«менеджмент» кафедрасы

 

34 

Тақырып№2 

Кәсіпкерлік қызметті жоспарлау

 

 

Кәсіпкерлік-  осы  инициативті  шаруашылық  қызметінің  барлық  қатысушылары 

пайда табу мақсатында өзіндік және басқа да мүліктер есебінен тәуекелге баратын іс-

әрекет. Кәсіпкерлікті сипаттайтын негізгі белгілерге мыналар жатады: өз еркіндік, өзін 

өзі  қаржыландыруы,  инициативы,  белсенді  ізденіс,  серпінділік  (динамика), 

мобильдік(жұмылдыру) 

Кәсіпкерлік – жалпыға бірдей ортақ қызмет түрі. Кәсіпкер болып жұмыс істеу қабілеті 

бар  Қ.Р-ның  кез  келген  азаматы  бола  алады.  Кәсіпкерлік  қызметтін  негізгі  басқа 

коммерциалық  емес  құрылымдардан  ерекшелігі  болып  табыс  пен  шығын  арасындағы 

айырмашылық  ретінде  пайда  табу  саналады.  Кәсіпкерлік  қызметке  әсер  ететін 

факторларға 

мыналар 

жатады: 

1.өндірісресурстары 

2.

өндірісті 

қалыптастыру 

мен 

дамыту 

3.  кәсіпкерліктін  өсімін  нарыққа  шығару  тиімді  коммерциялық  байланыстарды 

қалыптастыру. 

4.нәтижесіндепайда 

табу. 

Кәсіпкерлік 

процесс 

ретінде 

негізгі 

мынадай 

4 

кезеңнен 

тұрады: 

1. жаңа идеяны іздену мен бағалау – идея құндылығының өзектілігімен протенциалды 

зерттеу; 

жана идея кәсіпкердін көз қарасы мен жеке сапаларына ықпал етуі. Кәсіпкердін жана 

өнімінің  бәсекелестердің  өнімімен  салыстырғанда  басымдылығын  бағалау. 

2. бизнес планды құрастыру – бизнес жоспар нарық сегментін сипаттайды: өндірістік, 

қаржылық, 

маркетингтік 

және 

басқа 

да 

жоспарлар 

жасайды. 

3.  қажетті  рес-рды  іздестіру:  қаржылық,  еңбек,  өндірістік  және  басқа  ресурстар 

көздерінің 

тиімділігін 

қарастыру. 

4.  қалыптастырылған  кәсіпорынды  басқару  –  бұл  кезенде  басқару  стилі  құрылымды 

ұйымдастыру,  женіске  жету  факторларын  анықтау,  кемшіліктерді  анықтап  олардың 

жою 

жолдарын 

қарастыру 

және 

бақылау. 

Кәсіпкерлік  өз  бастауын  ғасырлар  тереңірек  алып  жатыр.  Алайда  рынок  атрибуты 

ретінде 

ол 

капитализм 

дамуы 

кезеңінде 

айқын 

көріне 

бастады. 

А.Смит  кәсіпкерді  коммерциялық  идеяны  жүзегс  асыру  және  пайда  алу  үшін 

экономикалық 

тәуекелге 

баратын 

меншік 

иесі 

ретінде 

сипаттады. 

Қазақстан заңында кәсіпкерлік азаматтар мен бірлестіктердің пайда алуға бағытталған 

және  олардың  тәуекел  етуімен,  сондай-ақ  мүліклік  жауапкершілігі  негізінде  жузсгс 

асыратын 

ынталы 

қызметі. 

Барлық  шаруашылық  қызметін  емес,  тек  тәуекелмен,  ынтамен,  іскерлікпен, 

дербестікпен,  жауапкершілік  және  белсенді  іздеумен  байланысты  шаруашылық 

қызметті кәсіпкерлік қызмет деп санауға болады. Олардың бәрі кәсіпкерліктің белгілері 

болып 

табылады, 

Кәсіпкерлікте 

тұлға 

(субъект) 

және 

нысаныи 

бөліп 

қарайды. 

Кәсіпкерліктің  тұлғалары  (субъектілері)  жеке  тұлғалар,  әр  түрлі  ассоциациялар 

(акционерлік  қоғамдар,  арендалық  ұжым,  кооперативтері  және  мемлекет  бола  алады. 

Кәсіпкерлік  нысандары  (объектілері)  шаруашылык  қызметтің  кез  келген  түрлері, 

коммерциялық  делдаддық,  сату-сатып  алу,  инновациялық,  кеңес  беру  қызметтері, 

бағалы 

қағаздармен 

операциялар 

бола 

алады. 

Қызмет 

мазмұнына 

қарай 

кәсіпкерлік 

мынадай 

түрлеріге 

бөлінеді: 

Өндірістік  кәсіпкерлік  —  тауарлар,  қызметтер,  ақпараттар,  рухани  құндылықтар 

өндіретін  кәсіпкерлік,  кәсіпкерліктің  бұл  түрінде  өндіріс  функциясы  негізгі  болып 

табылады 

Коммерідиялық кәсіпкерлік тауарлар мен қызметтерді қайта сату бойынша мәмілелер 

мен  операциялар  кұрамына  енеді  және  өнім  өндірісімен  байланыспайды.  Кәсіпкер 

Ф УТ 703–05–14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. ТУ СМЖ. Үшінші басылым 

 

35 

пайдасы тауарды сатып алу бағасынан жоғары бағаға сату арқылы жасалады. Егер бұл 

операциялар 

заң 

шегінде  болады. 

алз.шсатарлық 

болып 

есептелмейді 

Қаржылық кәсіпкерлік — коммерциялық кәсіпкерліктің бір түрі болып табылады, сату-

сатып  алудың  объектісі  валюта,  бағалы  қағаздар  болып  табылады. 

Делдалдық  кәсіпкерлік  бір  мәмілеге  өзара  мүдеделі  жактардың  басын  қосатын 

қызметте  керінеді  Бұңдай  қызметті  көрсеткені  үшін  кәсіпкер  табыс  алады. 

Сақтандыру  кәсіпкерлік  —  кәсіпкер  сақтандырған  оқиға  болған  кезде  ғана 

қайтарылатын  сақтандыру  жарнасын  алып  отыратын  қаржы  кәсіпкерлігінің  ерекше 

формасы. 

Жариалардан 

қалған 

бөлігі 

кәсіпкерлік 

табысты 

құрайды. 

Керіп отырғандай, кәсіпкерліктің барлық түрі табыс алуға бағытталған. Бірақ ол үшін 

шектеулі 

ресурстарды 

қарастырып 

пайдалануға 

үйрену 

керек. 

Кәсіпкерлік  түрлерін  келесідей  көрсетуге  болады:  Өнд-к,  коммерциялық,  қаржылық, 

делдалдық, сақтандырушылық.. 

 

Тақырып№3 

Кәсіпкерлік қызметті қаржыландыру 

 

КАПИТАЛ — (лат. capitalis — бас) — кең мағынада — бұл табыс әкелетіннің 

барлығы, немесе адамдардың тауарлар немесе қызметтерді өндіруге жасаған 

ресурстары. Тар мағынада – бұл іске салынған, өндіріс құралдары түрінде істеп тұрған 

табыс көзі (физикалық К.). Көптеген циклдар барасында өндіріске қатысатын 

капиталдық қаражаттар бөлігін білдіретін негізні К. мен бір цикл ішінде өндіріске 

қатысатын толығымен жұмсалатын айналымдағы К. ажыратады. Ақша К. деп соның 

көмегімен физикалық К. сатып алынатын ақша қаражаттарын түсінеді. «Капитал» 

термині «материалдық және ақша қаражатын экономикаға, өндіріске капииталды салу» 

мағынасында сондай-ақ капиталдық салымдар немесе инвестициялар деп те аталады.  

Капиталдың ең қарапайым түсінігі – активтер, немесе ақша әкелетіннің барлығы.  

АКТИВТЕР — (от лат. activus — әрекет ететін) — кәсіпорын, фирма, компанияға 

тиесілі мүлік пен ақша қаражаттарының жиынтығы (иеленушілірінің қаражаттары 

салынған ғимараттар, имараттар, машиналар мен жабдық, материалдық қорлар, банк 

салымдары, бағалы қағаздар, патенттер, авторлық құқықтар, ақшалай бағалауға ие 

менішіктік). Сөздің кең мағынасында – ақшалай құнға ие кез келген құндылықтар. 

Активтерді материалдық (сезілетін) және материалдық еместерге (сезілмейтін) бөледі, 

соңғыларына зияткерлік өнім, патенттер, басқа кәсіпорындардың қарыздық 

міндеттемелері, ресурстарды пайдалануға ерекше құқықтар жатады.  

Егер ақша тұрғысынан немесе ақша баламасынан қараса, активтерге не 

жатқызылатындығын қарап көрейікші.  

АҚША — кез келген нарықтық шаруашылықтың ең маңызды ұғымдарының бірі, олар 

тауарлар мен қызметтерге ауыстырылып, қарыздарды төлеу үшін де пайдаланылады. А. 

– 

жалпыға бірдей балама, ерекеше тауар, барлық басқа тауарлар құнының көріну 

формасы. А. айырбастау құралының, төлемдер, құнды өлшеу, байлық жинау, әлем 

ақшасының қызметтерін атқарады.  

Бірнеше санатты бөліп шығаруға болады:  

Өзіндік  

• 

- 

Қолма-қол ақша (валюталар)  

• 

- 

Қолма-қол емес ақша (шот, төлме жүйелері, электрондық ақша, депозит, 

чектер, купондар, вексель, web money , электрондық әмияндар)  

• 

- 

Бағалы қағаздар (акция, облигация)  

• 

- 

Металдар түріндегі құндылықтар (ақ алтын-платина, алтын, күміс) және тастар 

(жақұт, алмас, меруерт, лағыл тас)  

• 

- 

Антиквариат  

• 

- 

Мал  

Қарыздық  

Ф УТ 703–05–14. Пәннің оқу-әдістемелік кешені. ТУ СМЖ. Үшінші басылым