Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

28 
 
отырып, бір-
бірінің 
идеяларын 
қалыптастыру 
және түсіндіру 
бойынша 
сұрақтар қою 
жеке және 
когнитивтік 
көріністі 
қалыптастыру 
- 
Сұрақ қою, 
әріптестердің 
түсініктемелері
н түсіну, 
ойларын дұрыс 
айту, бір-біріне 
қолдау көрсету 
мүмкіндігі 
олардың 
қызметінің 
күшті және 
әлсіз 
жақтарын 
көрсетіп, 
олардың 
әрекеттерінің 
себептерін 
анықтау 
-
қызметтегі 
табыстар мен 
сәтсіздіктердің 
себептерін 
көрсету; 
- 
проблемалард
ы шешуде 
кездесетін 
қиындықтарды 
және 
болашақта 
оларды 
болдырмау / 
болдырмау 
жолдарын 
білу; 
- 
өз мотивтерін 
талдау және 
шешім 
қабылдаудағы 
сыртқы жағдай 
білім беру 
және 
мектептен тыс 
іс-әрекеттерді 
жүйелі талдау, 
рефлексия 
С.А.  Абдулвагабова  [24]  жасөспірім  оқушылардың  білім  беру  қызметін 
қалыптастыру деңгейінің келіседей көрсеткіштерін белгілейді: 
а) оқушының әртүрлі дереккөздерден жаңа білім алуға және оқу үдерісінде 
де, тәуелсіз зерттеу арқылы да жаңа дағдыларды меңгеру қабілеті; 
б)  өздерінің  шығармашылық  еңбектерін  қалыптастыру  кезінде  алынған 
білімді, дағдыларды пайдалану мүмкіндігі; 
в) кез-келген өмірлік проблеманы шешу үшін практикалық іс-әрекеттерде 
оларды қолдану мүмкіндігі. 
Оқудың негізгі мақсаты - оқушының жеке басын қалыптастыру. 
Елдегі  әлеуметтік-экономикалық  жағдайдың  өзгеруіне  байланысты  жаңа 
білімдерді  дербес  меңгере  алатын  және  оларды  түрлі  іс-шараларда  қолдануға 
қабілетке ие, қазіргі заманғы қоғамға лайықты  тұлға қажет.
 
Ақпаратпен жұмыс 
істеу  мүмкіндігі  ЮНЕСКО  тарапынан  бөлінген  білімді  адамның  бес  негізгі 
құзыретіне  кіретіндігі  кездейсоқ  емес.
 
К
ітапты  оқуды  жақсы  көру  туғаннан 
қалыптастпайды.  Бала  мектепте  оқып  үйрену  әдісін  меңгеріп,  кітапқа  деген 
сүйіспеншілігі бірден артады деген болмайды, ол уақыт келе қалыптасады. Бұл 

29 
 
мәселені  шешуге  айрықша  назар  аудару  керек,  өйткені  ол  кітапқа  тұрақты 
қызығушылықты дамыту үшін, оқу әс-әрекеті үшін негіз болып табылады. 
Болашақ азаматтарды ақпараттық қоғамда өмірге дайындау міндеттерінің 
бірі - оқушыларды ақпараттық мәдениеттің негіздерін үйрету. 
Мәселенің  ең  маңызды  аспектілерінің  бірі  оқудың  барлық  кезеңінде 
адамның  ақпараттық  мәдениетінің  негіздерін  оқу  мәселесі  болып  табылады.
 
Өкінішке  орай,  іс  жүзінде  тұжырымдамаларды  ауыстыру  бар:  ақпараттық 
сауаттылық  тұжырымдамасы  компьютерлік  сауаттылық  тұжырымдамасымен 
анықталады.
 
Сонымен  қатар,  көптеген  мектептерде  оқытылатын  ақпараттық 
мәдениет  оның  негізі  ретінде  негізделуі  керек  маңызды  компонентті 
ескермейді:  әртүрлі  бұқаралық  ақпарат  құралдарында  түрлі  мәтіндермен 
жұмыс  істеу  мүмкіндігі.
 
Біздің  мектептерде  оқулықтар  мен  ақпараттық 
мәдениет толық меңгерген мұғалімдерінің жоқтығы (компьютерлік сауаттылық 
емес,  ол,  әрине,  студентке  қажет),  нәтижесінде  оқушылар  ақпаратпен  жұмыс 
істеуді білмейді және олардың ақпараттық материалдарын дұрыс жаза алмайды. 
Ақпараттық  мәдениет,  бірқатар  мамандардың  тұрғысынан,  төменде 
сипатталған болуы мүмкін. Ақпаратты сауатты адам біле алады, яғни білімнің 
қалай  ұйымдастырылғанын,  ақпараттың  қайда  және  қалай  табуға  болатынын, 
басқаларды оны пайдалануға үйрететінін түсінеді. 
Мектептегі 
кітапхананың 
ресурстарын 
дамыту 
және 
мектеп 
оқушыларының  ақпараттық  сауаттылығын  дамыту  арқылы  сарапшылар 
әзірлеген  шетелдік  сарапшылардың  көзқарастарының  бірінде  олар  біртіндеп 
мынадай міндеттерді орындады: 
- 
Не істеуім керек? (қажеттілікті қалыптастыру және талдау); 
- 
Мен қайда бара аламын? (ықтималдық көздерін анықтау және бағалау); 
- 
Ақпаратты қалай алуға болады? (нақты ресурстарды іздеу және ашу); 
- 
Қандай  ресурстар  қолдануға  болады?  (белгілі  бір  ресурстарды  зерттеу, 
іріктеу немесе қабылдамау); 
- 
Ресурстарды қалай пайдалануға болады? (ресурстарды сыни талдау); 
- 
Мен не жазамын? (ақпаратты бекіту және сұрыптау); 
- 
Мен  қажетті  ақпаратты  алды  ма?  (түсіндіру,  талдау,  синтездеу  және 
бағалау); 
- 
Мен оны қалай елестете аламын? (презентация, байланыс) 
- 
Нәтиже қандай? (бағалау). 
Халықаралық  сарапшы  Н.Н.  Сметанникованың  айтуынша,  мектеп  пен 
кітапхана ынтымақтастығы оқылымды қолдайтын және дамытатын жан-жақты 
бағдарламаларды  дамытуға,  оқулар  ауқымын  кеңейтуге  және  оқыту 
стандарттарын енгізудің басқа құралдарына ықпал етуі керек.
 
«Ақпаратты құру, 
оның ішінде:  
1) ақпаратты құру және тарату,  
2) іздеу стратегиясын құру және қолдану және ақпаратқа қолжетімділік (көздер, 
әріптік және басқа индекстерді көрсету),  
3) ақпаратты ұйымдастыру  
4) Ақпаратты физикалық ұйымдастыру (кітапханаларда жіктеу жүйелері,  

30 
 
5)  ақпаратты  бағалау,  мұғалімнің  және  кітапханашының  мамандықтарын 
біріктіреді  және  оларды  бірігіп  оқыту  және  қайта  даярлау  үшін  негіз  бола 
алады» [25]. 
Ақпараттық  қоғамды  дамыту  кезеңінде  оқылым  мәдениетін  түсіну 
«ақпарат мәдениеті» ұғымына кеңейіп, оқу мәдениетін қалыптастырады. 
«Ақпараттық  мәдениет  ақпараттық  мәдениет  саласындағы  қалыптасқан 
білімнің,  дағдылардың  және  ережелердің  жиынтығы  болып  табылады  және 
ақпараттың  тұтынушыларына  ақпараттық  кеңістікте  еркін  жүріп-тұруға, 
олардың  орналасқан  жеріне  қарамастан  қажетті  мәліметтерді  (құжаттарды) 
табуға  және  пайдалануға  мүмкіндік  беретін  жалпы  мәдениеттің  ажырамас 
бөлігі» болып табылады [26]. 
Оқулықтардың  авторлары  (Т.А.  Кудрина,  Н.Н.  Зиньевьев,  В.  Минкина) 
ақпараттық  мәдениетті  іс-әрекеттерді  анықтайтын  құндылық  бағдарлары, 
наным-сенімдері, көзқарастары, жалпы адамгершілік әрекеті ретінде: адамның 
ақпараттық  мәдениетін  қалыптастыру  күн  сайын  сатып  алынатын  отандық 
білім  мен  дағдылардың  әсерінен,  бұқаралық  коммуникация  құралдарының 
ақпараты, өзін-өзі тәрбиелеу, оқыту, отбасында, жұмыс кезінде қарастырады. 
Оқу  мәдениеті  мен  ақпараттық  мәдениет  проблемалары  бірінші  кезекте 
кітапханашылармен  белгіленетінін  атап  өту  керек.  Ақпараттық  мәдениеттің 
және оқу мәдениетінің әдістемелік мәселелерін дамытуға ықпал еткен жетекші 
авторлар  -  М.Г.  Вохрышева,  Н.Г.  Гендина,  А.А.  Гречихин.  Н.Д.  Добринина, 
Н.В. Збаровская, Ю.П.Маркова, М.Д. Смородинская және басқалар. 
Ақпарат  пен  оқу  мәселелерімен  айналысатын  мамандар  ақпарат  пен 
оқырман  мәдениетінің  деңгейі  адамның  иелігіндегі  құзыреттер  жиынтығына 
енеді деп санайды [27]. 
Бүгінде  жастардың  оқылымының  барлық  сипаттамалары  өзгерді:  оқу 
мәртебесі,  ұзақтығы,  баспа  мәтінімен  жұмыс  істеу  жолы,  артықшылықтар, 
ынталандыру. Бүгінгі таңда жастардың оқу үлгісі өзгергені туралы қорытынды 
жасауға  болады.  Электрондық  ақпараттық  технологиялар  жастардың  үлкен 
бөлігі өмірінің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. 
Оқырман-мастер  келесі  құзыреттіліктерге  ие  болуы  тиіс:  танымдық, 
конструктивтік, конструктивті, коммуникативті және ұйымдық [28].
 
Демек, оқу 
мәдениеті - оқырманға толыққанды таңдау, қабылдау және түсіну үшін қажетті 
білім,  дағды,  дағды.  Білікті  оқырман  болғысы  келетіндердің  бәрін  сатып  алу 
керек.
 
Жеке  тұлғаның  ақпараттық  мәдениетінің  құрылымында  когнитивтік, 
аксиологиялық  және  технологиялық  элементтер  [29]  ерекшеленеді.  Жоғарыда 
аталған  құзыреттер  мен  элементтерге  сүйене  отырып,  оқылым  мәдениеті  мен 
ақпараттық мәдениет жалпыға ортақ және арнайы болып табылатынын айтуға 
болады. 
Педагог,  ең  алдымен,  кітабына  және  оқуға  деген  көзқарасын  үнемі 
көрсететін  білікті  оқырман,  ол  балаларға  өз  оқырмандарының  әдеттеріне 
мейірімді және сенімді түрде ауысады. 
Балама  оқу  мен  оқу  мәдениетінде  сабақ  болуы  мүмкін,  онда  орта  және 
жоғары  мектептің  оқушылары  әртүрлі  мектеп  пәндерінен  әртүрлі  мәтіндердің 
материалдарына оқу стратегияларын үйретеді.