алдында жүргізіледі.
кызметтің
негіздерін
өзгертуге
болады.
Сын
Ад&мды үйретуге механистік көзқарас.
Жұмыс барысында адамның мінез-
құлқына эсер ету пациентке манипуля
ция жасау максатында қолданылуы
мүмкін. Мінез-құлыктың жағымсыз
салдарлары ретіндегі жазапаудан бас
тарту
Әлеуметтік
мәселелерді
элеуметтік
кызмет призмасы аркылы карастыра-
ды
және
әлеуметгік
контексті
“байқамайды”.
Психологиядағы Мен — тұжырымдамасы мен адамның өзін-өзі
өзектілендіру мэселесін зерттеген тұрғыларды дамыта отырып А.
Маслоу
(1908-1970)
ғылыми
айналымга
өзінің
гуманистік
психологиялық тұжырымдамасындагы негізгі ұгым - өзін-өзін
өзектілендіру (кемелдендіру) ұғымын енгізді.
А. Маслоу адамның өз қабілеттерін анағұрлым толық ашу мен
элеуетін іске асыруды өзін-өзі өзектілендіру деп түсінді.
Әлемде белгілі он сегіз көрнекті тұлғаны зерттей келіп, ол өзін-
өзін өзектілендіруші адамдардың ерекшеліктерін бөліп көрсетгі:
• ақиқатты анағұрлым тиімді қабылдау жэне оған деген
негұрлым жайлы қатынас;
• қабылдау (өзін, өзгелерді, табнғатты);
• еркін болу, қарапайымдылық, табиғилық;
• мэселеге шоғырланушылық (өзіне шоғырланудан ерекше
бөлек);
• қандай да бір бөлектену жэне оңашалануға қажеттілік;
• дербестік, мәдениет пен ортадан тэуелсіздік;
• эрдайым баға берудегі жаңа көзқарас;
• мистикалық және жогары күйлер тәжірибесі;
• басқалармен бірге қатысушылық жэне бірлесу сезімі;
• анагұрлым терең тұлгааралык катынастар;
• мінездің демократиялық кұрылымы;
• құралдар
мен
мақсаттар,
мейірім
мен зұлымдықтың
айырмашылығы;
• философиялық, зілсіз эзіл сезімі;
• өзін-өзі өзектілендіруші шыгармашылық;
• аккультурацияга қарсыласу [30].
67
Өзін-өзі өзектілендіруді А. Маслоу белгілі бір мінез-құлық
актілерінен тұратын процесс ретінде қарастырады, олардың ең
маңыздылары уайыммен, міндеттерді тұлғалық дамудың пайдасына
шешумен, ақиқатты иеленумен, өз әрекеттері үшін жауапкершілікті
сезінумен жэне т.с.с. байланысты.
А. Маслоу адамның басты қажеттіліктері жайлы тұжырым-
даманы ұсынды және ол қажеттіліктерді төменгі деңгейдегі, жоғары
деңгейдегі деп бөлді. Бұл қажеттіліктер оның пікірінше, белгілі бір
иерархияда орналасады, оларды қанағаттандырмау невроздарға және
тұлғаның психологиялык бейімделмеуіне әкеледі. Қажеттіліктер
иерархиясы
2
суретте көрсетілген.
А.
Маслоудың теориялық тұргылары білім беру, психиатрия,
әлеуметтік жұмыс сфераларында көрініс тапты.
Тұлға теориясында К.Роджерс (1902-1987) толыққанды қызмет
етуші адам тұжырымдамасын қалыптастыра отырып, өмірлік даму
процесінде индивидтің өзін-өзі көрсету жайлы ұғымдардың белгілі
бір жүйесін жасады.
Адам оның көзқарасы бойынша, өзімен-өзі болуға ұмтылыстан
және солай болудан “қатгы қорқудан”, өзінің нақты өмірлік
тәжірибесін тануга ұмтылыстан және оны істеуден “қатты қорқудан”
көрініс табатын сәйкессіздік салдарынан үнемі мазасыз күйде
жүретін субьект болып табылады.
2
сурет
Адами қажеттіліктердің иерархиясы (Маслоу бойынша)
Өзін-өзі кемелдендіру (өзектендіру) қажеттіліісгері
Өз максаттарын, қабілеттерін жүзеге асыру, өзінің жеке түлгасын дамьпгу______
Эстетикапык қажеттіліктер
_____________________________Танымдық_кажеттіліктер'>Үйлесімділік, симметрия, тәртіп, сұлулык (әсемдік)___________________________
Танымдық кажеттіліктер
Білу, түсіне (ұгына) білу, зерттеу____________________________________________
Сыйластық кажеттіліктері
Біліктілік, жетістіктерге жету, қолпаштау, мадақгау, бедел, абырой____________
Махаббат пен тиістілікке қажеттіліктер
Қауымдастыкка тиістілік, адамдар катарында болу, олардың қабылдауы мен
мойындауы___________ ________________________________________
Қауіпсіздікке кажеттіліктер
Өзін-езі қорғалгандай сезіну, коркыныш пен сәтсіздіктер, агрессиядан арылу
Физиологиялық қажеттіліктер
Аштык, шелдеу, жыныстық әуестік және т.б.
____________________________
68
К.Роджерс адамның “өзімен-өзі болуға” үмтылысына оның
өмірлік қьізмет етуін күрделендіретін белгілі бір тенденциялар
кедергі келтіреді дейді. Оларға ол “ол кім болуга тиіс” бейнесіне
бағынуды және “шын мәніндегі Менінен қашу” қорқынышын
жатқызады.
Мұндай қадағалауда болатын адам өмірлік тәжірибе негізінде
өзін-өзі өзектілей алмайды, дамыта алмайды, ол толыққанды қызмет
ете алмайды. Толыққанды қызмет етуші адам өзінің жеке, конформды
емес, әлеуметгелген тәжірибесін ұгынған кезде нақтылыққа сәйкес
келетін және “өз тұлгасын ғана емес, сондай-ақ, қоршаған
адамдардың тұлгасын да байытуға” экелетін конструктивті мінез-
кұлыққа ие болады [40].
Толыққанды қызмет етуші адамды сипаттай келіп, К. Роджерс
мыналарды
атап
көрсетті:
күйзелістерге
деген
даярлық,
экзистенциалды
өмір
салтын
ұстану
тенденциясы,
агзалық,
сенімдшік, эмпирикалық оостандық, тыиымдар мен шектеулерсіз
өмір сүру; креативтілік [38].
Өз теориясында К. Роджерс адамның өмір сүру процесінде
меңгеретін түлғалық тәжірибесіне көп көңіл бөлді, ол оны
“феноменалды өріс” деп атады. Осыған орай ол конгруэнттілік -
конгруэнтгілік емес үғымдарын енгізді.
Конгруэнттілік- хабарлама (сіздің
айтатыныңыз), тәжірибе
(сіздің өрісіңізде болып жататын) және үгыну (сіздің байқағаныңыз)
арасындағы сәйкестік дэрежесі.
Конгруэіпті еместік — хабарлама мен тәжірибе арасындагы
сэйкесіздік дэрежесі.
А.
Маслоу сияқты К. Роджерс те өзін-өзі өзектілендіруді адам
өмірінің
маңызды
феномені
ретіңде
қарастырды.
Өзін-өзі
өзектілеңціруге үмтылысты ол адам
дамуының ең жоғары
психикалық деңгейі деп санады, ол былайша сипатталады: кез келген
түрдегі тэжірибені қабылдауга даярлық, өмірдің кез-келген сэтінде
толық өмір сүру ниеті; қоршағандардың ақылдары мен пікірлеріне
Караганда, өзінің инстинктері мен интуицияларына көбірек жүгіну
қабілеті;
ойлары
мен
қылықтарындагы
еркіндікгі
сезінуі;
шыгармашылықгың жогары деңгейі [42, 478 б.].
Психология мен әлеуметтік жұмыстар тэжірибесінің дамуына К.
Роджерстің клиентке багытталган терапиясы үлкен ықпалын тигізді.
Ал оның әлеуметтік қызмет ету тұжырымдамасы психо-әлеуметтік
жүмыстың теориясы мен тәжірибесінде негізгі болып табылды.
69
