Астанада «Ана мен бала» ұлттық орталығы жұмыс жасайды

Астанада ана мен балаларға арналған орталық ашылды. Сондай-ақ ол дәрігерлердің де ғылыми орталығына айналғандықтан, ол медициналық кластер негізінде салынған. Еуропалық сәулетшілердің жобаларымен салынған мұндай орталық Швейцарияда және Якутияда ғана бар екен.

Сауле Нукушева – Ана және балалар ұлттық орталығының президенті. Орталықта 17 бөлім бар. Мұнда іштен науқас болып туылған балаларға хирургиялық көмек көрсетіледі. Орталық компьютерлік технологиялармен жабдықталған. Мұндағы гинекология, ЭКО және педиатрия бөлімдері баланы туғаннан кәмелеттік жасқа жеткенше бақылауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ әйелдердің денсаулығын қалыпқа келтіретін әртүрлі кешендер де бар. Сондықтан ана мен бала денсаулығының ұлттық орталығы, республика аумағына ғана емес, бүкіл Орта Азия аймағына да қызмет көрсетуді көздеп отыр.
3-тапсырма. Мәтіннің мазмұнын қысқаша баяндаңыз. Тірек сөздерді теріп жазыңыз. Өз көзқарасыңызды білдіріңіз.

Тапсырма: «Ана мен бала саулығы – қоғамның баға жетпес байлығы» тақырыбында қосымша мәлімет іздеңіздер. Көршіңізбен ой бөлісіңіз. Сайттар: www.astana.kz,

Сұхбаттасайық!

– Мен бала көтере алмай жүрмін.

– Бала көтеруді неше жылдан бері күтудесіз?

– Бала көтеруді жеті жыл күтудемін.

– Сізге әйелдер ауруына операция жасалды ма?

– Маған ешқандай әйелдер ауруына операция жасалған жоқ.

– Сізде жатырдың ауруы болуы мүмкін. Бала көтермеудің себебі жатырдың бүгілуі немесе жатырдың түсуі болуы мүмкін. Сізге толық тексеруден өту керек.

– Жарайды. Толық тексеруден өтейін.

• 
  Сүт бездерінде байқалатын түйіндер;
  
• 
  Емшек ұшынан білінетін бөлінділер;
  
• 
  Сүт бездерінің біреуінде үнемі жағымсыз сезінулердің болуы;
  

• 
  Тексеру үшін етеккір циклы аяқталғаннан кейін аптаны (етеккір циклы аяқталғаннан кейінгі 5-7 күн) таңдау қажет, себебі бұл уақытта сүт бездері жұмсақ күйінде болады;
  
• 
  Қолыңызды сабындаңыз, тік тұрыңыз, оң жақ қолыңызды жоғары көтеріп сол жақ алақаныңызбен оң жақ сүт бездеріңізді қолтық астынан бастап іш қуысындағы жүйкелердің біріккен жеріне дейін басып қараңыз. Сосын дәл осылай екінші жағына да жасаңыз;
  

ұшынан білінетін бөлінділерді байқасаңыз, дереу дәрігерге

қаралыңыз.
Грамматикалық минимум!
Зат есім

Зат есім – заттың, ұғымның, құбылыстың атын білдіретін сөз табы.

Сұрақтары: кім? не? кімдер? нелер?

Сөз тудырушы жұрнақ түбірдің негізгі мағынасын өзгертіп оған жаңа мағына береді.

Мысалы: бала-лық, біл-ім, ойын-шық.

Сөз түрлендіруші жұрнақ өзі жалғанған сөздің бастапқа мағынасын өзгертпей, сәл түрлендіреді.

Мысалы: үй-шік, сандық-ша, қала-шық.

Бір сөзге бірнеше жұрнақ жалғана береді. Мысалы: жаз-у-шы-лық.

Бір сөзден әр түрлі жұрнақ арқылы туынды сөздер жасалады. Олар түбірлес сөздер деп аталады. Мысалы: біл-ім, біл-дір, біл-гіш.

Жұрнақ сөзге жалғаулардан бұрын жалғанады.

Мысалы: кітапханалардан, оқушымын.
6-тапсырма. Жалқы, жалпы зат есімді кірістіріп, сөйлем құраңыз.
7-тапсырма. Мәтіндегі көп нүктенің орнына тиісті жалғауларды қойыңыз. Зат есімдерді табыңыз.
Шығыс-тибет медицинасы ... әлемдік өркениет ... қосқан сарқылмас қазынасы ол - алтын ине. Оны қытай ... саралап бiр жүйе... келтiрдi. Бiз... ата-бабалары... қолданған халықтық ем... ине салу... ұқсастығы бар. Қазақ халқында шертіп қан алу тәсіл... атам заман... қалыптасқан. Ине салу... орнына ағаш таяқша... жасап, адам... денесі... қадап науқасын жазған. Ғалым... адам денесінде 700-ге жуық нүкте... бар екендігін анықтаған. Бұл нүктелер 14 сызық... бойында орналасқан. Сырқат бойындағы нүктелер... алтын ине салу арқылы тән... табиғи қуат-көзін ашып, зақымданған жүйке жүйелерін тірілту... болады. Алтын ине... көмегiмен жүрек, бүйрек... болатын қан қысымын, ағза... шаршауын, ер адамдар... белсiздiг... , қант диабетiн, асқазан ауруларын, көз... көру қабілетін күшейтуге және астма, зоб, бронхит, остеохондроз тағы да басқа көптеген аурулар... емдеп жазу... болады.

Термин сөздермен танысайық!

Тіл – жұрттың жаны. Өз тілін өзі білмеген ел болмайды. ... Ана тілін білмей тұрып, бөтенше жақсы сөйлесең, ол – күйініш. Ана тілін жақсы біліп тұрып, бөтенше жақсы сөйлеу, бұл – сүйініш. Өз тілін білмей тұрып, жат тілге еліктей беру – зор қате.

Нағыз түрік затты қазақ тілі – біздің қазақта.

Біз тілімізді қанша сақтасақ, ұлтымызды да сонша сақтаған боламыз

Тіл – тек адамға ғана тән, аса құдіретті құрал. Сондықтан тілді қадірлеудің, әрбір сөздің мағынасын, мәнін ұғып, оны орынды пайдалана білудің мәні зор

аспаз мың бұралып билейді

тігінші телефонға жауап береді.

оқытушы қызметкерлердің жалақысын есептейді.

құрылысшы ас мәзірін әкеледі.

заңгер көлікті басқарады.

биші дәмді тағамдар даярлайды.

әнші киім тігеді

дүкенші балаларды білім нәрімен сусындатады

бастық ғимараттар тұрғызады.

хатшы азаматтардың құқығын қорғайды.

жүргізуші заттарды сатады

даяшы өлең айтады

есепші бұйрық береді.

1. 
   келгендеріңізге _____________________________
   
2. 
   кітапханашылардан _____________________________
   
3. 
   балаларыңыздан _____________________________
   
4. 
   айналасындағылармен _____________________________
   
5. 
   жазушыларыңызбыз _____________________________
   
6. 
   кітаптарымыздың _____________________________
   
7. 
   әріптестеріңізбен _____________________________
   
8. 
   дәрігерлеріңде _____________________________
   
9. 
   ғылымдағыларды _____________________________
   
10. 
    тазалықшыларын _____________________________
    

Зерттеушілер дәрумен дәрілерін ішудің орнына дұрыс тамақтану керектігін және бұл дәрумендерді табиғи жолдармен алу керектігін және жаттығуларға ауырлық қосу жөнінде мәлімдеме жасады.

Артық болмас білгенің!

Тазалық – саулық негізі,

Саулық – байлық негізі.

* * *

Көзің ауырса, қолыңды тый.

1. Зат есімді табыңыз.

А) жалт-жұлт;

В) қара;

Е) біз;

А) Асан;

Д) Аспан;

Е) Құнанбай;

С) Қытай.

А) Біз;

Д) өмір;

С) асығайық.

А) орындық;

В) кесе;

Д) тақта;

Е) гүл;

С) азық-түлік.

А) не істеді? қайтті?

В) қашан? қай?

Д) қайда? қалай?

Е) кім? не?

С) қанша? неше?

Жүрекқап - перикард

Жүрек құлақшасы - ушко предсердие

Жүректің кеңеюі - расширение сердца

Жүрек қағу - сердцебиение

Жүрек ұшы - верхушка сердце

Жүрек ырғағы - сердечные ритм

Жүректің ішкі қабығы – эндокард

Қан мөлшері

Қызыл түйіршік

Сырқат

Құрамында

Таза ауа

Шамадан тыс

Ең маңызды

Бауыр

Сұхбаттасайық!

- Ауруыңыз қашан басталды?

- Ауру бір ай бұрын басталды.

- Күрсінгенде кеудеңіз ауыра ма?

- Күрсінгенде кеудем ауырады (ауырғанын сезбеймін)

- Жүрегіңіз қаға ма?

- Денеңіз қыши ма?

- Денем қышиды.

- Терлейсіз бе?

- Терлеймін (терлемеймін)

- Денеңізде бөрткен жоқ па?

- Денемде бөрткен жоқ (бөрткен болған жоқ)

- Саусақтарыңызды көрсетіңізші

- Пирамидон, аналгин, сульфаниламид дәрілерін жиі ішесіз бе?

- Аналгинді жиі ішемін (дәрі ішпеймін)
5-тапсырма. Төменде берілген мәтінді оқып шығып, бір-біріңізбен пікір

алмасыңыздар.
Дене белсенділігі арқылы өз өміріңді ұзарт!
Дене белсенділігі жүректің алмасу процестерін жақсартып, қан ағымын ұлғайтады. Осы себеппен жүректің бұлшық еті нығайып, оның жиырылу қабілеті жоғарылайды. Тамырдағы қан ағымы жақсарғаннан кейін жүректің жұмысы жеңілденеді, бұл артериялдық қан қысымының төмендеуіне себеп болады.

Таңертеңгі гимнастика организмді тез сергітеді, күні бойы жұмысқа қабілеттілікті ұлғайтады. Жүйке және бұлшық ет аппараттарының қозғалысын, жүрек-тамыр, тыныс алу жүйкелерінің іс-әрекетін жетілдіреді.

Дене шынықтыру жаттығуларының арқасында төзімділік, қайсарлық жетіледі; жүрек бұлшық етінің жиырылуы, әрекеттік жағдайы, жалпы қан айналымы жақсарады; «зиянды» гормондардың шығарылымы, қандағы жалпы холестериннің көлемі азаяды.

Бір қалыпты дене белсенділігі көптеген жүрек ауруларының алдын алады және дертті туындататын жағдайларды жояды.

Сын есімнің өзіне тән шырай категориясы бар. Олар төрт түрлі болады:

1. 
   Жай шырай (Положительная степень). Заттың сапа белгісін білдіріп, басқа затпен салыстырмайды.
   

2. 
   Салыстырмалы шырай (Сравнительная степень). Заттардың бойындағы сапа – белгісінің артық, я кем екендігін салыстыра көрсетеді.
   

а) - рақ, - рек, -ырақ, - ірек.

Мысалы: бойшаңырақ , күштірек, тазарақ..

ә) - лау, -леу, - дау, - деу, - тау, - теу.

Мысалы: кішілеу, сарылау, күреңдеу, ақшылдау, көктеу, таныстау.

б) - ғыл, - ғылтым, - ғылт, - ғыш, - шыл, - шіл, - шілтім, - шылтым, - шілтім, -ақ, - қай.

Мысалы: бозғыл, бозғылт, сарғылтым.

3. Күшейтпелі шырай.(превосходная степень) Заттардың бастапқы жай белгісін күшейте түсетін түрі. Мысалы: қап-қара, қып-қызыл, ұп-ұзын.

4. Асырмалы шырай. (усилительно-увиличительная степень) Заттардың бойындағы сапа белгісін асыра немесе төмендете көрсету. Мысалы: өте ара, тым үлкен, ең жақсы.
6-тапсырма. Төмендегі сын есімдерді мағынасына, тұлғасына қарай анықтап, бұларға шырай жұрнақтарын қосып, салыстырмалы және күшейтпелі шырай жаса.
Тар, көк, жұмсақ, кіші, қолайлы, әлді, жуас, мықты, әдепті, ащы, жұқа, ауру, еріншек, үркек, кір, таза, тұнық, терең, көркем, салқын, жершіл.
7-тапсырма. Мына сөйлемдерден сын есімдерді тап, жасалу жолдарын

айт.

Қалалық №2 емхана қаланың қақ ортасында орналасқан. Емхана

4 қабаттан тұрады. Әр қабатта бірнеше кабинет бар. Әр бөлмесі шағын, таза, түрлі аппараттар қойылған. Қызметкерлері білімді де білгір, мәдениетті, кішіпейіл. Өз істеріне мығым. Әр маман өзінің жұмысына жауапкершілікпен қарайды
Термин сөздермен танысайық!

Гипергемоглобинемия	Қандағы гемоглобиннің көбеюі
Застой крови	Қан іркілуі
Застой кровообращения	Іркілуі, қанайналымның үлкен шеңберіндегі іркілісі
Охрометр	Қанның капилярлық қысымын өлшейтін құрал
Порок Порок сердца, приобретёный	Кемістік, ақау Жүректің жүре бара пайда болған кемістігі
Расщепление второго тона	Жүректің екінші үнінің (дыбысының) қосарлануы
Рвотакровавая	Қан құсу
Сердечно-сосудистый	Жүрек-қантамырлық
Сердце, трансплантированное	Трансплантацияланған жүрек, қондырылған (ауыстырылған) жүрек