142
13. Мәтіннің соңғы азат жолын оқып шығыңыз және бұл тұжырымның
алдын-ала қандай мазмұн беруі мүмкін екендігін айтып беріңіз.
14. Бірінші азат жолды дербес (кіріспені) оқып, мәтінде ары қарай
талқыланатын нәрсені білуге тырысыңыз.
15.
Мәтінді қарап шығыңыз, сызбамен танысыңыз (мәтінде сипатталған
кесте), мәтіннің негізгі мазмұнына жоспар жасаңыз.
16. Мәтінді қарап шығып, мәтінде сипатталған құрылыстың эскизін
сызыңыз.
17. Мәтін көз жүгіртіңіз. Мәтіннің бірінші сөйлемін тақырыппен
сәйкестендіріңіз. Орнату:
-
Бірінші сөйлем мен тақырып бір ғана ойды білдіре ме?
-
Олар мәтіннің жалпы мазмұнын білдіре ме?
18. Бірінші азат жолдағы екінші сөйлемді және барлық кейінгі азат
жолдағы бірінші сөйлемін оқып шығыңыз. Олардан жаңа ойды білдірмейтін
алып тастаңыз.
19. Мәтіннің құрылымдық-мағыналық схемасын мына үлгі бойынша
келтіріңіз:
-
хабардың мақсаты (бірінші реттің предикациясы);
-
жалпы мазмұндағы элементтер:
а) негізгі констатирациялық тезистер (екінші реттің предикациясы);
б) қайталама элементтер (үшінші, төртінші және келесі реттегі
предикациялар).
Мәтіннің мұндай мағыналық-құрылымдық схемасы рефераттар жазуға
негіз бола алады.
Мәтіндік кезең. Мәтін тақырыбын анықтауға арналған жаттығулар.
1. Мәтінді оқымай тұрып, тақырып көрсетілетін құрылымдық
компонентті көрсетіңіз. Мәтіннің осы бөлігін оқып, тақырыпты атаңыз.
Тақырыптар қатарында хабарлама туралы баяндамадан алынғанның астын
сызыңыз.
2. Көрсетілген тақырыптар бойынша атауларды таратыңыз.
3. Мәтіннің атауында мағынаны көрсететінін айтыңыз.
4. Тақырыптың мазмұнын (кіріспе, негізгі бөлім) білдіретін мәтіннің
құрылымдық компонентін анықтау
5. Мәтінде қандай мәселе талқыланғанын анықтаңыз.
6. Тақырыпты оқып, мәтінде не туралы баяндалатынын айтыңыз.
7. Газеттің осы санындағы мамандар мақалалары мен редакциялық
мақалалардағы мәселелерді айтыңыз.
8. Газет жолағында орналастырылған ақпараттық хабарламалардың
тақырыптарын (айдар бойынша ...) түгендеп шығыңыз.
Мәтіннің мазмұнын мағына жағынан болжау бойынша жаттығулар.
Осы топтың жаттығуларын жасау кезінде авторлық ойлардың барысын
болжауға көмектесетін дабыл сөздердің екі санаты бар екенін еске түсіру керек:
A) Әңгімедегі авторлық ойдың барысын көрсететін сөздер;
Б) Ой бағытының өзгеруі, ойдың ауытқуы, бұрынғы мәлімдемені жоққа
шығаруды білдіретін сөздер.
143
1. Мәтіннен дабыл сөздерді және оның қандай сөз табына жататынын
анықтаңыз.
2. Алдыңғы жағдайдың дамыуын жалғастыратын төменде берілген сөздер
ішінен дабыл сөздерді анықтаңыз.
3. Жаңа материалдың мазмұны басталатын төменде берілген сөздер
ішінен дабыл сөздерді анықтаңыз.
4. Бұл дабыл сөздер қандай мағыналық санаттарға жататынын белгілеңіз:
а) ойдың қайталануы;
б) ойдың түсіндірілуі;
в) тұжырым;
г) көқарастың өзгеруі.
5. Дабыл сөз анықталғаннан кейін сөйлемнің соңын ойластырыңыз.
6. Оқырманның мақсаты тек маңызды ақпаратты ғана түсіну болса, осы
деректердің қайсысын кейінірек анықтауға болатынын анықтаңыз.
7. Берілген дабыл сөздердің қайсысы мәтіндегі басты ойды беретінін
анықтаңыз.
8. Мәтінде көрсетілген сөздерді қараңыз. Мәтінде айтылғандарды
елестетіп көріңізші.
9. Мәтінді жақсы түсіну үшін оны қарап шығыңыз. Оң жақ бағандағы
тиісті бағаны сол жақ бағандағы тақырыптарға таңдаңыз.
10. Тақырып бойынша бірнеше мақалаларды қарап шығыңыз ... және
дәлелдеңіз ол ....
11. Мәтінді қайтадан қарап шығыңыз. Композициялық-сөйлеу формасын
анықтаңыз (ол хабар, әңгіме немесе пікірталас болуы мүмкін).
12. Мәтіннен алынған ақпаратты толықтырыңыз. Ол үшін шетел тіліндегі
тиісті газеттер мен журналдарды қарастырыңыз.
Мәтіннен кейінгі кезең. Оқуды түсінуін бақылауға арналған
жаттығулар.
1. Мәтінде қандай мәселелер қарастырылғанын айтып беріңіз.
2. Мәтін мазмұны қандай мәселелерді көтергенін айтып беріңіз.
3. Мәтінге кейбір сұрақтар қойыңыз да, досыңыздан сұраңыз, содан кейін
оның сұрақтарына жауап беріңіз.
4. Өзіңіздің мысалдарыңызды қолданып, мәтінде берілген көзқарасты
растаңыз.
5. Оқылғандар шығармалар туралы пікіріңізді білдіріңіз. Сізге белгілі
қосымша ақпаратты беріңіз. Мақалада сипатталған мысалдарға ұқсас фактілер
келтіріңіз.
6. Мәтіннен алынған ақпаратты қалай және қайда пайдалануға болатынын
ойлап көріңіз.
7. Сіздің болашақ кәсіби қызметіңізде алынған ақпаратты пайдалану үшін
мәтін туралы көбірек білу керек пе? Анықтаңыз.
144
Қосымша 5
Кітап және оқу іс-әрекетітуралы дәйексөздер
Кітап аяулы досы бола бастаған шақтан былай ғана әрбір жан өзін
интеллигент бола бастадым деп санауына болады.
Мұхтар Әуезов
Ғалымға азық берер қайнар көзі кітап бетімен, лаборатория аумағымен
ғана шектелмейді, өмірді танумен, еңбек адамының жасампаз ісін танумен кең
өрісін табады.
Қаныш Сәтбаев
Қазақтың тілі соншалықты мол. Ләкин қазақтың тіліменен қандай кітап
болса да жазуға болады. Қазақ тілі мұншалықты жатық әм анық болар еді, егер
де біздің қазақтар аңғарып, бөтен тіл араластырмастан ілгері бастырып сөйлесе.
Ыбырай Алтынсарин
Оқу құралының ең ұлығы – бала оқытатұғын кітап.
Ахмет Байтұрсынов
Адамды адам еткен – кітап, адамзат еткен – кітапхана.
Әбіш Кекілбаев
Әрбір адамның ең жақсы досы-өмірлік досы- кітап болуы тиіс.
М.Әуезов
Артық ғылым кітапта,
Ерінбе оқып көруге.
Абай Құнанбаев
Пайда ойлама, ар ойла,
Талап қыл артық білуге.
Артық білім кітапта,
Ерінбей оқып көруге.
Абай Құнанбаев
Кітап маған тақтан да қымбат
Шекспир
Наданмен қас болғанша,
Кітаппен дос бол
Бауст
Достарыңызбен бөлісу: |
