Методические рекомендации по изучению учебного предмета «география» (7-9классы) в рамках обновления содержания образования

83 
 
- 
оқулықтың,  басқа  да  дереккөздердің  көмегімен  жер 
қыртысына сипаттама береді; 
- 
жер қыртысын зерттеудің заманауи әдістерін біледі 
Жердің тектоникалық құрылысы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«платформа», 
«геосинклиналь», 
«қалқан», 
«риф» 
ұғымдарын біледі; 
- 
литосфералық плиталардың орналасуын картадан көрсетеді 
және сипаттайды; 
- 
арнайы  картаның  көмегімен  материктердегі  ежелгі 
платформаларды анықтайды; 
- 
қазіргі  кезде  де  жер  қыртысы  қозғалысының  болатынын 
дәлелдейді 
Литосфераның тектоникалық қозғалыстары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
негізгі литосфералық плиталардың атауларын біледі; 
- 
дереккөздердің  көмегімен  тектоника  ғылымының  зерттеу 
саласын анықтайды; 
- 
Жер  қыртысының  тектоникалық  қозғалыстарын  (дрейф, 
коллизия, субдукция, спрединг) талдайды 
Литосфералық катаклизмдер 
Бағалау 
критерийлері 
- 
түрлі дереккөздердің көмегімен табиғи апаттардың түрлерін 
анықтайды; 
- 
апаттардың себеп-салдарын түсіндіреді 
- 
литосфералық  катаклизмдер  барысында  өзін-өзі  ұстау 
ережелерін түсіндіреді; 
- 
табиғи  апаттар  барысында  өзін  өзі  ұстау  ережелерін 
әзірлейді; 
- 
Қазақстанның  сейсмикалық  белдеуінің  орналасуын  біледі 
және картадан көрсетеді; 
- 
аталған географиялық нысандарды кескін картаға түсіреді 
«
Атмосфера» бөлімшесі  
Атмосфера жəне оның құрамдас бөліктері 
Бағалау 
критерийлері 
- 
атмосфераның құрамдас бөліктерін біледі; 
- 
атмосфераның маңызын сипаттайды; 
- 
атмосфераның 
құрылысы 
мен 
қабаттарының 
ерекшеліктерін графикалық түрде бейнелейді, түсіндіреді; 
- 
берілген деректерді қолдана отырып есептер шығарады 
Ауа райы жəне метеорологиялық элементтер 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«ауа райы» ұғымын өз сөзімен түсіндіреді; 
- 
ауа температурасының өзгеру себептерін түсіндіреді; 
- 
ауа  райы  өгерісі  туралы  білудің  (адамның  өмірі,  іс-әрекеті 
үшін) маңыздылығын сипаттайды; 
- 
метеорологиялық құбылыстарды зерттеудің маңыздылығын 
анықтайды  (температура,  қысым,  жел,  бұлттылық,  жауын-
шашын, ылғалдылық); 

84 
 
- 
орташа тәуліктік температураны шығарады; 
- 
ауа  температурасының  тәуліктік  өзгерісін  график  түрінде 
көрсетеді; 
- 
дайын  сызбадан  ауа  температурасының  өзгерісін  және 
тәуліктік амплитудасын анықтайды; 
- 
атмосфералық қысымның қалыптасуын сипаттайды; 
- 
желдің пайда болу себептерін түсіндіреді; 
- 
жел өрнегін салады; 
- 
Қазақстан аумағындағы желдерді біледі; 
- 
түрлі  ақпарат  көздерінің  деректерін,  оқулық  мәтінін 
пайдаланып  муссонға  және  бризге  тән  заңдылықтарды 
сипаттайды; 
- 
берілген 
деректердің 
көмегімен 
салыстырмалы 
ылғалдылықты анықтайды; 
- 
«изотерма»,  «изобар»,  «амплитуда»,  «атмосфералық 
қысым» ұғымдарын түсіндіреді;  
- 
құралдардың  көмегімен  ауаның  температурасын,  желдің 
бағытын, ылғалдылықты өлшейді 
- 
«атмосфера» тақырыбына қатысты түрлі есептер шығарады  
Қолайсыз атмосфералық құбылыстар 
Бағалау 
критерийлері 
- 
қолайсыз атмосфералық құбылыстарды анықтайды және өз 
ойын дәлелдейді; 
- 
қолайсыз атмосфералық құбылыстарға талдау жасайды; 
- 
қолайсыз атмосфералық құбылыстардан сақтану шараларын 
ұсынады; 
- 
жергілікті жерде болатын қолайсыз құбылыстардан сақтану 
шараларын ұсынады  
«
Гидросфера» бөлімшесі  
Гидросфера жəне оның құрамдас бөлігі 
Бағалау 
критерийлері 
- 
«гидросфера» ұғымын біледі; 
- 
гидросфераның құрамдас бөліктерін сипаттайды; 
- 
табиғаттағы су айналымын сызба түрінде көрсетеді; 
- 
табиғаттағы  су  айналымы барысында  болатын процестерді 
түсіндіреді; 
- 
«су тіршілік көзі» ұғымын дәлелдейді; 
- 
сабақ  барысында  аталған  географиялық  нысандарды 
картадан көрсетеді 
Су ресурстарының маңыздылығы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
судың  қасиеттерін  анықтауға  арналған  тәжірибелер 
жүргізеді; 
- 
адам өмірінде, іс-әрекетінде судың маңызы туралы өз ойын 
дәлелдейді; 
- 
судың  тұрмыстық  қажеттілікте  пайдаланылуына  талдау 
жасайды; 

85 
 
- 
су туралы айтылған нақыл сөздердің мағынасын түсіндіреді 
Дүниежүзілік мұхиттың географиялық жағдайы 
Бағалау 
критерийлері 
- 
Дүниежүзілік мұхиттың құрамдас бөліктерін атайды; 
- 
мұхиттардың  оның  құрамдас  бөліктерінің  географиялық 
жағдайын сипаттаудың өзіндік үлгісін ұсынады; 
-  «
Дүниежүзілік  мұхит»,  «теңіз»,  «бұғаз»,  «арал»,  «түбек» 
ұғымдарын тұжырымдайды; 
- 
сабақ барысында аталған географиялық нысандарды кескін 
картаға белгілейді 
Дүниежүзілік мұхит суларының қасиеттері 
Бағалау 
критерийлері 
- 
Дүниежүзілік мұхит суының қасиеттерін біледі; 
- 
«мұхит ғаламшардың жылыту жүйесі» ұғымын дәлелдейді; 
- 
мұхит  суының  қасиеттеріне  әсер  ететін  факторларды 
анықтайды; 
- 
Күн сәулелерінің мұхит суына әсерін түсіндіреді; 
- 
эксперимент  жүргізу  арқылы  тұзды  су  мен  тұщы  судың 
тығыздығын анықтайды;  
Мұхит суларының қозғалыстары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
мұхит суының қозғалыстарын жіктейді; 
- 
мұхит суының қозғалыстарын түсіндіреді; 
- 
картаның көмегімен ағыстардың түрлерін анықтайды; 
- 
толысу және қайту құбылыстарын сипаттайды; 
- 
ең күшті толысу және қайту құбылыстарының айына екі рет 
болу себебін түсіндіреді; 
- 
толысу  және  қайту  құбылыстарының  маңызы  мен  кері 
әсерін анықтайды; 
- 
кескін картаға ағыстарды белгілейді 
Мұхиттармен байланысты апаттар 
Бағалау 
критерийлері 
- 
мұхиттар мен теңіздерге қатысты апаттарды топтастырады; 
- 
мұхиттар  мен  теңзідерде  болатын  апаттардан  сақтану 
жолдарын ұсынады; 
- 
«цунами» ұғымын біледі, түсіндіреді; 
- 
цунами жиі болатын аймақтарды картадан көрсетеді; 
- 
цунами жиі болатын аймақтарды кескін картаға белгілейді 
Дүниежүзілік мұхиттың проблемалары 
Бағалау 
критерийлері 
- 
мұхиттар мен теңіздердің проблемаларын топтастырады; 
- 
Дүниежүзілік  мұхит  суларын  ластаушы  көздерді 
анықтайды, өз ойын дәлелдейді; 
- 
картадан  мұнай  өндірілетін  (Дүниежүзілік  мұхиттағы) 
жерлерді көрсетеді; 
- 
Дүниежүзілік  мұхит  проблемаларын  шешу  жолдарын 
ұсынады; 
- 
жоспар  бойынша  бір  елдің  су  ресурстарына  сипаттама 
береді