Мазмұны Кіріспе 1КӘсіпорынның Өндірістік бағдарламасын қалыптастырудың теориялық негіздері

Кәсіпорын үшін үлкен орынды мемлекет тарапынан тапсырыстарды орындау жатады, яғни ол өз кезегінде уақытылы төлем, несие бойынша жеңілдіктер, льготалармен ұштасып жатыр.

Тауарды өз уақытысында жеткізбеу осы кәсіпорынның ғана жұмысына зиянын тигізіп қана қоймай, ол сонымен жұмыс істейтін серіктес фирмаға да және басқа да бірліктерге зиянын тигізуі мүмкін. Шаруашылық іс - әрекеттің қорытындыларынан өнімнің ассортименті, өндіріс құрылымы мен өнімді өткізу үлкен әсер етеді.

Кәсіпорынның өнім ассортименті мен өнім шығару құрылымын жасағанда бір шетінен өнімге деген сұранысты, екінші жағынан еңбек, шикізат, техникалық, технологиялық, қаржылық және басқа ресурстарды тиімді үйлестіре білу қажет.

Ассортиментті қалыптастыру жүйесі өз құрамына келесілерді кіргізеді:

• 
  тұтынушылардың ағымдағы және алдағы қажеттіліктерін анықтау;
  
• 
  өндіруге жоспарланған немесе өндіріліп жатқан өнімнің бәсекеге қабілеттіліктерін талдау;
  
• 
  әрбір бұйымның өмірлік циклын қарастырып, ескірген өнімдерді ассортимент құрамынан алып тастау;
  
• 
  ассортименттегі өзгерістердің тиімділік пен қауіптің деңгейін тексеру.
  

Қазіргі нарықтық экономика жағдайындағы кез келген жұмыс істейтін кәсіпорын өз қызметі барысында өнім өндіруді бірнеше жылға болжайды. Ол ұзақ мерзімдік стратегиялық бағыттарды жүзеге асырудың бір жолы өндірістік бағдарламаны жасау болып табылады.

Өндірістік бағдарламаны жасағанда көбінесе нарық сұранысына келіп тіреледі, сонымен бірге мемлекеттік тапсырыстар, мемлекеттің саясаты тағы басқа әсер етеді.

Кәсіпорын шығарған өнім көлемі мен оны өткізу көлемі теңескен жағдайда, өнім көлемінің ең тиімді деңгейі анықталады. Кәсіпорын белгілі бір жылға өндіріс бағдарламасын жасайды және ол көп уақытта орындалмай тұруы немесе аз уақыттың ішінде жүзеге асырылуы мүмкін. Кәсіпорынның өндірістік құрылымының өзгеруі көптеген экономикалық көрсеткіштерді өзгертеді, яғни рентабельділік, таза табыс, құндық түрдегі өндірілген өнім көлемі, материал сыйымдылық және тағы басқа өнім өндіру мен өнім өткізу бір-бірімен тығыз байланысты. Өнімді өткізуге әсер ететін факторлар көп. Олардың негізгісі тауар бағасы мен тауардың сапасы.

Кез келген кәсіпорын өнім өндіргенде шикізат пен материалдарды, ресурстарды неғұрлым аз пайдаланып, соғұрлым өзіндік құны аз өнім шығаруға тырысады. Оған жетудің бірден бір жолы ол жоғары технология мен техниканы тиімді пайдалана отырып өнім өндіру, бірақ та шикізатты аз пайдалануымыз қажет деп, өнім сапасы туралы ұмытпауымыз қажет. Сонымен өндіріс факторларын тиімді үйлестіре отырып, өндірілген өнім бәсеке қабілеттілікке қол жеткізеді.

Қазіргі заман талабына келсек, өнімде көптеген қасиеттердің болуын қажет етеді, ол пайдалылық, төзімділік, жұмысының тиімділігі, эстетикалық талаптараға сай болуы, бағасының арзан болуы, тағы басқа. Біздің мысалымызда сүт өнімдері болғандықтан, мұнда пайдалылық жүрмейді. Оған жұмысының тиімділігі, төзімділік деңгейі, жекелеген жағдайдаларда эстетикалық талаптар қойылады.

3.1. “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС – да өндірістік бағдарламаны жоспарлауын жақсарту жолдары.

Соңғы жылдар ішінде елде қиын әлеуметтік – экономикалық мәселелер көбейіп кетті, әрине ол экономикалық өсуді тежейді. Қазақстанның өндірісінің дамымауының себебі, ол негізгі құрал – жабдықтардың табиғи және моралды тозығы, олардың орташа жасы 20 жыл. Ал пайдалану уақыты 45-50 жыл.

Сонымен кәсіпорынның тиімділігі төмендеп, тұтынушы қажеттілігін неғұрлым толығырақ қанағаттандыруда жатыр, тұтынушылар неғұрлым көп болса, соғұрлым өнім көлемі мен ассортименті кеңірек болады.

Сонымен бірге 80 – жылдары кәсіпорынның тиімділігін қамтамасыз ететін тағы бір бағыты анықталды – ол ресурстық бағыт. Гарвард мектебінің ғалымдарының ізденістері негізінде табылған кәсіпорын тиімділігі сала құрылымы мен таңдалған стратегиясына байланысты. Біздің ойымызша нарықтық бағыт ресурсттыққа қарағанда тиімді, алайда әрбір кәсіпорын өзінің ерекшелігіне байланысты бағыттарды тиімді үйлестіріп, өзіндік ерекше стратегиясын таңдай білу қажет, тиімділіктің негізі сонда деп білемін. Осындай стратегияларға сүйену арқылы кәсіпорын ең тиімді деген өндірістік бағдарламасын жасайды. Осыдан шығаратын қорытынды кәсіпорын барынша тиімділікке қол жеткізейін десе, нарықтық – ресурстық бағыттарды үйлестірген жөн. Нарықтық – ресурстық бағытқа сүйеніп, өндірістік бағдарламаның өзіндік түсінігін таптық, ол – кәсіпорын таңдаған тауарлық стратегиясына сәйкес оны тауарлық саясатта жүзеге асыра отырып, тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыруға бағытталған және оны жүзеге асырғанда кәсіпорынның бәсеке қабілеттілік, табыстылық және басқа мақсаттарға жеткізетін жоғары сапалы тауар шығаруы.

Зерттеу көрсеткендей нарықтық ресурсты бағыт өндірістік бағдарламаны қалыптастырғанда келесі принциптерді ұстанғандығын қажет етеді: жүйелілік, релеванттылық, икемділік, тепе – теңдікті кәсіпорынның барлық басқару деңгейлерінің интеграциялануын, кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын жасағанда уақыт факторын ескеруін.

Кәсіпорын өзінің эволюциясында бірнеше кезеңдерді бастан кешіреді, ол: пайда болуы, тұрақтануы, дамуы, жетілуі және құлдырауы. Әрбір кәсіпорын осы кезеңдерді өнім көлеміне өзгерістер енгізіп, қай уақытта қандай іс -әрекеттер жасау керектігін дәл табуы қажет, сонда ғана кәсіпорын табыстылыққа жетеді.

Сонымен кәсіпорынның қазіргі өмірлік циклының қажетті өнім көлемін, өткізу көлемін, табыс көлемін, өсу қарқынын біле отырып оны нақтылаған түрде өндірістік бағдарламада ескеруіміз қажет.

Дипломдық жұмыстағы зерттеулер көрсеткендей, өндірістік бағдарламаны қалыптастырғанда әсер етуші факторларды зерттеген жөн, ол: ішкі және сыртқы факторлар. Ішкі факторларға: шикізат ресурстары, өндірістің техника мен технологиямен қамтамасыз етілуі, ҒТП жетістіктерін қолдану, жұмысшылармен қамтамасыз етілуі, т.б. Сыртқы факторларға: экономикаға тән дамудың циклдығы, сұраныс, бәсекелестік пен нарықты реттеу. Аталған факторларды нақтыландырумен түпкілікті есептеу кәсіпорынның өндірістік бағдарламасында көрініс тауып, кәсіпорын динамикасымен нарық динамикасы арасындағы байланысты көрсетеді.

Кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын қалыптастырғанда тек қана тұтынушылардың қажеттілігін ескеріп қана қоймай, кәсіпорынның мақсаттарына жету жолдарын ескеруі қажет. Бұл жағдайда нарықтың талабы мен кәсіпорын мақсаттарын үйлестірген жөн. Осы орайда кәсіпорын менеджерлері өндірістің барынша көп пайда түсіретін көлемін анықтау қажет. Сондықтан да кәсіпорынның өндірістік бағдарламасында белгілі тауар түрлерін алып тастау мен енгізуден бұрын тиянақты талдауды қажет етеді. Неғұрлым сатылатын тауарлар аз табысты немесе керісінше болуы мүмкін.

Өндіріс құрамындағы жоғарғы табыстылықтан төмен табыстылыққа өзгеруі, сату көлемінің көбейген жағдайында да төмен табысты немесе керісінше болуы мүмкін. Осыларды ескере отырып, кәсіпорынның өндірістік бағдарламасының құрамын қалыптастырғанда әртүрлі өнімдердің табыстылық деңгейі зерттелуі қажет. Әдетте ол үшін өнім рентабельділік көрсеткіші анықталады.

Қорытындылайтын болсақ, “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС – нің өндірістік бағдарламасын жасағанда үлкен зерттеулерді талап етпейді, өйткені бұл салада кәсіпорынның өнім шығаруға барлық жағдайлары жасалған, техникасы мен технологиясы ISO-9000 бағдарламасы бойынша халықаралық стандарттарға сәйкес келеді, өнім сапасы жоғары, бағасы да тұтынушыларды толығымен қанағаттандырады. Кәсіпорынға тапсырыстар алдын – ала түсіп жатады.

“Меркі ірімшік зауыты” ЖШС – нің өндірістік бағдарламаны жасаудағы кездесетін кедергілері ретінде өнім ассортименті мен номенклатурасын кеңейтуге өндіріс қуатының төмендігіне байланысты болып отыр. Бұл кедергілерді аз уақыт ішінде Бельгияның т.б. елдер компанияларының өнімдерін сатып алу мақсаттары қойылып отыр.

Сонымен бірге алдағы уақытта банкттен 6 млн доллар күрделі қаржы 10 – жылға 8% ставкамен алмақ. Оның 10- жылдан кейінгі қайтарылатын соммасы – 8.887 млн доллар. Ол қаржыны жаңа өндіріс қуаттарын сатып алуға жұмсамақ, оның көлемі 3.853 млн доллар. Құрал –жабдықтар Украинадан, Ресейден, Италиядан әкелінбек. Жалақыны жылына 10% көтере отырып, еңбек ақы шығындары 10 жылда 10538 мың долларды құрайды. Шикізат пен материалдарды сатып алуға 10 – жылдың аумағында 31.932 млн доллардың көлемінде, көлік шығындары 72 мың доллар, ал жалпы 10 жыл ішіндегі өндірістік тағы басқа шығындардың барлығын қоссақ – 59.277 млн долларды құрамақ, әрине, алынған қаржы көлемі мұны өтей алмайды, алайда кәсіпорынның өзіндік қаржылары да бар. Банк несиесі тек қана жаңа құралдарды сатып алумен тағы басқа кіші шығындарды жабуға жұмсалады. Осылайша “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС – нің өз өндірістік қуатын арттыра отырып, өндірісті кеңейтуді мақсат етіп отыр. Ал, ол өз кезегінде нарықтағы сұраныстардың туындауынан пайда болды. Өндірістің кеңеюі, әрине өндірістік бағдарламада көрініс табады.
3.2 Нарық жағдайындағы кәсіпорынның өндірістік бағдарламасының қалыптасуының жаңа әдістері.

Қазақстан экономикасында көрініс тапқан ұзақ уақыттық трансформация кезеңінен кейін, ол өз кезегінде өндірістің төмендеуімен, халықтың көп бөлігінің тұрмыстық жағдайының нашарлауымен қатар жүрді. Ел экономикасына жан жақты жақсартатын күрделі стратегия қажеттілігі туды. Өткен жылдар ішінде ел экономикасының шарықтап дамуына кедергі болатын бірнеше әлеуметтік – экономикалық мәселелер жиналды, олардың бастысы өндіріс аппаратының табиғи және моралды ескіруі құрал – жабдықтарының орташа жасы 20 жыл. Ал өнеркәсіпте оның тозу уақытысы 45 – 55 жылға жоспарланған. Осыған орай елде ескірген құрал – жабдықтардың жаппай істен шығу процессі күтіп тұр деген сөз. Ал ол жаңартылуы үшін үлкен көлемде күрделі қаржыны талап етеді. Қазақстанға Кеңес Үкіметі жүйесінен мұраға артта қалған экономиканың үлгісін қалдырған, яғни тек қана өндіруге бағытталған экономика. Ол әрине толық қанды дамыған елдің жоғары деңгейлі өмірін қамтамасыз ете алмайды.

Кеңестік дәуірдегі ел кен орындарын талан таражға салып өндіру барысында, сонымен бірге елдегі 60 кіші – гірім қалалардағы қиын жағдай Қазақстан экономикасының шапшаң дамуына үлкен кедергі келтіріп отыр.

Сонымен нақты 2015 жылдағы стратегиялық мақсаттар болып:

• 
  Қазақстанның мемлекеттік біртұтастығын және ұлттық қауіпсіздігін нығайту;
  
• 
  өңдеуші салаға негізделген экономика құруға тырысу;
  
• 
  ел экономикасын әлемдік нарыққа бәсекеге қабілетті ету және интеграциялау;
  
• 
  экономикалық даму мен халықтың әл ауқатын орта дамыған мемлекеттер қатарына жеткізу, бұл экономикалық өсудің орта жылдық деңгейін ЖҰӨ 5 – 6% жеткізу болып табылады;
  
• 
  демократиялық азаматтық қоғам мен тиімді әрі мықты құқылық мемлекет құру.
  

1 кезең (2003 - 2005) – бұл кезеңде өндіріс жанданып, экономиканың біршама дамуы болады. Өндірістің дамуы тұрақсыз, әр салада әр түрлі дамиды. Әртүрлі салаларда реформалар үдей түседі, ЖҰӨ орташа жылдық өсу деңгейі 3 – 4%

2 кезең (2006 - 2010) – сапалы өзгерістердің бастамасы. Ең бастысы бұл кезеңде өндірістік аппараттың жаңаруы болады, жаңа салалардың қалыптасуы болып инвестицияның өсу қарқыны ЖҰӨ өсуінен жоғары болады.

3 кезең(2011 - 2015) – бұл жылдық өсімі 8,8 – 9,2% -ті құрайтын жеделдетілген экономикалық өсу кезеңі. Мұнда эконогмикалық өсу өңдеуші саланың басымдылығымен өндіріске жаңа техникамен жоғарғы технологияны енгізуге есептелген. Бірақ бұл процесс 2015 жылы аяқтаомайды. Ол одан ары қарай өсіп жетіле түседі, яғни халық табысы өседі, ұлттық өнімдердің бәсеке қабілеттілігі артады, экспорт көлемі жоғарлайды.

Сонымен бұл 2015 жылға дейінгі стратегия күткен көлемде орындалған жағдайда елде өңдеуші кәсіпорындар көтеріліп, елдегі және сыртқы нарықтардың өзінің бәсекеге қабілетті өнімдерімен қамтамассыз етуі анық. Әрине тұрақтанған, қалыптасқан экономика кезінде кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын болжау әлде қайта оңай болуы бәріне түсінікті. Бәсекеге қабілетті өнім өндіру тек қана ел аумағында ғана емес халықаралық нарықтар да өз орнын табуы қажет, сонда елдегі импорт алмастыру саясаты тиімді жұмыс жасайды. Тағы бір жайт Қазақстан Ресеймен бірлескен кәсіпорындар ашып әлемдік нарықта бірігіп шығулары қажет.

Бұл стратегияны жүзеге асыру үшін қомақты жұмыс жасауды талап етеді. Өйткені бүгінгі таңда өндірістік-техникалық фактор өндірістік күштің негізгі элементі болып саналады және ол жоғарғы деңгейде қажет болып отыр. Бұл деңгей «Экономикалық өсуге шикізат негізінде» және «Әлемдік шикізат нарықтарында оңтайлы жағдай негізінде қол жеткізілгені» де дәлелдеп отыр.

Өнеркәсіптік өндіріс Қазақстан Республикасының экономикасының негізі болып табылады. Тәуелсіздік алғаннан бері өнеркәсіптің дамуы ішкі және сыртқы факторлардың әсерінен қалыптасты, ал ол реформалар мен сала жағдайына мардымсыз әсер етті.

Бұған біз өз экономикамыздың бәсекелестік қабілетін арттыру арқылы елімізді дамытудың 2010 жылға дейінгі жоспарына сай қол жеткіземіз. Бәсекеге қабілеттілікке мемлекеттік қолдаудың қолайлы жағдайында емес бәсекелестермен қатаң күресте қол жеткізетініне баршаға мәлім. Біз бұл жағдайда мемлекеттік қолдаудың оңтайлы рөлі, бір жағынан экономиканы барынша ырықтандырып, оның ашықтығына қол жеткізу, екінші жағынан-инфрақұрылымды жасау және белді салаларды дамытуға жеке меншік секторды тарту жөнінде белсене жұмыс жүргізуде деп білемін.

Сондықтан 2007 жылы экономиканы дамытудың негізгі бағыттары мыналар болуы тиіс:

• 
  экономиканы әрі қарай ырықтандыру және жүйелі реформаларды жалғастыру арқылы бәсекелестікті дамыту мен бюрократиясыздандыру;
  
• 
  Қазақстан экономикасының ашықтығын күшейту;
  
• 
  индустриалды-инновациялық даму стратегиясын күшейту;
  
• 
  индустриалды-инновациялық даму стратегиясын жүзеге асыру;
  
• 
  ауылды дамыту стратегиясын жүзеге асыру;
  
• 
  инфрақұрылымды дамыту.
  

Үкімет әлемдік деңгейдегі сарапшыларды тартып, еліміздің артықшылықтарына талдау жасау арқылы жылдың соңына қарай нақты ұсыныстар жасауы қажет.

Біз іс-жүзінде барынша тиімділік беретін үздік халықаралық тәжірибеден өтуіміз қажет. Машина жасау саласына тоқталсақ, осы жылы «Қазақстан Инжиниринг» ұлттық компаниясы біздің ірі машина жасау зауыттарымызды жаңғырту мақсатында «Сингапур Технолоджизбен» бірлескен мекеме құрады. Біз ауыл шаруашылық және көліктік машина жасауды дамытуымыз керек. Атап айтқанда, Қазақстандағы дизель зауытының өнімділігін арттырып, «Азия-Авто» зауытынан «Шкода» автомобилін құрастыруға ауыстыру мәселесін қарастыру қажет.

Сондай-ақ «Қазақстан-КамАЗ» кщнцерні зауытында жүк автомобильдерін құрастыруды арттыра түскен жөн.

Енді бүкіл салалар бойынша статистикалық мәліметтерді қарастырсақ: 2000 жылдан бастап 2005 жылға дейін өнеркәсіптің өндіріс көлемінің төмендеуі байқалды, ал 10 жылдық кезеңнің екінші бөлігінде өндірістің өсуі байқалды, орташа өсімі жылына 3,1 %-і құрады.

2000 жылы өткен жылмен салыстырғанда өндіру көлемі 15,5 %-і құрады. 2001 жылы өсу қарқыны осындай жоғары болып қала берді.Өнеркәсіптің көптеген салаларында өндіру көлемі айтарлықтай өскен және ол орта республикалық өндіріс деңгейінен жоғары. Сонымен бірге соңғы жылдары жоғарғы қарқынмен келесі салалар дамып келе жатыр: химиялық, мұнай химиялық өнеркәсіп, машина жасау мен металл өңдеу, құрылыс материалдарының өнеркәсібі және жеңіл өнеркәсіп.

2001 жылы Қазақстанның өнеркәсіптік кәсіпорындарында 2000 млрд теңгеге өнімдер өндірді, ол 2000 жылмен салыстырғанда 113,8 %-ті құрады. Өндіру көлемінің өсуі Қазақстанның барлық аумағында байқалған.

Өнеркәсіп салаларында 2002 жылы 664,5 мың адам жұмыс жасаған, ол экономика саласында жұмыс істейтіндердің ¼ құрайды. Жұмысшылар жалақысы орташа республикалық деңгейінін 1,4 есе асады да 23,8 мың теңгені құрап отыр.

2002 жылы өңдеуші салада 937,2 млрд. Тг. өнімдер өндіріліп, жалпы өнеркәсіп өндірісінің 47 % құрап отыр. Бұл салада 397,5 мың адам жұмыс жасайды, олардың жалақысы 2002 жылы 19,8 млн. тг. құрап отыр.

Машина жасау саласындағы соңғы үш жыл ішінде өсу байқалды.

2000 жылы – 13,6 % ,2001 жылы – 1,8 есе, 2002 жылы – 1,4 есе. Өткен жылмен салыстырғанда 11кесте

2002 жылы 2001 жылмен салыстырғанда подшибниктерді өндіру 12,4 % эксковаторларды шығару 1,3 есе, видео көшіру мен видео көрсету 1,5 есе, мұнай-газ өңдеуші құралдарын 4,4 есеге өсті.

Оңтүстік Қазақстан облысында (электроаппарат АҚ) күн көзінен жылынатын су жылытқыштары жасалды және жоғарғы вольтты құрылғыларының жетілдіріле түсуі т.б.

Қазэнергокабель зауыты ТМД бойынша қуатты қорғалған өткізгіштерді Еуропалық мамандану бойынша өндіреді, яғни ол халықаралық ISO стандарттарына сай өнім өндіреді деген сөз. Қазір бұл кәсіпорын шеттен кіретін өнімдердің 25 % алмастырады.

Қазақстанның машина жасау саласындағы басты мәліметтер жоғарыда көрсетілген. Ол бойынша соңғы үш жылдың ішінде машина жасау саласы тұрақты дамығанын көреміз. Қазақстан Республикасының президенті Н.Ә. Назарбаевтың бәсекеге қабілетті экономика құру жөнінде 2004 жылғы жолдауында: «Қазақстан алдағы дамуын өңдеуші салаларды дамыта отырып бағытталуы қажет» деген. Осыған орай импорталмастыру саясатына сүйеніп, яғни халықаралық стандарттарға сай, бәсеке қабілетті тауар шығврып, ең алдымен ішкі нарықты қанағаттандырып, содан соң сыртқы нарықта да өз орынын табуға бағытталуы қажет. Ол үшін елдегі барлық өңдеуші кәсіпорындардағы техника мен технологияны жаңартып, жұмысшылардың мамандану деңгейін көтеріп, оларды шет елдерге оқытып, кадрларды ретке келтіру. Мемлекет тарапынан көмектер көрсетіліп, салық саясатының ретке келтіріп, кәсіпорындардың қаржыларын легализациялау қажет, өйткені қазір көптеген кәсіпорындар өз қаражаттарын салықтан құтылу үшін көлеңкелі жағдайда ұстап отыр.

Өңдеуші кәсіпорындарды дамыту үшін заңдылықты түпкілікті жөндеп, қаржы тексеру органдарының қызметтерін бақылап, қажетті уақытында жәрдемдесуге бағыттауы керек, өйткені қазіргі оны тексеру бөлімінің инспекторлары тексеру кезінде кемшіліктерді жоюға емес, оларды көбейтіп өз қалталарына қаражат түсіруге тырысатыны ешкімге құпия емес.

Қазіргі еліміздің ұлан-ғайыр жері мен табиғи байлықтарын ескере келе біздің халқымыз ең дамыған елдердің санатында болуымыз қажет, оған жету үшін біздегі әрбір азамат оған өз үлесін қосуы қажеттігін жете түсінуі керек. Мысал үшін Жапонияны алатын болсақ, ол елде қазба байлықтардың ешбір түрі жоққа таяу болғанымен, ондағы халық елінің экономикасын дамыту үшін өздерінің кейбір қажеттіліктерінен бас тартуға дайын. Оның өзі бұл елдің халқының сана-сезімінің жоғарғы дәрежеде екенін дәлелдейді. Сонымен бірге бұл ел шикізаттардың шектеулі жағдайында бірнеше он жылдықтар бұрын өндірістің қай саласын дамыту қажеттігін дәл анықтап, сол салалар бойынша үлкен зерттеушілік жұмыстар жүргізіп, қазіргі таңда осындай дәрежеге жетіп отыр. Жапония дүниежүзінің басқа елдермен салыстырғанда ҒТП мен ҒТР-дің және жаңа техника мен технологияның ең дамыған ел болып табылады. Осындай шет мемлекеттердің даму бағытын ескеріп, Қазақстан өз бағытын анықтауы қажет.

Енді кәсіпорын деңгейіне оралсақ, жоғарыда айтылған бағыттарды жүзеге асырғанда өндірістік бағдарламаны қалыптастыру неғұрлым тұрақты болады. Нарықтағы сұраныстар тұрақтанып, шикізат өндіру мен жабдықтау үзіліссіз болғанда кәсіпорынға өндірістік бағдарламаны, ассортименті тұрақты түрде кеңейте отырып, жасауға көп жұмысты қажет етпейді. Ал біздің зерттеп отырған объектіміз «Меркі ірімшік зауыты» келешекте өндірістік бағдарламасын дамыту жүзеге аса бермек, мұнда сұраныс өте жоғары, тек қана кедергілердің бірі өндіріс қуатын төмендігі. Оны да қоғам жақын аралықта Бельгияның; Швецияның; Ресейдің белгілі компанияларынан құрал-жабдықтарды сатып алуды жоспарлауда.

Қорытынды
Сонымен қорыта келе нарық экономикасы қарсаңында жұмыс жасап отырған кәсіпорындарға қатаң стратегия мен саясатты ұстануы қажет, ол өмірдің талабы. Кәсіпорынның іс - әрекетінің жүзеге асырылуын, жалғасуының негізгі ол өндірістік бағдарлама. Өндірістік бағдарламаны жасағанда кәсіпорын толық маркетингтік зерттеулерге сүйене отырып жасауы қажет, яғни тұтынушылардың талғамын, сұраныс деңгейін, ұсынысты, бәсекелестерді, алмастырушы тауарларды, салық саясатын, ақша несие саясатын, тағы басқа мемлекет тарапынан әсер ететін факторларды ескерген жөн. Сонымен бірге тек қана осы факторларды ескеріп қана оймай, кәсіпорын өзінің қойған мақсаттарын жүзеге асыруы тиіс, олар: өндірісті кеңейту, жаңа нарықтарға шығу, жаңа тауар шығару, ал ең бастысы ең аз шығын жасай отырып, ең көп мөлшерде табыс табу.

Қазіргі жағдайда тауарлық саясатқа сәйкес кәсіпорын неғұрлым көп тауар шығарса, оған кететін шығын азырақ болады. Яғни бұл шығындардың азаюы өнім көлемінің масштабы заңдылығы бойынша жүзеге асады. Қазір тиімді жұмыс жасау үшін кәсіпорын әр уақытта бәсекелестерін бақылап, одан қалыспауға тырысуы қажет. Ол үшін өндірістік стратегиясы мықты, әрі тұрақты тиімді болуы шарт.

Негізгі дүние жүзіндегі белгілі экономикалық әдебиеттерде негізгі үш бағытты үйлестіруді ұсынады, шығындарды минималдау стратегиясы, сапаға бағытталған стратегия және уақыт факторын тиімді пайдалану стратегиясы.

Өндірістік бағдарлама – таңдалған тауарлық стратегия бойынша жасалған, тұтынушылардың қажеттілігін өтеуге бағытталған, оны жүзеге асырғанда кәсіпорынға табыстылықты, бәсекеге қабілеттілікті және мақсаттардың орындалуын қамтамасыз ететін кәсіпорынның жоғары сапалы өнімді өндіру жоспары. Бұл жоспар кәсіпорынның алдағы уақыт ішінде өндіруі қажет өнімі мен өнім ассортиментін белгілейді, алайда бұл көбінесе орындалмауы мүмкін, шектен тыс тапсырыстар немесе керісінше тұтынушылардың тапсырыс бермеуі жоспардың орындалмауы мен 100% артық орындалып кетуіне себеп бола алады.

Нарық экономикасы жағдайында кәсіпорынның тиімді жұмысының негізінде тұтынушылар қажеттілігі немесе нарықтық бағыт жатыр. Сондықтан да кәсіпорынның өндірістік бағдарламасын жасағанда жаңа бір бағыт ұстануымыз қажет, ол: оны жүзеге асырғанда кәсіпорынға жоғары пайда әкелетін, оның талданған тауарлық саясаты мен стратегиясына сәйкес тұтынушылардың қажеттілігін қанағаттандыратын өнімді өндіру жоспары.

Өндіріс бағдарламасын жоспарлау, кәсіпорынның өмірлік циклы тұжырымдамасына негізделуі қажет, өйткені кәсіпорынның өмірлік циклының әрбір кезеңінде дамудың ішкі қайшылықтары пайда болып, жүйедегі қарама – қарсылықтар және сыртқы жағдайларда өмір сүре алмауы жаңа мақсаттар тудырады. Олар бойынша тауарлық стратегия таңдалып, соған сәйкес өндірістік бағдарлама жасалуы қажет.

Өндірістік бағдарлама жасағанда келесідей жұмыстар жүргізілуі керек: өнім өндіру құрылымын зерттеу, өнім рентабелділігін анықтау, сату құрылымын талдап, оның өнім өндіру арасында сәйкестік орнату, жоспар мен оның орындалуын салыстырып, өндіріс құрылымындағы өзгерістерді анықтау.

Жасаған талдау барысында “Меркі ірімшік зауыты” ЖШС – ның өндірістік бағдарламасын меңгеріп, оның ерекшеліктері мен артықшылықтары және кемшіліктері анықталды. Өңделетін шикізат ерекшеліктерін, ҒТП даму деңгейін, өндіріс техникасы мен технологиясын, шығарылған өнім ерекшеліктері мен сұраныс сипатын анықтадық.

Сонымен алға қойылған мақсаттар мен оның орындалу мүмкіндігі өте жоғары, елдің жоғары шикізаттық қорлары мен территориясының әлемдегі тоғызыншы орында және орналасқан жері Еуразия материгінің ортасында және екі жағындағы көршілерін ескерсек, Европа мен Азияның қосатын ірі экономикалық аймаққа айналады десек қателеспейміз. Осындай жағдайда біз өндіруші өндірістен өңдеушіге алдағы 2015 жылға дейін жетуіміз қажеттігін президентіміздің Қазақстан 2015 жылға дейінгі индустриялдық – инновациялық даму бағдарламасында айтып кеткен болатын, ол үшін тек мемлекет пен үкімет ойланып қана қоймай, бүкіл халық өз үлестерін қосу қажет екенін жеке айтып кеткен жөн. Қазақстанның осындай байлықтарымен территориясының кеңдігімен, адам ресурстарының жоғары білімділігімен XXI ғасырда дүние жүзінде өзінің орнын табатынына күмәніміз жоқ.

Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Президенттің Қазақстан халқына жолдауы,Егемен Қазақстан, 2007ж 28 ақпан.

2. Ильин.Планирование на предприятия, Минск.2000 год,119 -123стр.

3. Егоров В.Н, Варакута С.А. Планирование на предприятий – М инфра 2001 год,118 -125бет

4. Хрипач В.Я, Суша Г.З. Экономика предприятия Минск эконом – пресс, 2000 г, 233 бет.

5. Сергеев И.В. Экономика предприятия, Москва, 1999 ж, 293 бет.

6. Волкова О.И. Экономика предприятия, Москва, 1998 ж,308 бет

7. Бухалков. Внутрифирменное планирование: учебник – М инфра 2000 ж, 211 – 213 бет

8. Есентугелов А. Долгосрочное стратегия развития экономики и размещение производственных сил в Казахстане. Аль – Пари 2000 ж, № 6, 3 бет

9. Дюсембаев К.Ш Анализ финансового положения предприятия, Алматы, 1998 ж 282 бет

10. Савицкая Г.В Анализ хозяйственной деятельности предприятия Минск, 2003 ж, 360 – 369 бет

12. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия в АПК, Минск 2003 ж,

13. Лопушенская Г.К, Петреев А.Н. Планирование на условиях рынка,уч.пос. Дашков и К 2003 ж

14. Сундетов С.А. Планирование и прогнозирование в условиях рыночной экономике, уч. Пос. 2004 ж, 147 бет

15. Горемыкин П.Р, Планирование на предприятия 2004 ж

16. Бабич Т.Н, Кузьбожев Э.Н, Планирование на предприятия, уч.пос. 2005 ж

17. Морозова Ю.П, Планирование на предприятия, Под. ред М ЮНИТИ 2000ж

18. Бурлибаева Д.Я, Формирование производственной программы предприятия в условиях рыночной экономике, Автореферат 2001 ж

19. Прогнозирование и планирование в условиях рынка, уч.пос Е.А Черныш, Н.П.Молчанова, А.А.Новикова, Т.А.Салтанова, М:приор 1999ж 176 бет

20. Прогнозирование и планирование экономики, под.ред. Г.А.Кандауровой, В.А. Боршевича, М. Современная школа 2005 ж, 476 бет