Оқуды оқытудың әдістемесі

120 
 
Оқуды оқытудың әдістемесі - танымдық және психологиялық ерекшеліктерге 
негізделген  оқушылардың  оқу  жұмыстарын  ұйымдастыру  принциптері  мен 
тәсілдері. 
Оқу  дағдысы  -  бұл  баспа  мәтінді  дауыстап  оқытуды  қалыптастыратын 
автоматтандырылған дағды, қабылданған жұмыстың идеясын түсіну және оқуға 
өз  қатынастарын  дамыту.  Бұл  оқу  мен  қарым-қатынас  процесінде,  оқудан, 
оқығаннан  кейін  және  оқудан  кейін  (Н.Н.  Светловская)  ойластыру  қабілетін 
болжайды.  Толық  оқу  дағдысы  төрт  қасиетпен  ерекшеленеді:  дұрыстығына, 
сана-сезіміне, еркін сөйлілігіне және айқындылығына. 
Таныса  оқу  -  берілген  мәтіндегі  негізгі  ақпараттың  70-75  пайызын  түсіне 
отырып оқу.  Бұл оқудың түрі оқушының өзіне бағытталған, есте сақтау талап 
етілмейді, кейбір детальдар айтылмай қалуы мүмкін. Ең төменгі жылдамдық – 
минутына 150-180 сөз. 
PISA (Programme for International Student Assessment)  – 
15  жастағы 
оқушылардың  оқу  жетістіктерін  халықаралық  зерттеу  құзыреттіліктерді 
кешенді  бағалауды  қамтиды.  Зерттеудің  негізгі  бағыттары  оқушылардың 
математикалық,  жаратылыстану  мен  оқудағы  сауаттылығын  бағалау  болып 
табылады. 
Progress in International Reading Literacy Study PIRLS  – 
оқу
 
сауаттылығын 
бағалайтын халықаралық мониторингтік зерттеулері. PIRL зерттеуінің мақсаты 
әлем  түрлі елдерінің төртінші сынып оқушыларының мәтінді түсіну деңгейін 
салыстыру,  сондай  –  ақ  ұлттық  білім  жүйесіндегі  оқу  сауаттылығының 
айырмашылығын табу болып табылады. 
Көз жүгіртіп оқу - табысты жүзеге асыру үшін оқушы ізденісті оқуға үйренген 
кезде  меңгерген  тәсілдерін  де  пайдаланады.  Оқушы  оны  қызықтыратын 
мәселелер  бойынша  деректер  кездестіруі  мүмкін  болатын  басқа  да  баспа  
көздерінен  мақалалардың тақырыптарын  қарастырады. Ол мақалаға, кітаптың 
кіріспесіне, мазмұнына көз жүгіртіп өтіп, оны  оқу қажет пе екенін анықтайды. 
Ізденіп оқу
 
мәтінді нақты ақпаратты, сандық деректерді, формулаларды және 
көркем шығармаларды - дәйексөздерді, жеке ойларды іздеуге бағытталған. 
Дұрыс  оқу  түсінігі  орфоэпиялық  нормаларды  сақтай  отырып,  оқу  кезінде 
екпінді  дұрыс  қойып,  дауысты  және  дауыссыз  дыбыстарды  дұрыс 
бұрмаланусыз оқу. 
Оқырмандардың белсенділігі (қамту және қарқындылығы) оқудың өсуі - оны 
өтпелі  типтегі  күрделі  динамикалық  қоғамда  табысты  бейімдеуге  сәйкес 
деңгейге жеткізеді. 
Оқу жүйесі - оқу деңгейінің белгілі бір деңгейінің көрсеткіші болып табылады. 
Саналы түрде оқу жеке сөздердің, сөз тіркестерінің, сөйлемдердің және жалпы 
мәтіннің мағынасын түсіну қабілетінен көрінеді. Саналы түрде оқу 
оқылған шығарманың негізгі ойын, оның мазмұнына деген көзқарасын білдіру 
қабілетін түсіну арқылы көрінеді. 
- 
белгілі  бір  дәйектілікпен  құрылған  және  оқырманның  өз  жоспарына  сәйкес, 
мақсаттарына қол жеткізу үшін мәтінмен жұмыс істеу бағдарламасы бойынша 
қолданылатын әрекеттер мен операциялар. 

121 
 
Оқу  стратегиясы  -  белгілі  бір  дәйектілікпен  құрылған  және  оқырманның  өз 
жоспарына  сәйкес,  мақсаттарына  жету  үшін  мәтінмен  жұмыс  істеу 
бағдарламасы бойынша қолданылатын әрекеттер мен операциялар. 
Функционалдық  сауаттылық  -  адамдардың  әлеуметтік,  мәдени,  саяси  және 
экономикалық  қызметтерге  белсене  араласуы  және  өмір  бойы  білім  алуына 
ықпал  ететін  базалық  факторы,  яғни  бүгінгі  жаһандану  дәуіріндегі  заман 
ағымына қарай ілесіп отыруы. Сонымен, функционалдық сауаттылық адамның 
мамандығына, жасына қарамастан үнемі білімін жетілдіріп отыруы.  
Функционалды сауатты адам - қоғамның құндылықтарына сәйкес, қоғамдық 
ахуалдың қалыптасқан мүдделеріне қарай әрекет етеді. Функционалды сауатты 
адам  жалпы  адам  іс-әрекетінің  әр  түрлі  салаларында,  ең  кең  ауқымды 
мәселелерін шешуге дағдылар мен қабілеттері бар, өмір бойы үнемі игерілетін 
барлық білімді қолдануға қабілетті тұлға. 
Оқырман  сауаттылығы  -  адамның  өз  мақсаттарына  қол  жеткізу,  олардың 
білімдері  мен  қабілеттерін  кеңейтіп,  қоғамдық  өмірге  қатысуы  үшін  жазбаша 
мәтіндерді түсіну және пайдалану, олар туралы ойлау және оқумен айналысуы. 
Оқу  іс-әрекеті  -  өмір  сүру  жолдары  тәсілдерінің  бірі.
 
Оның  психологиялық 
маңызы  құнды,  танымдық-коммуникативтік  және  эмоционалды-эстетикалық 
қабылдау,  таным,  тәжірибе,  заттардың,  адамдар,  оқиғалар,  фактілер,  ойлар, 
идеялар,  сезімдер  туралы  бағалаудың,  баспа  немесе  қолжазба  мәтінінде 
сипатталатын  құндылықтарды  бағалау  болып  табылады.
 
Оқырман  тек  осы 
әлемді  қабылдайды,  таниды,  сезінеді  және  бағалайды,  сондай-ақ  әртүрлі жеке 
және  әлеуметтік  қажеттіліктерге  сәйкес  өзінің  сана-сезімін  сынайды,  содан 
кейін  өмірдің  басқа  түрлеріндегі  (кәсіби,  бос  уақыт,  отбасылық-тұрмыстық) 
қызметінде қолданады.
 
Оқу жұмысының жалпы өлшемі оқырманның өнімділігі 
болып табылады. 
Оқырман  қызығушылығы  -
 
оқырманның  кітапты  оқудан  алған  адамгершілік 
тәжірибесінен  және  осы  тәжірибені  жеке  қабілеттілігіне  байланысты 
бағытталуынан көрінеді 
Оқырманның құзыреттілігі - білім беру мен кәсіптік қызметтің кең қоғамдық 
өзара  әрекеттесуінде  қалыптасқан  академиялық,  әлеуметтік  және  кәсіби 
мәселелерді  барабар  жағдайларды  шешуге  мүмкіндік  беретін  қарапайым  адам 
мәдениетінің негізінде қалыптасқан оқылымды сақтаудың сапасы.
 
Оқырманның 
құзыреттілігі  -  оның  зияткерлік  (интеллектуалды)  қабілеттері  мен  жеке 
қасиеттері  негізінде  қалыптасатын  жеке  сапа.
 
Оқырмандардың  құзыреті  білім 
беру процесінде әрбір қадамның міндеттеріне қатысты қалыптасатын қызметтің 
құрамдас  бөлігіне  ие.  Ол  пәнаралық,  пәнаралық  білімдерге  негізделген  және 
әртүрлі  дағдылар  арқылы  -  ақпаратты  іздеу  және  талдау,  мәтінді  түсіну  және 
түсіндіру,  мәтін  туралы  бағалау  және  пікір  қалыптастыру  арқылы  жүзеге 
асырылады. 
Оқырманның  құзыретіне  сәйкес,  олар  балаға  кітаптардың  әралуандығына, 
библиографиялық  сауаттылыққа,  оқуға  оң  көзқараста  болуына  мүмкіндік 
беретін қажетті білім, дағдылар мен қабілеттерді түсінеді. 
Оқырманның  бағыты  -  оқушының  мінез-құлқына,  қарым-қатынасына  және 
белсенділігіне  таңдамалы  және  белсенділік  беретін  қарым-қатынас  жүйесі.