24
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында пайда табу мақсатында беделін
асыра пайдалануды «қылмыс» деп танитын тармақ жоқ. Бұл заңсыздық үшін
жауапкершілікке тарту ҚР ҚК-нің (361, 362, 366 және т.б.) әртүрлі баптарымен реттеледі.
Осы тұста, Конвенцияның 18-бабы – «Пайда табу мақсатында беделін асыра пайдалану»
мемлекет-қатысушыға пайда табу мақсатында беделін асыра пайдаланғаны үшін
қылмыстық тұрғыда жазалауға қажетті заңнамалық және басқа да шараларды қабылдау
мүмкіндігін қарастыруды тапсырады, бірақ міндеттемейді.
Сондай-ақ, ҚР ҚК-нің 361 – «Қызметтік өкілетін асыра пайдалану» және 362 – «Билік
немесе лауазымдық өкілетін асыра пайдалану» баптары тұлғаға заңсыз айрықшалауға уәде
бергені/ұсыныс жасағаны/басымдық беру, қызметкерге заңсыз ықпал етуге әкелетін
ұсынысты өтіну/алу/қабылдау немесе сондай ықпал етуге басымдық беруге уәде беру
мәселелері толыққанды қамтылмаған.
Заңсыз байығаны үшін қылмыстық жауапкершілікті белгілеу мәселесі
Шолу ережесі:
«Конвенциядағы факультативтік қамтамасыз етуде белгіленгендей, заңсыз баю
көптеген
қатысушы
мемлекеттерде
қылмыстық
құқық
бұзушылық
деп
танылмайды» (Шолу, 74-бет).
«Заңсыз байыту үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылмаған көптеген
құзыретте, билік мәлімдегендей, онымен сарапшылар да жартылай келісті, ұқсас
нәтиже, баламалы болмаса да, мемлекеттік лауазымды тұлғалардың табыстары
мен активтерін бақылаудың міндетті және тиімді жүйесін құру арқылы қол
жеткізуге
болады
(мысалы,
мемлекеттік
қызметкерлердің
лауазымдық
жалақыларына және олардың төлеген салықтары туралы жария есеп беруінде); бұл
ақпарат жинауды жеңілдетеді, тергеуді бақылауға және жүргізуге көмектеседі.
Мемлекеттік лауазымды тұлғалар өзіне, олардың жұбайларына және асырауындағы
балаларға арналған активтер мен табыстар туралы декларация жасайтын
нормативтік талап та өте тиімді тәсіл (әдетте, қызметке кіріспес бұрын және
одан кейін жыл сайын) Декларацияны табыс етуді талап ететін тұлғалар
ақпаратты ұсынғанда активтердің кез келген ұлғаюын түсіндіруі тиіс. Егер адам
мәлімдеме жасамаса немесе жалған ақпарат берсе, ол құзыретке, тәртіптік немесе
әкімшілік құқық бұзушылыққа немесе тіпті қылмыстық жазалануға байланысты.
Мұндай жүйе Конвенцияның 5-бабының 1-тармағында көзделгендей ашықтық пен
есептілікке ықпал ететін саясатты әзірлеуге қатысушы мемлекеттердің
міндеттемелеріне сәйкес келеді. (Шолу, 80-бет).
Есеп ережесі:
«Қазақстан Республикасында халықтың кірістерін міндетті түрде декларациялауды
Елбасының іске асыру шеңберінде - Мемлекет басшысының институционалдық
реформаларын жүзеге асыру бойынша 100 нақты қадам, 2015-2025 жылдарға
арналған сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиялары көзделген.2020 жылдан
бастап табыс декларациясы жүйесі барлық тұлғаларды қамтиды « (Еспе, 155-бет).
Конвенцияның 20-бабы осы Конвенцияны ратификациялау кезінде көп пікірталастар,
түсініктемелер және тіпті ерекше пікірлер тудырды
30
. Конвенцияның 20-бабының
қарсыластарының ең маңызды дәлелі: «Конституция нормаларына қайшы», «кінәсіздік
презумпциясы қағидасына қайшы», «құқық қорғау органдарының іс жүргізу әрекеттерінің
жетілмеуі», «кінәсіз адамдардың сотталуының елеулі қатері»
31
.
30
https://ru.wikipedia.org/wiki/Незаконное обогащение
31
http://www.unodc.org/documents/corruption/Publications/2018/V1704681r.pdf
25
Қазақстан Республикасы сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның жобаларында және
«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» Заңға өзгерістер енгізу туралы заң
жобасында көрініс тапқан заңсыз байыту үшін жауапкершілікті енгізуге мүмкіндік алды
32
.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның бекітілген мәтінінде заңсыз баю туралы
ескертпе жоқ. Бірақ кірістер мен шығыстарды декларациялауды жоспарлы енгізілуінің
ескертуі бар:
4. Негізгі бағыты, басымдығы мен әдіс-тәсілдері
4.1. Мемлекеттік қызмет саласындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл
Сыбайлас жемқорлыққа байланысты материалдық және материалдық емес игілікті өндіріп
алу нәтижесінде қоғамның мүдделеріне нұқсан келтіріліп, мемлекеттік биліктің беделін
төмендейді. Сондықтан мемлекет барлық шараларды қолға алып, пайда табу үшін ресми
өкілеттіктерді пайдалану пайдасыз және мүмкін болмайтын жағдайларды жасауды
жалғастырады.
Осындай маңызды шаралардың бірі мемлекеттік қызметшілердің өз кірістерін ғана емес,
олардың шығындарын да декларациялау болмақ. Болашақта осындай декларация бүкіл
халыққа таратылады, бұл заң үстемдігін сақтауға және мемлекеттік қызмет жүйесіндегі
ашықтықты қамтамасыз етуге оң әсерін тигізеді»
33
.
Кейіннен, осы ережені жүзеге асыру барысында Қазақстан Республикасының «Жеке
табыстарды және мүлік туралы декларациялау мәселелері бойынша Қазақстан
Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу
туралы» Қазақстан Республикасының 2015 жылғы 18 қарашадағы № 412-V Заңы
қабылданды
34
. Өзгерістер , 10 желтоқсан 2008 ж. Қазақстан Республикасының Азаматтық
кодексін (ерекше бөлім), Қазақстан Республикасының кодексі «Салық және бюджетке
төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» (Салық кодексі), Қазақстан
Республикасының Қылмыстықатқару кодексін, әкімшілік құқық бұзушылық туралы
Қазақстан Республикасының Кодексі және басқаларды қамтыды.
Қазіргі уақытта елімізде екі Салық кодексі бар: Қазақстан Республикасының 2008 жылғы
10 желтоқсандағы «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы
(Салық кодексі) № 99-IV»
35
(2017 жылғы 25 желтоқсандағы өзгертулер мен
толықтырулар) (ішінара жоғалған) және Қазақстан Республикасының 2017 жылғы 25
желтоқсандағы № 120-VI «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы» Кодексі (Салық кодексі)
36
.
2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап Салық кодексінің 71-тарауында «Жеке тұлғалардың
мүлкі туралы декларация» және активтер мен міндеттемелер туралы декларация, кірістер
мен мүлік туралы декларация келесі тұлғалар ұсынатындығын көздейді:
Қазақстан Республикасының Президенті;
Қазақстан Республикасының кәмелет жасқа толған азаматы;
оралман;
тұруға рұқсаты бар тұлға;
32
http://www.unodc.org/documents/treaties/UNCAC/WorkingGroups/ImplementationReviewGroup/ExecutiveSum
maries/V1504244r.pdf
33
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=31645304#pos=234;-102
34
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=34634878#pos=1;-113
35
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=30366217
36
https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36148637
Достарыңызбен бөлісу: |
