Microsoft Word Баяндама толық дайын tk2018 20062018. doc

28 
 
Демек,  егер  бұл  әрекеттер  қылмыстық  жаза  белгілері  болса,  мемлекеттік  функцияларды 
атқаруға уәкілетті адамдарға немесе оларға теңестірілген тұлғаларға, заңсыз материалдық 
сыйақыға,  сыйлықтарға,  артықшылықтарға  немесе  қызметтерге  заңды  тұлғаларды  беру 
жазаланбайды. 
Тағы  бір  жәйт:  КоӘҚ    678-баптың  тұжырымында  мемлекеттік  функцияларды  орындауға 
уәкілетті адамдарға немесе оларға теңестірілген тұлғаларға заңсыз материалдық өтемақы, 
сыйлықтар,  жәрдемақылар  немесе  қызметтер  ұсыну  үшін  жауапкершілік  көзделеді. 
Дегенмен, Конвенция қызметкерлерді, соның ішінде жеке ұйымның жұмысын басқаратын 
кез  келген  тұлғаны  немесе  осындай  ұйымдағы  қандай  да  болмасын  жұмысты,  соның 
ішінде  үшінші  тұлғалардың  мүдделерінде  жауапкершілікті  белгілеуді  талап  етеді. 
Тұжырымдамадан  көріп  тұрғандай,  Әкімшілік  құқық  бұзушылық  туралы  Кодекстің  678-
бабын қолдану осы талаптарға сәйкес келмейді. 
Сыбайлас  жемқорлыққа  байланысты  фактілер  туралы  хабардар  ететін  адамдарды 
қорғау мәселесі 
Шолу ережелері: 
 «  …  33-баптың  орындалуына  қатысушы  мемлекеттердің  қосымша  ережелерді 
көздейтін көзқарастары, сондай-ақ ішкі құқықтық жүйелерге ақпаратты ұсынатын 
тұлғалар  туралы  ақпаратты  қорғау  жөніндегі  тиісті  шараларды  енгізу,    яғни 
Конвенцияға  сәйкес  анықталған  құқық  бұзушылықтарға  қатысты  кез  келген 
фактілерді  адал  және  негізді  баяндайтын  адамдар    (мәлімет  берушілер)  әр 
түрлілігімен  ерекшеленді.    Қатысушы  мемлекеттердің  үштен  екі  бөлігінен  астамы 
мәлімет  берушілерді  қорғау  шараларын  шараларды  жүзеге  асырмады...  Осылайша, 
Конвенцияға  сәйкес  танылған  барлық  қылмыстарды  жабу  үшін  басым    мәселе 
ретінде  осындай  заңнаманы  әзірлеуге  немесе  тіпті  қабылдауға  қатысты  көптеген 
ұсынымдар  берілді,  немесе  Конвенцияның  рухына  сәйкес,  мәлімет  берушілерді  қорғау 
бойынша  қосымша  шаралар  енгізу  ұсынылды.    Бұл  жағдайда  аталмын  мәселеде  
арнайы  тұжырымдама    енгізу  қолданыстағы  қорғауды  күшейтуге  ықпал  ететін 
фактор  ретінде  қарастырылуы  мүмкін    …  Тиісті  шаралардың  жоқтығы,  әсіресе 
мемлекеттік  органдарға  немесе  азаматтардың  басқа  да  санаттарына  сыбайлас 
жемқорлық  туралы  күдіктілер  туралы  хабарлау  міндеттемесі  бар  мемлекеттер,    - 
бірақ  негізсіз  хабарлайтын  адамды  қорғауды  қамтамасыз  етпейді.    Кейбір 
жағдайларда,  мәлімет  берушілерді    арнайы  қорғау  тетіктері  болмаған  кезде,  билік 
органдары  ішкі  заңнамада  көзделген  куәгерлер  мен  сарапшыларды  қорғау  туралы 
ережелер бар екеніне сілтеді.  Дегенмен, осындай ережелер жеткіліксіз екенін түсіну 
керек.  Жиі  ақпарат  бері  тұратын  адамдар  өз  қауіпсіздігін  ойлап  уайымдайды  және  
осы адамдарға қатысты куәларды қорғау іс-шараларын қолдану сыбайлас жемқорлық 
қылмыстар  туралы  хабарламаларға  нақты  ықпал  етеді,  33-бапта  әртүрлі 
сипаттағы және ауқым шаралары көзделген, және ол куәгерлерді ғана емес, сонымен 
қатар  кез-келген  лауазымдық  қызметпен  айналысатын  және  қылмыстық  процеске 
тікелей қатысы жоқ тұлғаларды да қамтиды, мысалы, қылмыстық іс тергеу тергеу 
сатысымен  шектелмеген  жағдайларда.  Сонымен  қатар,  кейбір  адамдарда  істің 
бастапқы  кезеңінде  ақпарат  болуы  мүмкін,  оның  сөздері  заңды  тұрғыда  дәлел  бола 
алмауы  мүмкін,    дегенмен,  оның  сөзі  заңбұзушылықтардың  бар  екендігін  нақты 
көрсетіп,    биліктің  назарын тергеуді  бастау қажеттілігіне аударуы  мүмкін» (Шолу, 
199-200-бет). 
«Екінші  шара  сот  ісін  жүргізуден  қорғауды  қамтамасыз  етеді,  яғни    азаматтық  іс-
әрекеттерге  тікелей  тыйым  салу,  қылмыстық  қудалаудың  басталуы  (әсіресе  жала 
                                                                                                                                                       
5D0%25B5%25D1%2581%25D0%25BA%25D0%25B8%25D1%2585%26mode%3Dindoc%26topic_id%3D33478302%
26spos%3D1%26tSynonym%3D1%26tShort%3D1%26tSuffix%3D1&sdoc_pos=4 

29 
 
жабу,  жалған  айып  және  жалған  айып  тағу)    немесе  ақылға  қонымды  ақпаратпен 
байланысты  кез  келген  өзге  де  іс  бойынша,    тіпті  егер  ақпарат  беруші  ұсынған 
фактілер  қылмыстық  қудалау  немесе  үкімді  бастау  туралы  шешім  қабылдауға 
жеткіліксіз болса да»  (Шолу, 200-бет). 
«33-баптың  факультативтік  сипатын  ескере  отырып,  мәлімет  берушіні    қорғауда 
кемсітушілікке жол бермеу жөніндегі шараларды қамту керек  немесе ақпарат берген 
адамдарға қатысты тәртіптік санкцияларсоның ішінде, егер олар кәсіптік құпиялық 
туралы  ережелерді  немесе  дискрециялық  өкілеттіктерді    бұзатын  болса  .  Егер 
қызметкер  жұмыс  орнында  кек  алудан  қорғаудың  заңды  кепілдіктерін  алмаса,  ол 
ешқашан    жұмыс  берушісіне  немесе  тиісті  органға    ақпарат  беруге  асықпайды  … 
Ақпарат  берушінің  құқықтарын  және  оны  қорғауды  күшейту  жөніндегі  арнайы 
шараларды нақты анықтау қажет, соның ішінде басқа жұмысқа ауысуға мәжбүрлеу, 
қызметін төмендету, жалақысын қысқарту, жұмыстан уақытша шығару, зейнетке 
шығуға  мәжбүрлеу,  немес  біліктілігіне  күмән  келтіру.      егер  сұрау  салынған 
ақпараттың ашылуы айыптауды ұсынуға әкелсе, сұрау салуды орындаудан бас тарту 
мүмкіндігі  болмаса,  өтінішті  беру  құқығы;  және,  ақырында,  еңбек  дауын  талқылау 
барысында  жұмыс  берушіге  дәлелдеу  ауыртпалығын  беру.    Құпия  құзыретті 
органдардың  ақпаратты  есеп  беруші  субъектіге  шынайы  қысым  жасауы  мүмкін 
болса,  оны  қорғау  жөніндегі  міндеттерін  күшейту  үшін  қосымша  шаралар 
қабылдануы  мүмкін,    әріптестер  тарапынан  қорқыту  немесе  агрессия;  Құқық  бұзу 
туралы  шешім  қабылдауға  немесе  басқа  да  құқықтарына  қысым  жасайтындардың  
бастамасы  бойынша  сот  ісін  жүргізу  шығындарының  бір  бөлігін  алдын  ала  ақшалай 
өтемақы  төлеу;  немесе  тіпті  лауазымды  адам  сыбайлас  жемқорлық  туралы 
хабарлау  үшін  инмәлімет  берушіге  қарсы    еркін  немесе  негізсіз  жаза  қолдану 
жағдайында  қылмыстық  немесе  басқа  да  санкцияларды  қарастырады.  Соңында, 
кейбір  қатысушы  мемлекеттер  сияқты,    жеке  тұлғалар  өз  өтініштерімен  немесе 
шағымдарымен  өтініш  бере  алатын  арнайы  бөлімді  құру  немесе  тиісті  органды 
сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  жөніндегі  ұлттық  органға  тапсыру,    сондай-ақ 
ауыртпалықты  процедураларды  қорғау  және  күшін  жоюдың  қолданыстағы 
механизмдеріне қол жеткізуді жеделдету жолдарын қарастыру»  (Шолу, 201-бет). 
Есеп ережелері: 
«Қазақстандағы  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  заңда  бұзушыларға  (сыбайлас 
жемқорлық  туралы  хабарлайтын  тұлғаларға)  қатысты  жалпы  ережелер  ғана  бар, 
бұл  жеткіліксіз;  Қылмыстық  сот  ісін  жүргізудегі  қатысушыларды  қорғау  туралы 
қолданыстағы  нормалар  шектеулі  ғана  және  өзге  санаттағы  адамдарға  ғана 
қатысты»  (Есеп, 8-бет). 
«Қазақстан  диффамация  (біреуді  масқаралайтын  мәліметті  баспаға  жариялау) 
жауапкершілігіне қатысты ұсынысты орындамады, оны іс жүзінде қолданып, ол сөз 
бостандығын және сыбайлас жемқорлық туралы хабарлауды шектеді»   (Есеп, 9-бет). 
«Біз  жемқорлық туралы  хабардар  етуге  ынталандыру  үшін  қаражат  бөлу  тәртібін 
және  қаржыны  бөлуді  оң  бағалаймыз.  Дегенмен    Қазақстан  Республикасының 
заңнамасында  әшкерелеуші  туралы  түсінік  жоқ.    Қылмыстық  сот  iсiн  жүргiзуге 
қатысушы  адамдарды  мемлекеттiк  қорғау  туралы  заң  қылмыстық  iс  жүргiзуде 
процессуалдық  мәртебесi  бар  адамдарға  ғана  қатысты  және  әшкерелеуші  тұлға 
туралы  қамтымайды.  Сыбайлас  жемқорлық  фактілерін  хабардар  еткен  адамды 
қорғауға  арнайы  шаралар  қарастырылмаған…  Сыбайлас  жемқорлық  туралы  дұрыс 
емес  ақпаратты  ұсынуға  жауапкершілікті  жоюдың  орнына  ұсынылғандай,  бұл 
мәселеде  заңнама  одан  да  қатаң  болды.    Қылмыстық  кодекс  кеңінен  таратылған 
жалған ақпарат беруші туралы баппен толықтырылды, ал бұл өз кезегінде сыбайлас 
жемқорлық туралы мәлімет беруге де ықпалын тигізуі мүмкін» (Есеп, 65-бет).