Методические рекомендации по изучению учебного предмета «география» (7-9классы) в рамках обновления содержания образования

113 
 
ұғымдарының 
бірі. 
Бұл 
құбылыс 
атмосфера 
қабаттарында  қысымның  біркелкі  таралмауынан  пайда 
болады,  әрі  жоғары  қысымнан  төменгі  қысымға  қарай 
бағытталады 
3. Торнадо 
В.  Атмосфераның  жерге  таяу  қабатына  ұсақ  су 
тамшыларының  немесе  мұз  кристалдарының  жиналуы.
 
Бұл құбылыс кезіндегі көріну қашықтығы оны құраушы 
түйіршік  мөлшеріне  және  бірлік  көлемдегі  су 
жиынтығының шамасына байланысты болады
 
4. Антициклон 
Г. Тәуліктік орташа температура 0°С-тан жоғары 
кезде түнде немесе таңертең, көктемде немесе күзде ауа 
температурасының  теріс  мәнге  дейін  төмендеуі.  Суық 
ауа  массасының  басып  кіруінен  немесе  топырақ  пен 
өсімдік  жамылғысы  бетінің  түнгі  суынуынан  пайда 
болады 
5. Дауыл 
Д. 
Мөлшері  5-тен  55  мм-ге  дейін  және  одан  да  ірі 
жұмырланған 
мұз 
түйіршіктерінен 
тұратын 
атмосфералық жауын-шашын. Жылдың жылы мезгілінде 
найзағай  мен  нөсер  жаңбыр  кезінде  бірге  түседі.  Ол 
ауаның  тік  бағыттағы  өте  күшті  қозғалысы  кезінде 
қалыптасады
 
6. Жел 
Е. Атмосфераның қысымы төменгі аймағы. Ол ауа 
қысымы ортасынан шетіне қарай артады. Солтүстік 
жарты шарда сағат тілінің айналу бағытына қарсы, 
Оңтүстік жарты шарда сағат тілі бағытымен қозғалады 
7. Бұршақ 
Ж.  Теңізде  күшті  толқындар  көтеретін,  құрлықта 
бірталай  апаттарға  себеп  болатын  өте  күшті  жел 
(жылдамдығы  20  м/сек).  Бұл  құбылыс  күшті,  кенеттен 
соғатын,  жылдамдығы  20-30м/с-ке  жететін,  кейде 
найзағай мен нөсер қатар соғатын жел. 
8. Циклондар 
З.  Біркелкі  қысым  сызықтарымен  тұйықталған, 
атмосфералық  қысымы  жоғары  аймақ,  яғни  жоғары 
қысым  жүйесі.
 
Қысым  орталығынан  шетіне  қарай 
төмендей  береді.  Соған  сәйкес  жел  бұл  құбылыстың 
орталығынан  шетіне  қарай  және  Жердің  өз  осінің 
айналуының  ықпалымен  Солтүстік  жарты  шарда  оңға 
қарай, Оңтүстік жарты шарда солға қарай бұрала соғады
 
 
Тапсырма.  
Төмендегі суреттердегі баспана түрлерінің: 
- 
қай климаттық белдеуге лайықтығын; 
- 
қандай климаттық жағдайларға қолайлылығын; 
- 
қандай құрылыс материалынан салынғандығын; 
- 
қандай халықтар тұратындығын анықтаңдар. 

114 
 
 
 
А)___________________________ 
Б) ___________________________ 
 
 
В)___________________________ 
Г)_____________________________ 
 
«Гидросфера»  бөлімшесі  бойынша  оқушылардың  білімін 
бағалауға арналған тапсырмалардың үлгілері. 
Тапсырма. 
1) Ұғымдар арасындағы байланысты анықтаңдар: 
 
1 
Өзен ағатын кең әрі ұзынша 
ойыс 
А  Өзен алқабы немесе бассейні 
2 
Өзенге су ағып келетін аймақ  Ә  Арна 
3 
Барлық салаларымен қоса 
алынғандағы негізгі өзен 
Б  Бастау 
4 
Өзеннің бастауы 
В  Өзен жүйесі 
5 
Өзеннің мұхитқа, теңізге, 
басқа өзенге құятын жері 
Г  Суайырық 
6 
Өзен алқаптары арасындағы 
шекара 
Ғ  Саға 
 
2)  Мұхиттардың  ауданы  туралы  деректерді  қолдану  арқылы,  дөңгелек 
диаграмма құрастырыңдар. 

115 
 
3) Судың тұздылығының артуының және кемуінің себептерін анықтаңдар 
және түсіндіріңдер. Себептерінің өзіндік жолдарын ұсыныңдар. 
4)  Теңізді  сипаттау  жоспарын  және  әр  түрлі  ақпарат  көздерін  қолдана 
отырып,  теңіздерді  таныстыру  немесе  осы  теңіздің  жағалауында  демалуға 
шақыру парағын жасаңдар, мысалы: 
а) Балтық теңізі; 
ә) Қара теңіз; 
б) Оңтүстік Қытай теңізі; 
в) Охот теңізі немесе оқушының өзінің таңдауы бойынша. 
5)  Дүниежүзілік  мұхиттың  проблемаларын  анқтаңдар,  топтастырыңдар 
және шешу жолын ұсыныңдар. 
6) Мұхиттармен байланысты апаттарды топтастырып, сақтану шараларын 
ұсыныңдар. 
7) 
Құрлық  суларының  экологиялық  проблемаларын  анықтап,  шешу 
жолдарын ұсыныңдар. 
8) Тапсырма. Есіл өзені. 
Төмендегі  1-суретте  Есіл  өзенінің  ағысы  көрсетілген.  Осы 
суретті  және  физикалық  картаны қолданып  келесі сұрақтарға  жауап 
беріңдер. 
- 
Есіл өзені қайдан бастау алады? 
- 
Есіл өзені қай бағытта ағады? 
- 
Есіл өзені қайда құяды? 
- 
Сол жақ салаларын ата. 
- 
Оң жақ салаларын ата. 
- 
Жағалауында орналасқан елді мекендерді ата. 
- 
Картаның көмегімен есіл өзенінің ұзындығын есепте, есептеуде 
қолданған әдістерді түсіндір. 
- 
Өзің құрастырған жоспар бойынша Есіл өзеніне сипаттама бер. 
- 
Есіл өзенімен байланысты қандай апаттар болуы мүмкін? 
- 
Есіл өзенін шаруашылықта тиімді қолданудың жолдарын ұсын. 
 
 
1-
сурет. Есіл өзені 

116 
 
«Биосфера» бөлімшесі бойынша ұсынылатын тапсырма үлгілері. 
Тапсырма. 
Биология  пәнінен  алған  білімдеріңнің  және  басқа  да  ақпарат  көздерінің 
көмегімен төмендегі кестені толтырыңдар 
 
Салыстыру 
пунктері 
Бактериялар  Саңырауқұлақтар  Өсімдіктер 
Жануарлар 
Түрлердің 
саны 
 
 
 
 
Құрылысының 
ерекшеліктері 
 
 
 
 
Табиғаттағы 
маңызы 
 
 
 
 
 
Тапсырма. Топырақ құраушы факторлар. 
1) 
Топырақ құраушы факторларды анықтаңдар. 
2
) Топырақ құраушы факторларды сызба түрінде ұсыныңдар. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3) Топырақ құраушы факторлардың әр қайсысына жеке сипаттама беріңдер 
(топырақтың түзілуіне әсері туралы). 
4) Топырақ құраушы факторлардың топырақтың түзілуіне әсері туралы өз 
ойларыңды ұсыныңдар және қорғаңдар. 
5)  Полярлық  аудандардың  топырағының  құрамында  неліктен  гумус  аз 
болады? Әр түрлі ақпарат көздерінен алынған деректерді қорытындылаңдар. 
6)  Құнарлы  топырақтың  қалыптасуы  үшін  қандай  табиғи  жағдайлар 
неғұрлым қолайлы деп ойлайсыңдар? Өз ойыңды дәлелде. 
7) 
Жасанды  топырақ  жасауға  бола  ма?  Жасанды  топырақ  жасаудың 
жобасын  ұсыныңдар  (қолданылатын  материалдардың  түрлері,  бұл 
материалдарды қолданудың себептері, жасалатын жағдайлар). 
Өсімдіктер 
Климат 
Уақыт 
Жер асты сулары 
Тау жыныстары 
Топырақ 
Жер бедері 
Адам әрекеті 
Жануарлар