36
мемлекеттік қызметшілердің кірістер мен шығыстарына қаржылық бақылау
шараларын қолдану;
сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың мониторингін жүргізу және сыбайлас
жемқорлыққа қарсы тәуекелдерді анықтау;
мүдделер қақтығысын болдырмау;
бизнестегі және мемлекеттік қызметте мінсіздікке қол жеткізудің жалпы және
нақты шаралары;
сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды әзірлеу және оларды қолдану;
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саясатын іске асыруды бағалауға арналған
құралдар, оның ішінде жыл сайынғы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
туралы ұлттық есеп және т.б.
Осы заңның маңыздылығы мен өзектілігіне қарамастан, оның кейбір ережелері
халықаралық стандарттарға нақты сәйкес келмегендіктен сынға ұшырайды.
Мысалы, мемлекеттік қызметкерлерге қатысты шығындар мен кірістердің сақталуын
қадағалауға мүмкіндік беретін қаржылық бақылау шаралары туралы ережелер. 2015
жылғы заңның бірінші редакциясында мемлекеттік қызметкерлердің кірістер мен
шығыстарын міндетті түрде жариялау және оларды жариялау тәжірибесін енгізу туралы
ережелер халықаралық стандарттарға сәйкес және 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап
қолданысқа енгізілді.
2016 жылғы 30 қарашада «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан
Республикасының Заңына өзгерістер енгізілді, оның ішінде жеке табыс туралы жалпыға
ортақ декларацияны енгізуге қатысты (11-бап «Заңды қаржылық бақылау шаралары»).
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 11-
бабының күшіне ену мерзімі 2020 жылғы 1 қаңтарға дейін кейінге қалдырылды. Жалпы
декларацияларды енгізуді кейінге қалдыру себептері «мемлекеттік деректер базасының
дайын болмауы» және салық органдарының декларацияларды өңдеу және тексеруі. Қазір
және 2020 жылғы 1 қаңтарға дейін «Қаржылық бақылау шаралары» 9-баптың ескі
нұсқасы («Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Қазақстан Республикасының
Заңынан алынып тасталған) күшіне енеді. Декларациялардан ақпаратты міндетті
түрде жариялау қарастырылмаған. Бұдан басқа, «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-
қимыл туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес, мемлекеттік кіріс
органдарына түсетін декларациядағы мәліметтер қызметтік құпия болып табылады.
Бұдан басқа, «Сыбайлас жемқорлыққа
қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан
Республикасының Заңына сәйкес, мемлекеттік органдарда алынған мәлімдемелерде ресми
құпия. Оны жариялаған кінәлі адам жұмыстан босатылады.
Халықаралық сарапшылар, соның ішінде ЭЫДҰ-ның бақылаушылар тобының мүшелері,
Қазақстанға осы ережелерді қайта қарауды және жемқорлыққа қарсы тиімді
механизмдердің бірі ретінде мемлекеттік қызметшілердің шығыстары мен кірістерін
жариялау тетігін енгізуді бірнеше рет ұсынды.
Стамбулдағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жоспарының ұсынымдарын
орындау бойынша IV бақылау раундының баяндамасында мониторингтің екінші
раундысынан бастап, Қазақстанда жеке тұлғалардың табысы мен мүлкін жалпы
декларациялауды енгізу сақталған.
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» бұрынғы Заңға сәйкес, мемлекеттік
лауазымға ие тұлғалар жергілікті салық органына табыс және мүлік туралы декларация
тапсырады. Салық заңнамасына сәйкес, салық салуға жататын табыстар мен мүлік
37
декларациялауға жатады. Мұндай жүйе бұрынғы ЭЫДҰ-ның Қазақстанға қатысты
есептерінде сынға алынды.
«Мемлекеттік қызметшілердің кірістер мен шығыстарын жариялау жүйесінің маңызды
элементі мүліктік декларациялардың мазмұнын жариялау болып табылады, онсыз
мұндай жүйе толық болмайды және оның рөлін толық орындамайды. Қолданыстағы
заңнаманы қайта қарастырып, Интернетте тиісті органдардың веб-сайттарында
декларацияларды міндетті түрде жариялау, сондай-ақ Агенттіктің немесе басқа
органның сайтында орталықтандырылған ақпаратты мүмкіндігінше тезірек (2020
жылға дейін) енгізу қажет. Сонымен бірге, барлық мәліметтер, тікелей заңның
мәтінінде бекітілген тізімге (мысалы, тұрғылықты мекен-жайы және мүліктің
орналасқан жері, туған күні, төлқұжат деректері туралы), жеке тұлғалар туралы
кейбір құпия ақпаратты қоспағанда, жариялануға тиіс - «Қазақстандағы жемқорлыққа
қарсы реформалар» (2017) ЭЫДҰ-ның баяндамасында жазылған.
5.3.2. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласындағы басқа да кодекстер мен
заңдар, заңға қосымша актілер
Қазақстанда сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асырудың құқықтық негізін
қамтамасыз ететін басқа да кодекстер мен заңдар, заңға тәуелді актілер, соның ішінде:
Қылмыстық, Қылмыстық іс жүргізу кодексі, Кәсіпкерлік кодексі, Әкімшілік құқық
бұзушылық туралы кодексі, «Мемлекеттік қызмет туралы», «Әкімшілік рәсімдер
туралы», «Ақпаратқа қолжетімділік туралы», «Қоғамдық кеңестер туралы» және басқа да
заңдар.
Заңға қосымша актілер қатарында: мемлекеттік қызметкерлерді арнайы сыйлық қорына
қабылдау және тапсыру ережелері, сыбайлас жемқорлық туралы есеп беретін тұлғаларға
сыйақы беру ережелері, мемлекеттік қызметкерлердің қызметін бағалау ережелері мен
әдістемесі және т.б.
5.4. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша мемлекеттің стратегиясын
жүзеге асырудағы өзекті мәселелер
5.4.1. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы халықаралық стандарттарды енгізудің осал
тетіктері
Қазақстан сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы жетілдіруде, сыбайлас жемқорлыққа
қарсы реформаларды қамтамасыз ету үшін жаңа заңнамалық және нормативтік актілерді
әзірлеп, қабылдап жатыр. Однако Дегенмен, қазіргі уақытта біз осы реформаларды жүзеге
асыруға және сыбайлас жемқорлыққа қарсы халықаралық стандарттарды енгізуді
жеңілдететін механизмдерді нығайтуға назар аударуымыз керек. Бюджеттің ашықтығы
мен ашықтығына қол жеткізу үшін Қазақстанда ұлттық, сондай-ақ субнациональдық
деңгейлерде де, ашық, айқын және жан-жақты бюджеттеу процесін қамтамасыз етуге
бағытталған бірқатар бастамалар қажет: бюджет жобаларын жариялау және бюджеттік
құжаттардың толықтығын бюджеттік цикл бойынша жақсарту.
Есеп берушілік пен қадағалауға қатысты ішкі және сыртқы аудит және басқару жүйелері
жеке бағдарламалардың экономикалық тиімділігіне, сондай-ақ тиімділік пен басқару
құрылымы бойынша есеп беру сапасын бағалауға бағытталуы керек. Бұдан басқа,
өндіруші салалардағы және ұлттық байлық қорларында адалдық пен жауапкершілікті
арттыру үшін одан әрі күш салу қажет.
Қазақстанда мемлекеттік сатып алу саласындағы соңғы реформалар сатып алу жүйесінде
ашықтық пен тұтастықты сақтаудың перспективалық жолын көрсетеді. Соған қарамастан,
бірқатар бағыттар одан әрі реформалауды қажет етеді, соның ішінде: сатып алу
Достарыңызбен бөлісу: |
