М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік

мен 
қызметкерлерге 
есептелген 
төлемдер 
(басқарма  тексеру  комиссиясының,  бақылау 
кеңесінің,  тағы да басқа мүшелеріне) 
 
7210 
 
3350 
 
12. 
Лауазымды  тұлғаларға  есептелген  еңбек  ақыдан 
ұсталған табыс салығы сомасы 
3350 
 
3120 
13. 
Лауазымды  тұлғаларға  есептелген  еңбек  ақы 
сомасы кассадан төленді 
3350 
 
1010 
14. 
Жұмысшылардың  алдағы  уақыттардағы  демалыс 
ақылары үшін есептелген резерв сомасына  
8110, 
8210 
т.б. 
3380 
15. 
Есептелген əлеуметтік салық сомасы 
8110, 
8210 
т.б. 
 
3150 
 
 
      Кесімді жəне мезгілдік еңбекақы төлеу формалары.Еңбекақы аударымдары бойынша бастапқы 
құжаттама.Кесімді жұмысшылардың өңдеу есебі.Еңбекақының кесімді жүйесі бойынша еңбекақы 
аудару.Еңбекақының  мезгілдік  жүйесі  бойынша  еңбекақы  аудару.Істелмеген  жұмыс  уақытына 
еңбекақы 
аудару.Аударылған 
еңбекақыны 
бөлу.Аударылған 
еңбекақы 
соммасынан 
ұсталым.Əлеуметтік салық. 
 
 
Тақырып -6.Құрылыс машиналарын жəне механизмдерді ұстауға кеткен шығындар. 
       Құрылыс 
машиналарының 
жəне 
механизмдерінің 
классификациясы.Құрылыс 
машиналары  мен  механизмдердің  жұмысына  байланысты  шығындар  есебі.Арнайы 
шаруашылық  субъектілерге  құрылыс  машиналар  мен  механизмдерді  эксплуатациялау 
бойынша  шығындарды  бөлу  принципі  жəне  өзіндік  құнды  калькуляциялау.  Құрылыс 
машиналарды  ұстауға  кеткен    шығындар  топтамасы:бір  кезеңдік  шығындар;ағымдағы 
шығындар;құрылыс  машиналары  мен  механизмдерінің  жұмысын  эксплуатациялау  бойынша 
жəне бастапқы құжаттарға кеткен шығындар.  
                                Құрылыс-монтаж 
жұмысымен 
айналысатын 
кəсіпорындардың 
өз 
қызметінің құрамында қосалқы жəне қосымша өндірістерін ашуға мүмкіндіктері бар. Себебі, 
мұндай  өндірістер  негізгі  өндірістің  үздіксіз  жұмыс  істеуіне  пайдалы  əсер  етеді.  Қосалқы 
өндірістік  шаруашылықтар  өз  бетінше  бір  құрылым  болғанмен,  мысалы  ағаш  бұйымдарын 
жасайтын цех, кірпіш өндіретін шағын зауыт, конструкциялық бұйымдар цехы тікелей негізгі 
құрылыс өндірісінің сұранысын толық жəне уақытында қамтамасыз етіп отыру үшін қызмет 
жасайды.  Сонымен  қатар,  негізгі  өндіріс  тұтынатын  өнімді  шығару  жұмысына  ықпал  етіп 
жəне  қызмет  көрсететін  өндіріс  көмекші  өндіріс  деп  аталады.  Бұл  –  қазандық,  электр 
станцияларын,  сумен  жабдықтау,  жөндеу-механикалық  цехы,  автокөлік  жəне  т.б.  Көмекші 
өндірістің  шығындарын  есептеуге  8030  «Көмекші  өндіріс»  шоты  арналған  жəне  ол 
«Цехтардың  шығындары»  деп  аталатын  ведомоста  жүргізіледі,  онда  əрбір  өндірістік  нысан 
үшін жеке талдамалық шот (тіркемелі парақтарда) ашылады. 
Көмекші  өндірістердің  əрбір  цехтары  бойынша  шығындарын  есепке  алу  «Цехтар 
шығындары»  деп  аталатын  ведомоста  көрсетіледі.  Ведомостқа  жазбалар  талдамалық 
кестелерден немесе бастапқы құжаттардан алынып жазылады. 
Көмекші  өндірістік  талдамалық  (аналитикалық)  есебі  əрбір  цехта,  өнім  түрлері  (егер 
олар  əрқилы  болса)  жəне  шығын  баптары  бойынша  жүреді.  Шығын  номенклатурасы  
өндірістігі  мен  сипатына  тəуелді  болып  келеді.  Əдетте,  ол  өзіне  негізгі  материалдарды, 
көмекші  материалдарды,    отын-энергетикалық  жəне  технологиялық  шығыстарды,  электр 
энергиясын,  өндіру  мақсаты  үшін  пайдаланылатын  буды,  суды,  негізгі  жəне  қосымша 
жалақыны, жалақыдан аударылатын аударымдарды, үстеме шығыстарды қосады. 
Қосымша  өндірістің  күрделеніп,  сондай-ақ  шығарылатын  өнімнің  біртектісін  немесе 
біртекті емесін көмекші өндірістің көрсеткен қызметінің өзіндік құнын есептеу үшін əртүрлі 
əдіс қолдануға мəжбүр етеді. 

Көмекші өндірістің есеп айырысуы мен калькуляциясы ерекшеленеді, өйткені кейбірі 
бір-бірімен  тығыз  байланыста  болады  жəне  тұрақты  түрде  бір-біріне  қызмет  көрсетеді, 
мысалы  жөндеу-механикалық  цехы  жүк  автомашина  цехына  ағымдағы  жөндеу  жұмысын 
жүзеге асырады, ал автокөлік цехы жөндеу-механикалық цехына жүк тасымалдайды. 
Автомашинаның  ағымдағы  жөндеу  өзіндік  құнын  есептеу  үшін  автомашинамен 
тасымалданатын жүктің өзіндік құнын білу керек, ал  тасымалданатын жүктің өзіндік құнын 
есептеу  үшін  ағымдағы  жөндеудің  өзіндік  құнын  білу  қажет.  Бұл  жағдайда  өзіндік  құн 
математикалық,  не  өзіндік  құны  бойынша  (немесе  өткен  айдағы  қызмет  көрсетудің  құны 
бойынша)  есептеледі.  Көмекші  өндірісте  шығындар  ай  сайын  тартылады,  сондықтан  онда 
қалдық қалмайды. 
Тек жөндеу-механикалық жəне аспаптар жасайтын цехтарды қоспағанда, бұл цехтарды 
ай  соңында  қалдықтар  болуы  мүмкін.  Бұндай  қалдықтарды  есептеу  кезеңнің  соңында 
өндірістік (басқарушылық) бухгалтериядан қаржылық бухгалтерияға беріледі, ол кезде 1340 
«Аяқталмаған өндіріс» шоты дебеттеледі де, 8030 «Көмекші өндіріс» шоты кредиттеледі. Бұл 
операциялардағы  аяқталмаған  өндірістің  қалдығы  қаржылық  есеп  беруде  көмекші  өндіріске 
жатқызылады.  Тек  жөндеу-механикалық  жəне  аспаптар  жасайтын  цехтарды қоспағанда,  бұл 
цехтардың  ай  соңында  қалдықтары  болуы  мүмкін.  Бұндай  қалдықтар  есептік  кезеңнің 
соңында  өндірістік  (басқарушылық)  бухгалтериядан  қаржылық  бухгалтерияға  беріледі,  ол 
кезде  1340  «Аяқталмаған  өндіріс»  шоты  дебеттеледі  де,  8030  «Көмекші  өндіріс»  шоты 
кредиттеледі,  бұл  операцияның  көмегімен  аяқталмаған  өндірістің  қалдығы  қаржылық  есеп 
берудің көмекші өндірісіне жатқызылады. 
Келесі есептік жылдың басында қаржылық есептен өндірістік (басқарушылық) есепке 
беріледі,  ол  кезде  8030  «Көмекші  өндіріс»  шоты  дебеттеліп,  1340  «Аяқталмаған  өндіріс» 
шоты кредиттеледі. 
Көмекші  өндірістің  өнімінің  санын  есептеуіштердің  көрсеткіштері  бойынша  немесе 
шамамен (шартты жолымен) анықтайды. 
«Көмекші өндіріс қызметін таратудың» талдамалық кестесі үш бөлімнен тұрады: 
- 
бірінші  бөлімде  өнімнің,  жұмыстардың,  көрсетілген  қызметтердің  жəне 
көмекші  өндірістер  шығындарының,  ондағы  материалдық  құндылықтардың  іс  жүзіндегі 
өзіндік  құны  есептелініп  шығарылады  жəне  олардың  жоспарлы  өзіндік  құны  келтіріледі. 
Қабылданған  жəне  көрсетілген  қарама-қарсы  қызметтердің  өзіндік  құны  тең  болуға  тиіс. 
Екінші  бөлімде  алынған  жəне  көрсетілген  қызметтердің  саны  мен  жоспарлы  өзіндік  құны, 
негізгі  тұтынушыларға  босатылған  қызметтердің  саны  мен  құны,  материалдық  шоттарға 
кіріске  алынған  құндылықтардың  құны  көрсетіліп,  өнімнің,  жұмыстар  мен  көрсетілген 
қызметтердің бір өлшемінің өзіндік құны анықталады; 
- 
екінші  бөлімнің  деректері  «Цех  шығындарының»  негізінде  ведомостқа 
жазылады, содан соң өнімді, жұмысты жəне қызметті тұтынғандардың шоттары дебеттеледі 
де, 8030 шоты кредиттеледі; 
- 
үшінші  бөлімде  көрсетілген  қызметтің  жабдықтаушысы  болып  саналмайтын 
бөлімшелердің шығындарының таратылғаны көрсетіледі.  
Технологиялық  процестің  сипатына  жəне  шығаратын  өнімнің,  жұмыстар  мен 
көрсетілетін  қызметтердің  біліктілігіне  қарай,  қосымша  өндіріс  қарапайым  жəне  күрделі 
болып бөлінеді. 
Құрал-жабдықтарды пайдалану мен күтіп-ұстауға кеткен нақты шығындарды таратқан 
кезде, оның сол тиісті бөлігіне жататын ақауының өзіндік құнын ескеру керек. Бұл шығыстар 
ақаудың өзіндік құнына сметалық (нормативтік) мөлшерлемені анықтаған кезде есептелінген 
нормативтік  қатынас  бойынша  өндіріс  жұмысшыларының  жалақысына  пропорционалды 
енгізіледі.  Мысалы,  ақауды  жөндеумен  айналысатын  жұмысшының  күндік  жалақысы  1800 
теңге  болса,  ал  оның  сметалық  нормативтік  мөлшерлемесі  750  теңгені  құраған.  Бұл  соңғы 
құрал-жабдықтың  күтіп-ұстау  шығысына  ақаудың  тиісті  сомасы  арқылы  анықталған. 
Қосымша өндірістің күрделілігі, сондай-ақ шығарылатын өнімнің біртектілігі немесе біртекті 
еместігі  көмекші  өндірістің  көрсеткен  қызметінің  өзіндік  құнын  есептеу  үшін  əртүрлі  əдісті