74
Күз алдымен сарғайды,
Күлімсіреп алдайды.
«Сары алтынсың, сары күз!» -
Дедік сонда бәріміз.
Қоңырайды күз енді,
Былай дедік біз енді:
“Қоңыр күз-ай, коңыр күз,
Түрің неге көңілсіз?”
Күз күрсініп үн қатты,
Қиналыпты тым қатты:
«Барам», – деді қарайып,
Қыс келеді алайып.
Өлеңдегі сарғайды, қоңыр күз, қарайып, т.б. сөздердің
мәнін ашып түсіндіріп, осы сөздерден сөйлем құрату.
в) Күздегі саябақтың жаздағы саябақтан айырмашылығы
туралы әңгімелету (Жазда бүкіл жер жап-жасыл. Күн ыстық.
Құстар көп жүреді. Адамдар суға шомылады. Суда қайықпен ой-
наймыз. Күз салқын. Су бетіне мұз қатады, т.б.).
ІІ. Балаларды көлшік суға апарып, су бетін бақылатып,
әңгімелету (Күн желді. Жапырақтар суға ұшып, түсіп жатыр. Су
бетіне мұз қата бастаған, т.б.).
Балаларға күн суыта бастағандықтан, су бетін басқан
жұқа мұзды «мұз қабыршықтары деп аталатынын түсіндіріп,
үйрету.
ІІІ. Жұмбақ шешу арқылы балалардың ойын дамыту:
Әйнектей көгілдір,
Теңіздей тым мөлдір. (Аспан)
Жұмбақтың мағынасын түсіндіру. Сонан соң балалардың
назарын аспанға аудартып, бақылату (сұр бұлт, тұман, торлаған,
т.б.). Осы байқағандары бойынша сөйлем құратып жаттықтыру.
Аспан сұрғылт. Қара бұлтты. Тұман торлаған. Күн бұлттанса,
жаңбыр жауады, т.б. Аспанды қара-сұр бұлт қаптаса, жаңбыр
болатынын, күздегі жаңбыр салқын, суық болып жауатынын тү-
сіндіріп, олардың өздері білетін табиғат құбылыстары жайында
мақал-мәтел, жаңылтпаш, тақпақтар айтқызу.
75
ІV. Қимылды ойын. Алтын күз бізге не береді?
Топсаяхат соңында М. Әлімбаевтың«Алтын күз» өлеңін
орындау. Өлең сөздерін қайталап жаттықтыру.
Балалар парктен қарағай жаңғағын, күзгі әдемі жапырақ-
тарды алып бақшаға оралады. Кейін әкелген жапырақ, жаңғақта-
рынан күзгі буклет жасатып, әңгімелету.
Күзгі табиғат (сурет бойынша әңгіме)
Мақсаты: Жыл мезгілдері туралы түсініктерін кеңейте
отырып, күзгі табиғаттың басты ерекшеліктерімен таныстыру.
Балалардың тілін дамыту, байланыстырып сөйлеу дағды-
ларын қалыптастыру.
Тірек сөздер: Торлады, қаптады, соғады, ұшты, қатады,
тоңазыды, суыды, салқындады, мұздады.
Керекті құралдар: Күз мезгілінің табиғатын бейнелейтін
суреттер.
І. Балалардың өмір тәжірибесі бойынша әңгімелету:
а) Кіріспе әңгіме: – Қазір жылдың қай мезгілі? Күзгі ай-
ларды ата. Күз табиғатының қандай ерекшеліктерін білесің?
(Күн суыта бастайды, жапырақтар сарғаяды, құстар жылы жаққа
ұшып кетеді, жаңбыр жауа бастайды, жемістер, көкөністер пісе
бастайды, су суытады, тоңазиды, мұздайды).
ә) Жұмбақ шештіру:
Қанатсыз құс маңып барады,
Көзіне жас тамып барады.
(Бұлт)
Аспандағы көлеңке,
Жерге суын шашады.
(Бұлт)
ІІ. Балаларға жаңбырдың суретін көрсетіп, сол бойынша
әңгімелету.
ІІІ. Тәрбиешінің беретін түсінігі. Жаңбыр бұлт арасында
тым ұсақ тамшылардың бір-бірімен қосылуынан пайда болады.
а) Балалардың назарын суретке аударып, ондағы кейіп-
керлерге ат қойғызу.
ә) Сурет бойынша әңгімелесу.
76
Арман мен Айжан серуендеуге шықты. Олар күзгі та-
биғатты тамашалап, әр түрлі жапырақтарды жинады. Айнала
сап-сары түске боялған. Жазғыдай күлімдеген күн көзі де, сай-
раған құстар үні де азайған. Аспанды қара бұлт торлаған. Бала-
лар жаңбырдың сіркірей бастағанын сезді. Қол шатырларын ала
келгендері жақсы болыпты. Екеуі асығыс жиналып үйлеріне
қайтты. Жол жиегінде әбден жаураған күшікті көреді. Ол тоңып,
қыңсылап тұр. Қандай сүйкімді, адасқан болса керек. Арман мен
Айжан күшікті өздерімен ала кетті, т.б. Балалар осы мазмұнда
әңгімелегеннен кейін оған ат қойғызды, «Қайырымды балалар»,
«Жаңбыр», «Жаураған күшік» т.б. деуі мүмкін.
ІV.Ш.Ахметовтың «Бұл қай
кезде болады?» өлеңін тыңдау.
Бұлттар төніп,
Жерге шөгіп,
Дымқыл тұман басады,
Шөп сарғайып,
Өңі тайып,
Дала сұры қашады.
Ойнай алмай.
Денең мұздап тоңады.
Айтыңдаршы бөбектерім,
Бұл қай кезде болады?
Осы өлеңдегі қиын сөздердің маңызын түсіндіру: төніп,
шөгіп, дымқыл, өң, сұры, мұздап, т.б. сөздерді қолданып сөйлем
құрату.
V. Күзгі табиғатты бейнелейтін суретке балалар назарын
аударып, сол
бойынша әңгімелету
(сарғайған ағаштар, су бе
тінде
мұз қата бастаған.
Аспанда бұлт торлаған. «
Күзгі орман», т.б.)
Балаларға бұлт туралы, оның қалай пайда болатынын
жеңіл тілмен түсіндіру.
VІ. Күзгі жапырақтар бой сергіту жаттығуы:
Ауладағы көп ағаш,
Тербеледі желменен.
Сары, жасыл жапырақ,
Құс секілді ұшады.
VІІ. Балалармен жеке жұмыс: Балаларға күз ерекше-
77
ліктерін бейнелейтін суреттер таратып беру, әңгімелету. Олар-
дың табиғат құбылысы туралы түсініктерін байқау.
Мысалы: Суретте ағаштардың жапырақтары түсіп жа-
тыр. Жел соғып тұр. Құстар жылы жаққа ұшып барады. Балалар
қыстап қалатын торғайға ұя жасап, оны ағаш басына ілуде.
Суретте егін алқабындағы еңбек бейнеленген. Айнала сап-сары.
Комбайн егінді орып машинаға салып жатыр. Бұл адамы қысқа
дайындығы. Аспанда бұлт қаптаған. Күн суық, т.б. деп балалар
әңгіме құрастыруға тиіс.
Ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті соңында «Ұшты-ұш-
ты» ойыны ойналады.
Көрікті көктем (ертеңгілік)
Залға балалар сазды әуенмен жұптасып кіреді. Қолда-
рында бәйшешек гүлдер болады.
Жүргізуші: Жер көгеріп,
Қар, су еріп
Сай-салаға ағады.
Бүршік жарып,
Жапырақ жайып
Дала гүлге толады…
Бөбектерім, айтыңдаршы
Бұл қай кезде болады?
Балалар: Көктемде.
Иә, дұрыс айтасыңдар. Біздің кең де, байтақ даламызға
көктем келді. Көктемде не болатынын жаңа оқылған өлеңнен
сендер білдіңдер. Бүгін бізде мереке. Ол «Көрікті көктем» ме-
рекесі. Балалар, осы мерекеге сендер ән-шашу тарту еткелі
отырсыңдар. Көктем мезгілі ең әсем, ең әдемі кезең. Өйткені,
қыстан кейін қоршаған ортамызға көрік кіреді. Алыстап кеткен
құстарымыз келіп, өздерінің әсем дауыстарымен даламызға сай-
райды.
Сондай-ақ біз білетін қандай мерекелер бар осы
көктемде?
Балалар:
Бекнұр: 8 наурыз – аналар мейрамы.
Әсел: 22 наурыз мейрамы бар.
Достарыңызбен бөлісу: | 
