Ключевые слова: дидактика обучения, наглядность, атомные частицы, волны де Бройля,
лабораторная установка.
Кіріспе
Н. Бордың теориясы сутек атомының спек-
трін түсіндіре алғанымен, ішкі қайшылықта-
рына байланысты көп электронды атомдардың
спектрін сипаттауға жарамсыз болып шықты.
1927 ж. Луи де Бройль толқындық қасиет тек
электрмагниттік процестерге ғана емес, тыныш-
тық күйдегі массасы m ≠ 0 қозғалыстағы жыл-
дамдығы v болатын барлық бөлшектерге де кор-
пускулалық – толқындық дуализм қасиеті ортақ
болуы ықтимал деген пікір білдірді. Атом құры-
лымын зерттеу барысындағы ізденістердің
нəтижесінде оның құрамындағы электрондар-
дың жəне атом шығаратын фотондардың физи-
калық сипаты макроөлшемдік шамадағы дене-
лерді сипаттауға арналған классикалық физи-
каның дəстүрлі заңдылықтарына қайшы келе-
тіндігі белгілі болды. Атом электрондық қабық-
шасының дискретті энергетикалық деңгейле-
рінің болуын, деңгейлер арасындағы тасымал-
данудың жəне деңгейлердің толтырылу заң-
дылықтарын классикалық механикадан белгілі
ұғымдарға жəне электромагнетизм заңдарына
сүйене отырып түсіндіру мүмкін емес еді.
Сондықтан атомдық деңгейдегі микробөлшек-
тердің толқындық қасиеттерінің ашылуы квант-
тық механиканың ғылым болып қалыптасуы-
ның нəтижесі деп санауға толық негіз бар. Бұ-
ған дейін физикада жарық сəулесінің тек элек-
тромагниттік толқын түріндегі табиғаты үстем
болып келгені белгілі. Кейін М. Планк, А. Эйн-
штейн жəне басқалардың еңбектерінің арқа-
сында жарық сəулесінің корпускулалық – фо-
тондық қасиеттері ашылды (Анықтама: фотон
– тек жарық жылдамдығымен қозғалыста
ғана өмір сүре алатын, массасы мен электр
заряды жоқ, шығу табиғаты əртүрлі элек-
тромагниттік сəулелердің (соның ішінде – жа-
рық сəулесінің) кванты ретінде белгілі бөлшек.
Кванттық бөлшек болғандықтан, фотонға
корпускулалық-толқындық дуализм тəн қасиет.
Фотон – ғалам кеңістігінде аса көп тараған
бөлшек жəне сол кеңістікте кездесетін əрбір
нуклонға 2 · 10
10
фотон сəйкес келеді екен).
Атомдық микробөлшектердің толқындық
қасиеттері туралы алғашқы ұғымды француз
физигі Луи де Бройль бастапқыда гипотеза тү-
рінде ұсынды. Бұған дейін электрон классика-
лық динамиканың заңдарына бағынатын,
қарапайым электр заряды бар материалдық
нүкте түрінде сипатталып келген еді. Жарық
сəулесінің денелермен əсерлесуі нəтижесінде
орын алатын дифракциялық немесе интерфе-
ренциялық құбылыстарға ұқсас электронның
қасиеттері ешқашан байқалған емес. Ендеше,
электронға толқындық қасиеттердің тəн
болуы да мүмкін емес деп саналатын. Тек
кванттық механиканың дамуының нəти-
жесінде қозғалыстағы атомдық микро-
бөлшектердің барлығына толқындық қасиет-
тің тиесілі болу мүмкіндігі туралы ұғым
гипотеза дəрежесінен іс жүзінде дəлелденетін
деңгейге көтерілді.
ISSN 1563-0315
Recent Contributions to Physics. №4 (63). 2017
63
Мұқашев Қ.М., Алиева М.Е.
Достарыңызбен бөлісу: |