12
13
А.РАМАЗАНОВА,
№8 мектеп-гимназиясы.
Ақмола облысы,
Щучинск қаласы
ТІРЕК ЖӘНЕ БЕЛГІ ҮЛГІЛЕР
НЕГІЗІНДЕ ҚАЗАҚ ТІЛІ
САБАҚТАРЫНДА АУЫЗЕКІ
СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІ
ИНТЕНСИВТЕНДІРУ
Бүгінгі күні біз жаңа дәуір-жаңа ғасыр-жаңа
мыңжылдықта өмір сүріп отырмыз. ХХІ ғасыр-
білімділер ғасыры болмақ. Білімділерді аялап
тербетіп, баптап өсірер тәрбие керек.Ұрпақ тәрбиесі-
ел алдындағы маңызды міндет.
ХХІ ғасыр есігін ашқан қазіргі таңда мектепке,
ұстаздарға үлкен талаптар қойылуда.Ұстаз ұғымы –
мағынасы кең, мәні терең, тарихи ұғым.
Белгілі ағартушы, қазақ әдебиетінің ірі өкілі
Ж.Аймауытов ұстаз қызметін «Ұстаз–шәкірттерге
сабақ берумен, білім үйретумен шектелген маман
иесі емес, ол шәкірттерінің алдағы өмірін көз алдына
келтіріп, өз басынан кешірген тәжірибесіне таянып,
келешекте жазатайым аяғын шалыс басып, өмірден
соққы жеп, өкінбеске күні бұрын сақтандыратын
қорғаушысы, қамқоршысы»,-деп биік баға берген.
Білім бастауы бастауыш мектепте берілетіні
айқын. Сондықтан жас бүлдіршіндерге сапалы білім
берудің тиімді жолдарын іздестіру-әр ұстаздың өзекті
Пайдаланылған әдебиеттер:
1 Хабичев М.А. Именное словообразование и
формообразование в куманских языках. – Москва:
Наука, 1989. -217 с.
2 Шаяхметов Қ. Екі функциялы аффикстер. Канд.
дисс. – Алматы, 1973.
3 Маманов Ы.Е. Қазіргі қазақ тілі. Лекциялардың
текстері. – Алматы, 1973. -89 б.
4 Жаңабекова А.Ә. Сөз формаларын жасаудағы
қосымшалардың функциялық ерекшеліктері. Канд.
дисс. – Алматы, 2001. -140 б.
Мақалада сөз формасын жасаудағы –лық,
-лік
қосымшасының
функциялық
ерекшелігі
қарастырылады.
В статье рассматриваются функциональные
особенности аффиксов –лық, -лік в формировании слов.
The functional features are examined in the article affixcs
of –лық, -лік in forming of wands.
14
15
мәселесі.
Орыс мектептерінде өтілетін қазақ тілі
сабақтарының мақсаты-оқушылардың сөздік қорын
дамыту, оқу техникасын қалыптастыру, дұрыс
сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету, сөйлем құрылысын
меңгерту, қазақ тіліне тән дыбыстарын айтып, сөз
ішінен ажырата білуге үйрету.
Жалпы білімдік пәндер бойынша В.Ф.Шаталовтың
ұсынған әдісі негізінде тірек-конспект, диаграмма,
график, логикалық тірек-сызба арқылы теориялық
материалдарды
блокпен
оқытып,
дамыта
оқыту технологиясының әр түрлі кезеңдерінде
оқушылардың үздіксіз білім алуларына жағдай жасап
оқыта отырып дамытуға, өз бетінше білім жинақтауға,
шығармашылықпен жұмыс істеп өмірге бейімделуіне
ықпал жасаудамыз.
В.Ф.Шаталовтың тірек-сызықтарымен оқыту
технологиясының қағидалары:
1. Әр оқушының білімін күнделікті тексеру.
2. Жаңа тақырыпты еркін меңгерту.
3. Әр оқушының өздік жұмысын ұйымдастыру.
4. Оқушыны ынталандыру.
5. Тірек-сызбалар арқылы сөйлету.
6. Тақырыпты кешенді түрде өту.
В.Ф.Шаталов тәжірибесінің бірінші ерекшелігі-
оқу үдерісін, оқушылардың іс-әрекетін, танымдық
жұмыстарын кезеңдерге бөліп, мұғалімнің қатаң түрде
басқаруы. Шаталов 1-кезеңде тақырыпты жан-жақты
түсіндіріп, 2-кезеңде тірек-плакаттарын қолданып,
қысқаша түсіндіріп, 3-кезеңде оқушыларға тірек
сигналдары (тірек-плакаттарының кішірейтілген
түрі) беріліп, оларды балалар өз альбомдарына
желімдеп, 4-кезеңде оқушылар оқулықпен және
тірек-сигналдарымен үйде жұмыс істейді, 5-кезеңде
сабақ үстінде тірек-сигналдарын естеріне түсіріп,
дәптеріне жазып, 6-кезеңде оқушылар мұғалімге
тақырып бойынша ауызша жауаптар береді.
Сонымен теориялық материалмен жұмыс 6 кезеңнен
тұрды. Шаталов тәжірибесінің екінші ерекшелігі-
бағдарламаның бір-бірімен байланысты немесе
қарама-қарсы тақырыптарын біріктіріп оқыту.
Нағыз сабақ-әрқашан сұхбат, іздене, дайындала,
үйрене, кеңесе, шәкірттер болашағын ойлай жасалған
еңбек пен тәжірибенің бірлігі.
Білім беру жүйесіндегі қазіргі талап-сабақты
ұйымдастырудың тиімді жолдарының бірі-оқытудың
жаңа технологияларын орынды қолдану болып
табалады.
Жаңа
технологияны
меңгеру
мұғалімнің
интеллектуалдық, кәсіптік, адамгершілік, рухани,
азаматтық, тағы басқа қабілеттерінің қалыптасуына
игі әсерін тигізеді.
Мен «Тірек және белгі үлгілер негізінде қазақ
тілі сабақтарында ауызекі сөйлеуге үйретуді
интенсивтендіру» деген проблемалық тақырып
бойынша бес жылдан бері жұмыс жасап келемін.
Мақсатым: оқушылардың көп білуін емес, оның
өзіне қажетті білімді өзіне алып, қазіргі заманның
талабына сай, білімді де білікті, мәдениетті құзырлы
тұлға болып шығуына көмек беру. Өмір талабына
сай оқушыларды дамыта оқытып, шығармашылыққа,
нақтылы тұжырымдауға жетелей отырып, қазақ
