид) жиі кездеседі. Оны өсінді тамшысының үстіне сол мөлшерде Люголь ерітіндісін қосу арқылы табуға болады. Люголь ерітіндісімен қосылған гликоген қызыл қоңыр түске боялады. Бұл элементтер ашытқыларда, пішен бацилласында және т.б. микробтарда кездеседі. Қоректік ортада көмірсулардың мөлшері көп болған жағдайда гликогеннің жиналуы байқалады.

Гранулезаны бояу. Гранулеза-полисахарид, крахмал тәріздес зат. Олардың көп мөлшері жасушаның ұрық түзуі алдында байқалады. Гликоген сияқты гранулеза да Люголь ерітіндісімен әрекеттескенде қара-көк түске боялады. Май қышқылды бактерияларда гранулезалар көп болады. Гранулезаны табу үшін картоп ортасында өсірілген май қышқылды микробтардың дақылдарының тамшысына сол мөлшерде Люголь ерітіндісін құйып, жамылғы шынысымен жауып, микроскоптың иммерсионды жүйесімен қарағанда көк түске боялған ұршық тәріздес жасушаларды көруге болады. Бұл жасушаларды көруге болады. Бұл жасушалардың бір шетінде боялмаған ұрықтар орналасады.

Майды бояу. Май көптеген микрорганизмдердің жасушасында (картоп бацилласы, ашытқылар) болады. Микробтардың майын судан ІІІ-тің спирттегі ерітіндісімен бояйды (0,05г судан ІІІ + 100мл 96% этил спирті). Ол үшін өсінді тамшысына бояғыш затты қосып араластырады. Май тамшылары қызыл түске боялады, ал цитоплазма түссіз болып қалады.



Волютин түйіршіктерін бояу. Волютин микроб клеткасында гранула түрінде кездеседі. Бұл гранулалар полифосфаттар мен нуклеин қышқылдарына жақын заттардан тұрады. Препаратты Омелянский тәсілімен бояу арқылы волютин гранулаларын табуға болады.

Жалынның үстінде бекітілген жағындыны 30 секунд Циль фуксинімен бояйды. Препарат шайылған соң 1%-ды күкірт қышқылының ерітіндісімен 20-30 секунд түссіздіндіріледі. Сумен қайта шайылған жағындыны метилен көгінің әлсіз ерітіндісімен (1:40) 15-20 секунд бояйды. Микроскопиялық көрініс: валютин түйіршіктері қызыл, ал цитоплазма көк түсті.



Әдебиеттер:

1 Бұлашев А.Қ., Сұраншиев Ж.А., Жұмабаев Х.Ж. Жалпы микробиология пәнінен ветеринариялық медицина факультетінде оқитын студенттердің зертханалық тәжірибе сабақтарына арналған әдістемелік нұсқауы. Астана, 2005ж. 17-20 беттер. 2 Асонов Н.Р. Практикум по микробиологии // Москва, «Агропромиздат». 1988. С. 30-34. 3 Костенко Т.С., Скаршевская Е.И., Гительсон С.С. Практикум по ветеринарной микробиологии и иммунологии // Москва, «Агропромиздат». 1989. С. 27-28.



Бақылау сұрақтары: 1 Бактериялардың спораларын қандай тәсілдермен бояйды? 2 Микроорганизмдердің спораларын, капсулаларын және басқа элементтерін бояу тәсілдері. 3 Қандай сеБептерден бактерия споралары физикалық және химиялық факторларға төзімді болып келеді?

Бесінші зертханалық-тәжірибе сабағы

МИКРОБТАРДЫ ТІРІ КҮЙІНДЕ ЗЕРТТЕУ. МИКРОБТАРДЫҢ МӨЛШЕРІН АНЫҚТАУ

Сабақтың мақсаты: ет пептон сорпасында өсірілген топырақ микробтардың тәуліктік өсінділерінен «аспа» және «қысылған» тамшыларды дайындау. Микробтардың тірі күйіндегі қозғалыстары мен жағдайларын зерттеу. Микробтардың мөлшерін анықтау тәсілдерімен танысу. Алдыңғы сабақтарда дайындалған жағындылардағы микроб жасушаларының көлемін анықтау.

Жабдықтар мен материалдар. Топырақ микробтарының 12-18 сағаттық өсінділері бар шыны түтіктер. Микробиологиялық ілмектер. Физиологиялық ерітінді. Зат және жамылғы шынылары. Шұңқыршасы бар зат шынысы. Вазелин. Шыны таяқшалар. Спирт шамдары. Микробтардың көлемін анықтау үшін алдыңғы сабақтарда жасалған жағындылар. Микроскоптар. Бал қарағай майы. Объектілі және окулярлы микрометрлер. Кестелер.

Микробтарды тірі күйінде зерттеу. Көптеген микробтар тірі күйінде қозғала алады. Қозғалыстың жылдамдығы мен сипаттамасы өсіндінің жасына, қоршаған ортаның жағдайларына және микробтардың түріне байланысты болады. Жас микроорганизмдердің жылжымалылығы жақсы байқалса, ал ескілерінің бұл қасиеті әлсіздеген немесе тіптен байқалмайды. Микроорганизмдердің жылжымалылығы олардың тіршілік әрекетінің, өнімдерінің қоректік ортада көбейген уақытында бәсеңдейді де, кейін біржола тоқтатылады. Микробтардың түрін анықтау кезінде олардың жылжымалылығының бары немесе жоғы еске алынады.

Қозғалыс органдары – қыл аяқтар микроб жасушасының бетінде әр түрлі позицияда орналасады. Қыл аяқтарының орналасуына байланысты бактериялар төрт топқа бөлінеді: монотрихтер – бір ған қыл аяғы бар бактериялар (1), лофотрихтер – таяқшаның бір ұшында бір шоқ қыл аяқтар орналасады (2), амфитрихтер – екі полярлы орналасқан қыл аяқтары бар бактериялар (3,4), перитрихтер – қыл аяқтар бактерияның барлық денесінің бетінде орналасқан (5). Монотрихтер мен лофотрихтер үдемелі қозғалыспен жылжиды. Амфитрихтер мен перитрихтер ретсіз қозғалыста болады.

Микробтардың қозғалуын анықтау үшін жас өсінділер алынады (12-24 сағаттық). Зерттеуді «аспа» және «қысылған» тамшылардың препараттарын дайындау арқылы жүргізеді.

«Аспа» тамшысын шұнқыршасы бар зат шынысында дайындайды. Шұңқыршаның шетіне вазелинді жұқалап жағады. Микроорганизмдерді жамылғы шынысының бетіне тамызады. Егер микроорганизмдер сұйық қоректік ортада өсірілген болса, онда зерттеуге осындай өсіндінің бір тамшысы алынады. Ал егер тығыз ортада өсірілсе, жамылғы шынысының бетіне әуелі физиологиялық ерітіндінің бір тамшысын, сонан соң оған микроб өсіндісін тамызады. Зат шынысын 180°-қа аударып, жамылғы шынысындағы тамшыны шұнқыршаны ортасына бағыттай отыра, төмен түсіреді. Сонан соң зат шынысын бастапқы қалпына келтіреді. Мұндай препаратта тамшы жамылғы шынысының ішкі бетінде асылып тұрады, басқаша айтқанда, тамшы герметикалық жабылған дымқыл камерада ілініп тұрады. Бұл препаратмикробтардың жылжымалылығын көп уақыт аралығында бақылауға мүмкіндік береді. Препарат шамалы қараңғыланған көз шалымында (диафрагманы тарылтады) зерттеледі. Бұл блялмаған формалардың көрінісін айқындата түседі.

«Қысылған» тамшыны кәдімгі зат шынысының бетінде дайындайды. Бұл үшін оның микробтардың бір тамшысын тамызып, жамылғы шынысымен жабады. Дайын препарат жоғарыда аталғандай көз шалымында тексеріледі. Микробтардың қозғалыс реакциялары (таксистері) химиялық заттармен (хемотаксис), молекулалық оттегімен (аэротаксис), жарықпен (фототаксис), электр тоғымен (электротаксис), сумен (гидротаксис) және т.б. бір жақты тітіркендіру әсерінен пайда болады. Оң таксисте қоғалыс тітіркендіргіштерге бағытталады (жақындайды), теріс таксисте керісінше бағытта байқалады.

Микробтардың жылжымалылығын зерттегенде нағыз қозғалысты микробтар бір орында тұрып, қоршаған ортаның молекулаларының әсерінен тербеліп тұрады немесе сұйықтықтың ағысы бойынша жылжиды.



Микроорганизмдердің мөлшерін анықтау. Халықаралық бірліктер жүйесі бойынша (СИ) микробтардың өлшем бірлігі ретінде микрометр (мкм) бекітілген. 1 мкм 10-6 метрге тең. Жасушаны объектілі және окулярлы микрометрлердің көмегімен өлшейді.

Объектілі микрометр. Бұл 100 бөлшекке бөлінген 1 мм сызғышы бар зат шынысы (әр бөлік 10-5 метрге немесе 100 мкм-ге тең). Объектілі микрометр окулярлы микрометрдің бір бөлігінің мөлшерін анықтау үшін қолданылады.

Окулярлы микрометр шкаласы бар дөңгелек табақтың формасындай болады. Шкаланың ұзындығы 5 мм. Ол 50 бөліктен тұрады. Окулярлы микрометр тікелей объектілердің (микробтардың) мөлшерлерінен анықтайды. Оны окулярдың линзаларының ортасына бөліктерімен төмен қарата орналастырады. Ол үшін көз линзасы бұралып алынады. Объективті микрометрді зат үстелінің үстіне орналастырады да, фокусты тауып, микрометрлердің шкалаларын бір-біріне сайма-сай келтіреді. Иммерсионды жүйемен істегенде объективті миркометрге бал қарағайдың майын тамызады.

Окулярлы микрометрдің бір бөлігінің мөлшерін анықтау. Мысал: объектілі микрометрдің 5 бөлігі окулярлы микроскоптың 30 бөлігімен сайма-сай келеді. Окулярлы микрометрдің бір бөлігінің мөлшері 1,66 мкм-ге тең болады (5х10=50 және 50:30).

Әдебиеттер:

1 Бұлашев А.Қ., Сұраншиев Ж.А., Жұмабаев Х.Ж. Жалпы микробиология пәнінен ветеринариялық медицина факультетінде оқитын студенттердің зертханалық тәжірибе сабақтарына арналған әдістемелік нұсқауы. Астана, 2005ж. 20-22 беттер. 2 Асонов Н.Р. Практикум по микробиологии // Москва, «Агропромиздат». 1988. С. 34-38. 3 Костенко Т.С., Скаршевская Е.И., Гительсон С.С. Практикум по ветеринарной микробиологии и иммунологии // Москва, «Агропромиздат». 1989. С. 32-34.



Бақылау сұрақтары: 1 Бактериялардың жылжымалығын зерттеу тәсілдері. 2 Аспа және қысылған тамшы әдістерінің айырмашылықтары. 3 Микроорганизмдердің өз бетімен жылжуының негізі.

Алтыншы зертханалық-тәжірибе сабағы

САҢЫРАУҚҰЛАҚТАРДЫҢ МОРФОЛОГИЯСЫ. ЗЕҢ САҢЫРАУҚҰЛАҚТАР
Сабақтың мақсаты. Зең саңырауқұлақтардың кейбір өкілдерін: мукорды (х8 объектив), аспергилланы (х8; х40 объектив), пеницилланы (х40 объектив) «қысылған» тамшы препаратының көмегімен зерттеу. Саңырауқұлақтардың морфологиясымен танысып, олардың суреттерін салу.

Жабдықтар мен материалдар. Тәуліктік мукор және екі тәуліктік аспергилла мен пеницилла өсінділері бар шыны түтіктер мен Петри шынылары. Физиологиялық ерітінді. Микробиологиялық ілмектер, препарат инелері. Микроскоптар. Зат және жамылғы шынылары. Пинцеттер. Спирт шамдары. Кестелер.



Зең саңырауқұлақтар. Саңырауқұлақтар хлорофилсіз микроорганизмдер. Олар әр түрлі субстраттардың бетінде тіршілік етеді. Саңырауқұлақтар жасушаларының дифференциалды ядросы болғандықтан олар эукариоттар тобына жатады. Зең саңырауқұлақтар қоректік ортаға талғампаз емес, бірақ олардың көп өкілдері ауада оттегінің болғанын қажет етеді. Олар төменгі температураға төзімді, сондықтан тоңазытқыш камераларының ішінде де өсіп-өне береді. Саңырауқұлақтардың тобында сапрфиттермен қатар паразиттер де болады. Саңырауқұлақтардың екі негізгі түрлері бар: төменгі және жоғарғы, бұл түрлері алты кластан тұрады.

Төменгі түрдің саңырауқұлақтарына хитридиевтар, оомицеттер, зигомицеттер кластары жатады, ал жоғарғы түрдің саңырауқұлақтарының құрамына аскомицеттер, базидиомицеттер, дейтеромицеттер, жетілмеген саңырауқұлақтар кіреді.

Саңырауқұлақтардың хлорофилі болмағандықтан, олар өздерінің қоректенуіне керекті көміртегін тек қана дайын органикалық қоспалардан ала алады, демек олар – гетеротрофтар. Ашытқылар мен қарапайым төменгілерден басқа саңырауқұлақтардың жіңішке бұтақталған гифтерден тұратын вегетативті денесі (мицелийлері) болады.

Мицелийлерінің кейбіреулері қоректік ортаның ішінде дамып жетіледі (субстратты мицелийлер), ал енді біреулері бетінде ғана өсіп өне алады (үлпілдек мицелийлер), төменгі түрдің саңырауқұлақтарында мицелий бір жасушалы, ал жоғарғы түрдің өкілдерінде ол көп жасушалы болып келед. Септалардың (қалқалардың) саңылаулары жасушалардың өзара қарым-қатынасын қамтамасыз етіп, цитоплазма және ядролармен толықтырылған гифтерден тұратын тұйық жүйені құрайды. Кейде саңырауқұлақтардың мицелийлері түбір тәріздес өсінділерді – ризоидтарды құрайды. Ризоидтардың көмегімен олар субстратқа бекіп, қажетті қоректік заттарды алады.

Склепоциялар – дөңгелек немесе сопақ формалы гифтердің шиеленісуі. Олардың көлемі үлкен, тығыз болып, ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді келеді. Склероцияларда қоректік заттардың қоры мол болады. Кейбір жоғарғы саңырауқұлақтарда олар мицелийлердің бүршіктену сатысы болып табылады.

Көптеген саңырауқұлақтардың мицелийлерінде қалың қабықты өсінділері бар. Сол өсінділерінің ішінде қоректік заттар жиналған. Бұл хламидоспоралар. Олар бір немесе бірнеше жасушалы болып, түрдің сақталуына мүмкіндік туғызады. Хламидоспоралар ортаның қолайсыз жағдайларына төзімді келеді.

Мукордың мицелийлерінен ұрық беретін денелер – спорангия сақтаушылары (спорангиеносцы), ал монолийлердің мицелийлерінен конидия сақтаушылары (конидиеносцы) таралады. Спорангиялар жарылған кезде олардан эндоспоралар босап шығады. Олар қолайлы жағдайға тап болған жағдайда жаңа зеңделген саңырауқұлақтар пайда болады. Конидия сақтаушылардың ішінде конидиялар немесе экзоспоралар орналасады.

Олардың формалары шар тәріздес, шоқпар тәріздес, сопақша, т.б. бболып келеді. Конидия сақтаушылардың әр тармағында бір немесе бірнеше конидиялар түзіледі. Конидия сақтаушылар тармақталған болып екі топқа бөлінеді. Аспергиллаларда мұндай жасушалар тікенек тәрізді болып, стеригмалар деп аталады. Олар конидия сақтаушылардың ұлғайған жерінде орналасады. Пеницилланың тармақталған бұтақтарының ұшында фиалидалар деп аталатын шөлмек немесе ұршық тәріздес жасушалары бар.



Сусло-агарда өсуі. Мукор – зигомицеттер класының өкілдері. Ол сусло-агарда қоңыр түсті үлпілдек қатпар тәрізденіп, өсуі бірінші тәулікте байқалады. Аспергил – дейтеромицеттер класының өкілі. Бұл мукорға қарағанда баяу өседі. Өсуі екінші тәулікте байқалады. Конидиялары қара (Aspergillus niger), сары (Aspergillus flavus), сары-жасыл (Aspergillus fumigatus), жасылтым сары (Aspergillus orizae) түсті болуы мүмкін. Пеницилл – дейтеромицеттер класының өкілі. Олар қоректік ортада жұмсақ сұрғылт-жасыл немесе ашық жасыл түсті үлпілдек қатпар құрайды. Қатпарлардың перифериясы ақ жиекті болып келеді.

Препараттарды дайындау. Зең саңырауқұлақтарын «қысылған тамшы» әдісімен препарат дайындап, зерттейді. Ол үшін материалды препарат инесінің көмегімен зат шынысының бетіндегі бір тамшы физиологиялық ерітіндіде таратады.

Мукордан препаратты бір тәуліктік өсіндіден, ал пеницилладан екі тәуліктік өсіндіден дайындайды. Зерттеуге мукор мен аспергилланың өсінділерінен сұр бүршіктері, пеницилланың сүр және жасыл шеңберлерінің ортасы алынады. Сұр конидиялары бар аспергилланың стеригмалары күнбағыстың жапырақшалары тәрізді болады. Мукорды микроскоптың аз ұлғайтуымен (объектив х8) қарайды, аспергилланың конидия сақтаушысының ұлғайған жерін әуелі микроскоптың орташа ұлғайтумен (объектив х40) жақсылап зерттейді. Пенициллаларды микроскоптың орташа ұлғайтуымен (объектив х8), сосын оны орташа ұлғайтумен (объектив х40) жақсылап зерттейді. Пенициллаларды микроскоптың орташа ұлғайтуымен (объектив х40) табады. Зең саңырауқұлақтардың споралары арқылы көбейетінін есте ұстаған жөн. Сондықтан препарат дайындағанда материалдың шашырауының алдын алу керек. Препарат инелері жұмыс аяғында жалын үстінде мұқият зарарсыздандырылады.



Фузариум (жетілмеген саңырауқұлақтар). Мицелилері ақ, қызғылт немесе сары түсті болады. Олардан қысқа бұтақталаған конидия сақтаушылар таралады. Олардың конидиялары орақ тәріздес (микроконидиялар) және сопақша түрде (микроконидиялар) болады. Макроконидиялардың қалқалары болады, ал микроконидиялар көбінесе қалқасыз күйінде кедеседі. Хламидоспоралар шар тәріздес, алмұрт тәріздес шоғырланып немесе тізбектеліп орналасады. Олар ескі конидия сақтаушыларының бойында, конидияларда түзіледі. Үлпілдек мицелилері жақсы жетілген.

Фузариумдар табиғатта кеңінен таралған. Олардың көбі жемістердің, көкөністердің бұзылуына себепкер болады, өсімдіктердің жапырақтары сарғайып, олардың бетінде сұрғылт қызыл түсті жұқа қабық пайда болады. Фузариумдар төменгі температураларда токсиндер (зераленон, Т-2 микотоксин және т.б.) түзеді. Зақымдалған өсімдіктермен азықтанған малдар мен құстар уланады. Жануарлардың күйі нашарлап, қозғалуы (координациясы) бұзылады. Фузариумдардың микотоксині шошқалардың эстрогенизмін, аналық бездерінің дегенеративтік өзгерістерін қоздырады да, бедеулікке әкеледі. Т-2 микотоксині ішек – қарын жолын, жүрек тамыр жүйесін, сонымен қатар жілік майын, лимфа бездерін және басқа органдар мен тканьдерін зақымдайды.



Әдебиеттер:

1 Бұлашев А.Қ., Сұраншиев Ж.А., Жұмабаев Х.Ж. Жалпы микробиология пәнінен ветеринариялық медицина факультетінде оқитын студенттердің зертханалық тәжірибе сабақтарына арналған әдістемелік нұсқауы. Астана, 2005ж. 23-25 беттер. 2 Асонов Н.Р. Практикум по микробиологии // Москва, «Агропромиздат». 1988. С. 38-42. 3 Костенко Т.С., Скаршевская Е.И., Гительсон С.С. Практикум по ветеринарной микробиологии и иммунологии // Москва, «Агропромиздат». 1989. С. 34-43.



Бақылау сұрақтары: 1 Саңырауқұлақтардың жалпы сипаттамасы. 2 Жоғарғы және төменгі, жетілген және жетілмеген саңырауқұлақтардың айырмашылықтары. 3 Фикомицет мен микомицет өкілдерінің сипаттамасы.

Жетінші зертханалық – тәжірибе сабағы

жүктеу 0,88 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5




©g.engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет
рсетілетін қызмет
халықаралық қаржы
Астана халықаралық
қызмет регламенті
бекіту туралы
туралы ережені
орталығы туралы
субсидиялау мемлекеттік
кеңес туралы
ніндегі кеңес
орталығын басқару
қаржы орталығын
қаржы орталығы
құрамын бекіту
неркәсіптік кешен
міндетті құпия
болуына ерікті
тексерілу мемлекеттік
медициналық тексерілу
құпия медициналық
ерікті анонимді
Бастауыш тәлім
қатысуға жолдамалар
қызметшілері арасындағы
академиялық демалыс
алушыларға академиялық
білім алушыларға
ұйымдарында білім
туралы хабарландыру
конкурс туралы
мемлекеттік қызметшілері
мемлекеттік әкімшілік
органдардың мемлекеттік
мемлекеттік органдардың
барлық мемлекеттік
арналған барлық
орналасуға арналған
лауазымына орналасуға
әкімшілік лауазымына
инфекцияның болуына
жәрдемдесудің белсенді
шараларына қатысуға
саласындағы дайындаушы
ленген қосылған
шегінде бюджетке
салығы шегінде
есептелген қосылған
ұйымдарға есептелген
дайындаушы ұйымдарға
кешен саласындағы
сомасын субсидиялау