• негізгі процедуралар — жанама сұхбат, эмпатиялық тыңцау,
фразаларды қайталау, түсініктеме беру (интерпретация), тікелей
сұрақ алу немесе зерттеулерге қарағанда бейнелеу қызметін
атқарады [24; 33; 41].
Клиентке “толыққанды қызмет етуші адам” мәртебесін қайтару
үшін терапевтің араласуы қажет, ол
шынайылыққа, эмпатияға,
клиентке
деген
жагымды
қатынасқа
негізделген
терапевтік
шарттарды жүзеге асырады:
1
) клиент түлғасын ойдағыдай өзгерту клиент “терапевті білген”
жағдайда өзара қатынастар байланысын орнату кезінде мүмкін
болады;
2
) сәйкессіздік күйінде болған клиент осал, мазасыз болады
және көмекті қажет етеді;
3) терапевт өзара қатынастарда үйлесімді және интеграция-
ланған, біртүтас жэне шынайы больш табылады;
4) терапевт клиентке (шартсыз) жагымды назар аударады, оның
сезімдері мен күйзелістеріне баға бермейді;
5) терапевт клиенттің ішкі жан дүниесіне эмпатиялық түсінікпен
қарайды жэне оны клиентке білдіруге тырысады;
6
) клиентке эмпатиялық жэне шартсыз түрде жағымды
түсіністікпен қарауды білдіру [38, 564-567].
К. Роджерстің гуманистік түрғылары психологтар, элеуметгік
қызметкерлердің
клиенттермен
өзара
эрекетгесу
эдістерін
қалыптастыруга
ықпалын тигізді. Қалыпты қызмет етуші адам
концепті әлеуметгік жүмыс тэжірибесінде әдіснамалық бағдар болып
қалыптасты.
Р. Мейдің түрғылары бойынша, экзистенциалды терапия
“мазасыздықтан
арылтуға”
емес,
клиентгің
“өмір
әлеуетін
жоғарьшататын қуат көзі болып табылады, өмір сүруге стимулятор
ретінде қалыпты мазасызданумен өмір сүре алуына” көмектесуге
бағьпталуы тиіс.
Алайда терапияның басты мақсаты - адамдардың еркін
болуына, “олардың өз мүмкіндіктерін үғыну мен сынап көруіне”
көмектесу. Р. Мейдің көзқарасы бойынша, адамдар еркіндіктен
айрьшган кезде, енжар бола бастайды, оларда әр түрлі невроздар
дамиды, ал бұл түлғалық ресурстарды төмеңдетуге ғана әкеліп
қоймайды, сондай-ақ адамдардың коммуникативті іс-эрекетке -
қатысуға, “өз сезімдері мен ойларын басқалармен бөлісуге” қабілетсіз
болуынан көрініс табады.
73
Зерттеу ші түрғысынан алганда,
психотерапия — XX ғ.
мәдениеттің
тоқырауға
үшырауыныц
көрсеткіші,
адамзаттың
“тэртіпсіздікте” болуьшың жэне оның еркіндікті жоғалтуының
көрсеткіші. Адам тағдыры мен жеке бас еркіндігінің кикшжіңдері
өзара байланысты, олардың шешілуі қаншалыкты бірге ұғынылуына
байланысты болуы мүмкін. Бұл тұрғыда терапия - “еркіндік
тәжірибесін артгыру үшін тағдырды түсіну” әдісі [44].
Көмек көрсетудің экзистенциапды әдістерін пайдаланатын
терапевтерде қолдау көрсету парадигмасы кең: біреулері еркін
ассоциациялармен және интерпретациялармен жұмыс істейді, екінші
біреулері іс-эрекетін клиент тұлғасына бағыттайды, үшіншілері —
вербалды коммуникациям жүгінеді.
В.
Франкл “парадоксальды интенция” техникасын ұсынды. Бұл
эдіс бойынша, терапевт клиентгің қорқыньші сезімін қолдайды, ол
неден қорқады, дэл соны арандатады. Мінез-құлық терапиясының
нэтижесінде клиенттер бойын аулақ салуға тырысатын реакциялар
әдейі
күшейтіледі.
Осылайша,
В.Франкл
мазасыздану
мен
қорқынышқа ұласа жүретін жүрек қағысының жиілеуінен жапа
шегуші клиентіне осы симптомдарды туындататын жерлерде эдейі
болуды кеңес етті. Нэтижесінде біршама уақыттан соң клиенттің
қорқыныштары мен жүрек қағысының жиілігі сейілді [43,442 б .] .
Практикалық
эдістің
мэні
клиенттердің
экзистенциалды
мазасыздануларға экелетін өз күйзелістерін ұгынуында. Клиент
“өзінің жеке Менімен қатынасқа” түседі, “мағынаны сезінеді”, сол
арқылы
өзінің
көптеген
проблемаларыньщ
шешімін табады.
“Мағынаны
сезінуге”
индивид
өзінің
экзистенциалды
мазасыздануларына әсерленіп жэне интерпретация жасауды үйренген
кезде өз тәнін түсіну арқылы жетеді, сол арқылы ол өз қорғаныс
механизмдерін басқаруға негізделген өмір сүрудің жаңа тәжірибесін
меңгереді.
қ?'-;-
Терапевт пен клиенттің арасындағы қатынастың негізінде
эмпатия жатқандығы айтылды. Эмпатия деп Р. Мей “кеңес беруші
мен клиенттің Эго-сы мен психикалық күйі бір психикалық
тұтастықты құра отырып, уақытша қосылғанда болатын күйді түсінді
[44, 526.].
!
“Қазір жэне осы жерде” қағидасына қүрылатын қатынастар
терапевт пен клиентгің өзара эрекеттесуінің маңызды факторы болып
табылады. Аутенттілікке зор көңіл бөлінеді, терапевт клиент үшін
74
оның проблемасын түсінуге және сезінуге ұмтылатын нақты адам
ретіңде болады.
Қатынастар эмпатиялық көру мен есту негізінде ғана емес,
сондай-ақ клиенттің тілін түсіну негізінде де құрылады. Клиент тілін
игеру терапевтік процестердің қажетгі компоненті, терапевтің
клиентпен теңдесуініц белгілі бір дәрежесінің көрінісі болып
табылады.
Экзистенциалды — гуманистік принциптерге
негізделетін
психоәлеуметтік жұмыстың теориясы мен тэжірибесінде адам
қалыптасқан “Мен” — тұжырымдамасы бар жэне өзін-өзі іске асыруға
үмтылатын бірегей тұлга ретінде қарастырылады.
Қоршаган орта
клиент үшін мэні бар бірқатар экзистенциалды
ситуациялардан тұратын және оның таңдау жасауына итермелейтін
жүйе ретінде қарастырылады. Өмірлік ситуациялармен бетпе-бет
кездесе отырып, түлга жеке-дара өсу мен даму қабілеттерін жүзеге
асырады, сол арқылы ол өз бетінше шешім қабылдай білуге,
теңцестіру мен құндылықтар жүйесін игеруге қол жеткізеді. Алайда
өмірлік
сценарийлерді
жүзеге
асыру
процесінде
адамдар
қиындықтарга тап болуы мүмкін, әсіресе әлеуметтік шеттетілу немесе
таңдау жасау, т.с.с. жағдайларда. Осы кезде психологтың, элеуметтік
қызметкердің көмегі қажет. Мұндай көмек төмендегідей тэрізді
эрекеттер жүйесі арқылы іске асырылады.
Ситуацияны багаяау.
Бүл процесте индивид пен ситуацияныц
экзистенциалды аспектілеріне, индивидуумның даму ерекшелік-
теріне, оның қүндылықтарына, өмірлік мақсаттарына, оның Мен -
түжырымдамасын талдауға көңіл аударылады. Агымдагы ситуация
клиентгің эмоциялық тэжірибесі терминдерінде - мазасыздану жэне
кінэ термиңдерінде —рефлексияланады.
Контракт
экзистенциалды проблемалармен байланысты, алайда
көзделген мақсаттар материалдық сипатқа ие болуы тиіс.
Интервенциялар
индивидгер,
отбасыпар, топтарға
көмек
көрсетудің
экзистенциалды философиясьш көрсетеді. Әлеуметгік
қызметкерлер мен психологтар клиенттерге ситуацияны түсіңдіреді,
өмір барысында жаңа жоспарлар қүруға көмектеседі, жаңа
философияны жэне өмір стилін қабылдауга жагдай жасайды. Жаңа
мақсатгар, идеалдар мен құндылықтар клиенттерге басқа адамдармен
байланыс орнатуға, өз-өзіне жаңа қатынасты қалыптастыруға, ішкі
ресурстарын өзектілендіруге көмектеседі.
75
4
Достарыңызбен бөлісу: | 
