Темірұсталық – механикалық және қысыммен өңдеу

214
4.4-сурет. Детальдарды сұққышты қолдану арқылы қалпына келтіру 
сұлбасы:
а – сызаттың айналасындағы тазаланған орын; d
p
 – сызат шеттері 
бойынша тесіктер диаметрі; d
б
 – бұранда диаметрі; ә – қызыл мыстан 
жасалған орама сым; d
с
 – сым диаметрі; б – сызаттарды сұққыштармен 
(тізбектеп) толтыру; z – көрші тесіктер центрлері арасындағы қашықтық; 
в – сұққыштармен толтырылған жік; 1 – сызат; 2 – тазаланатын бет кон-
туры; 3 – мыс сым; 4 – бірін-бірі жабатын сұққыштар; 5 – безеуленген бет
Қысыммен өңдеп жөндеу материалды пластикалық деформациялау-
ға, детальдың массасын сол күйінде қалдырып, оның формасы мен 
өлшемдерін өзгертуге негізделген. Қысыммен өңдеудің келесі түрлері 
қолданылады (4.5-сурет): отырғызу, тарату, қысу, айналдыра қысу, 
түзету, дөңгелету, тарту, айналдыру, бытыра ағынымен жапсыру және 
шекімелеу.
4.5-сурет. Детальдарды пластикалық деформациялау 
(қысыммен өңдеу) арқылы қалпына келтіру сұлбалары:
а – шөктіру; ә – басып енгізу; б – кеңейту; в – жаншу; г – кермелеу; ғ – түзету; 
Р
а
 
– деформация бағыты; 
d
 – деталь өлшемдерінің өзгеруі; M
kp
 – бұрау моменті
Отырғызу кезінде детальды түсірілген күшке перпендикуляр бағытта 
деформациялайды. Отырғызумен тозған втулкаларды сыртқы және ішкі 

215
диаметрлері бойынша қалпына келтіреді. Втулкадағы тесікті сақтап қалу 
үшін отырғызу кезінде оларды қосымша құралмен толтырады.
Қысыммен жөндеу кезінде күш және деформация бағыттары өзара 
перпендикуляр, алайда жергілікті деформация орын алады да, олардың 
жалпы өлшемдері отырғызумен салыстырғанда көп өзгермейді. Өңдеудің 
бұл түрімен біліктердегі оймакілтектердің тозған бүйір беттерін (4.6-
сурет), тістегеріш тістерін және т.б. қалпына келтіреді. Болат деталь-
дарды жөндеу қызған күйінде де, салқын күйінде де жүргізіле береді.
4.6-сурет. Оймакілтектерді сығымдау арқылы кеңейту сұлбалары:
1 – аунақша; 2 – оймакілтек; p – деформация бағыты
Тарату арқылы жөндеу іші қуыс цилиндр детальдардың биіктігін 
өзгертпестен сыртқы диаметрін ұлғайту үшін орындалады. Таратуды 
шарикпен тұрақты өлшемге арнап жүргізеді (4.7 а-сурет).
Айналдыра қысумен жөндеуді тарату кері мәселені шешу кезінде 
жүргізіледі. Оны детальді диаметрі кіші матрицамен (4.7 ә-сурет) 
итеру немесе тесік аумағында металды деформациялау (4.7 б-сурет) 
арқылы іске асырады. Болат детальдар қысу алдында 950
0
С-қа дейін 
қыздырылады. Қысыммен өңдеудің бұл түрімен втулкаларды, ішкі 
тозған тістері бар тісті муфталарды, шынжыртабан буындарын, 
иінтіректерді, бұлғақтарды және т.б. жөндейді.
4.7-сурет. Детальдарды қалпына келтіру сұлбалары:
а – кеңейту арқылы; ә, б – жаншу арқылы; 1 – қалпына келтірілген поршеньді 
саусақ; 2 – пуансон; 3 – матрица; 4 – тұғыр; 5 – қалпына келтірілетін қола 
втулка; 6 – жаншыма; 7 – саусақ; 8 – қалпына келтірілетін шынжыртабан 
буыны; Д – диаметр; h – жаншылатын тесіктің биіктігі

216
Созумен жөндеу детальдың көлденең қимасын азайту арқылы 
оның ұзындығын ұзартуда қолданылады. Өңдеудің бұл түрін өзектік 
элементтердің (тартымдардың) ұзындығын шамалы ұзартуда пайдала-
нады.
Түзетумен жөндеу майысқан детальдарды түзетуді қамтамасыз 
етеді. Өңдеудің бұл түрімен біліктерді, бұлғақтарды, иінтіректерді, 
қосиіндерді, металқұрылым элементтерін жөндейді. Деформация 
үлкен емес (1,5...2 мм) кезде түзету салқын күйде жүргізіле береді, 
ал үлкен болғанда – қыздырып орындалады. Екі жағдайда да түзетуді 
тұрақтандыру, қалдық кернеулерді жою, материалдың механикалық 
қасиеттерін жақсарту үшін түзетуден соң детальді термиялық өңдеуден 
өткізу қажет. Түзетуді престерде, арнайы құрылғыларды және қол 
күшімен орындауға болады.
4.8-сурет. Білік мойыншасын бүрлеу арқылы қалпына келтіру:
а – аунақшалы ұстағыш; ә – деталь диаметрін кеңейту сұлбасы; 1 – қалпына 
келтірілетін деталь; 2 – аунақша осі; 3 – бұдырланған аунақша; 4 – ұстағыш; 
5 – шығыңқы, 6 – тереңдік; h – шығыңқы биіктігі; 2h – бүрлеу кезіндегі 
диаметрдің кеңеюі
Дөңгелету арқылы (4.8-сурет) отырғызу орнында өлшемдері 
өзгерген біліктердің мойыншаларын қалпына келтіреді [8]. Оны сүйір 
тісті аунақшаның көмегімен жүргізеді.

жүктеу 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: