107
7. Элиталық топтардан қарсылық болмауы. Егер бұл қарсылық болса, онда қоғам
пікірінің жетегінде кетпейді
Яғни, бұл жерде, кем дегенде элита тарапынан қарсылықтың болмауы, оның жылы
қарым-қатынасы – онда қоғам саяси шешім қабылдауға ықпал ете алады. Бір жағынан,
мұнда қоғамның өзінің белсенділігіне байланысты және өзінің қажеттілігін түсіну
қабілетіне байланысты.
12.4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске қоғамдық ұйымдардың қатысуы
Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күреске қоғамдық ұйымдардың қатысуын
былай топтастыруға болады:
1. Өзінің жеке адам құқықтары жөніндегі қызметінің шеңберінде өз бетінше
2. «Нұр Отан» ХДП-ның сыбайлас жемқорлықпен күрестегі кеңесі мен учаскелерінде
(билеуші партия)
3. Сайтта және Арнайы мониторинг тобымен бірлесе отырып, ҚР Мемлекеттік
қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі жанындағы
2015-2025 жылдарға арналған Қазақстан Республикасының сыбайлас жемқорлыққа
қарсы стратегиясын жүзеге асыруды сыртқы талдау және бағалау.
Жалпы алғанда, қатысу өте маңызды, себебі Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас
жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күресте қоғамдық
ұйымдарды белсенді түрде тартады. Мысалға, 2017 жылы Қазақстанның 2018-2020
жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асыру жөніндегі іс-
шаралар жоспары 283 қазақстандық қоғамдық ұйымдардың қатысуымен әзірленді.
Жоспардың бір бөлігін (120-дан шамамен 7-і) «Transparency Kazakhstan» ұсынды
Дегенмен атап өту керек, мұндай жұмыстардан тыс, Transparency Kazakhstan
компаниясының ұсынымдары үнемі іске асырылады. Мысалы, 2017 жылдың соңында
Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігі
төрағасының орынбасары А.Ж.Шпекбаевпен кездесуде «Транспаренси Қазақстан» ҚҚ-
ның құрылтайшылары мен Қамқоршылар Кеңесі мемлекеттік қызметшілерге арнайы
бейдж енгізуді ұсынды, олар азаматтарға жасырын болып қала алмады, ал 2 ай ішінде бұл
ұсыныс жүзеге асырылды
198
.
198
Специальные бейджи для госслужащих разработаны в Казахстане. 12.02.018 //
http://www.kazpravda.kz/news/obshchestvo/spetsialnie-beidzhi-dlya-gossluzhashchih-razrabotani-v-kazahstane/
108
13. Азаматтардың құқықтары және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
Бұл тарауда Қазақстан азаматтарының өз құқықтарын қорғауға және сыбайлас
жемқорлықпен күресуге мүмкіндіктері бар екені айтылады.
13.1. Құқықтық білімнің қолжетімдігі
Азаматтар үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың алғашқы қадамы - құқықтық
білім. Ол заңдарды біліп, оларға нұсқаған кезде, оларды қорғауға қаншалықты дайын
екендігі. Қазақстан азаматтарына келесі құқықтық білім қолжетімді (өскен сайын):
1. «Адам. Құқық. Қоғам» мектеп курсы. Ол үш жылдық және оқушыларды құқықтық
білімнің негіздеріне үйретеді. Оның проблемасы мынада, ол барлық оқушыларға
оқытылмайды, сондай-ақ ол в қазақстандық шынайылықты ашпайды және және тек
жалпы теориялық білім береді.
2. Жоғары білім беру орындарында «Мемлекет және құқық теориясы» курстарын іс
жүзінде барлық мамандар оқып жатыр. Онда да «Адам. Құқық. Қоғам» мектеп
курсындағыдай кемшіліктері бар.
3. Әділет министрлігі республикалық құқықтық ақпарат орталығы Қазақстан
Республикасы нормативтік құқықтық актілер Ақпараттық-құқықтық жүйесінің
сайтында (http://adilet.zan.kz). Қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде 228 606 құжат
бар. Заңды актінің барлық параметрлерін ыңғайлы жіктеу, іздеу жүйесі бар,
құқықтық актілердегі өзгерістердің барлық түрлерін қадағалауға болады. Тұрақты
жаңартылады. Пайдалану үшін тіркеу талап етілмейді.
4. Нормативтік құқықтық актілердің жобалары «Ашық үкімет» сайтындағы «Ашық
НҚА»-де https://legalacts.egov.kz/). Онда үкімет әзірлеген, президентке бағынышты
органдар, жергілікті атқарушы және өкілді органдар әзірлеген барлық 23 767 жоба
бар. Сайт қазақ және орыс тілінде жұмыс істейді. Іздеу жүйесі бар, тек ол аздап
ыңғайсыз. Жобаны оқып, жүктеп алу үшін тіркелудің қажеті жоқ. Ал жобаны
бағалау және оған түсініктеме жазу үшін сіз Қазақстанның әрбір азаматы үшін
жеке электрондық цифрлық қолтаңбамен тіркелуіңіз керек.
5. Парламент Мәжілісіне түскен заң жобалары (тек заңмен бекітілетін болашақ
заңдар мен келісімдер мен келісім-шарттар ғана) - Төменгі палатаға
(http://www.parlam.kz/ru/mazhilis/itreceived). Заң жобасын орыс және қазақ
тілдерінде тіркеусіз жүктеуге болады. Әдетте онда заң жобасы, басқа заңнамаға
енгізетін түзетулер жобасы және түсіндірме жазба орналастырылады.
6. Мәжіліс қолдаған және Парламент Сенатына жолданған заң жобалары – жоғарғы
палатаға
(http://www.parlam.kz/ru/mazhilis/sent-to-the-senate).
Оларда
Мәжіліс
депутаттары түзеткен заң жобасының нұсқасы бар.
Бір кезең қазақстандықтар үшін қолжетімсіз - заң жобасы Сенаттан шыққаннан кейін және
Президент Әкімшілігінің сараптамасы алдында, сондай-ақ заң жобасы бойынша
ведомствоаралық комиссияда талқылау.
Алдағы жылдары жасалуы тиіс заңнамалық үдеріс үшін қажет нәрселердің бірі -
заңнамаға және тұтастай заңнамалық бастамаға түзетулерді дербестеу. «Техникалық
тұрғыда өте мүмкін болатын заң жобасының деректерін белгілеу үшін, «осындай және сол
сияқты түзетулер» деген деңгейде рәсімдеудің қажеті жоқ.
Қазақстандықтардың проблемасы - негізінен заңнамалық жүйе туралы толық түсініктері
жоқ, күнделікті қызметінде және заң шығару процесінде қажет нормативтік құқықтық
актілерді білмейді. Мұның маңыздылығы үнемі өзгеріп отыратын заңнамамен жүзеге
Достарыңызбен бөлісу: |
