М к И.Ә. Абеуова білім беру саласындағы психологиялық Қызмет: Әдіснама, технология, практика э в е р о алматы 2015 Эверо

Еңбектің  кейбір  сферасында  бұл  принцип  нормативті  түрде 

бекітілген.

Бұл  принципке  сэйкесті  міндетті  ережелер:  алынган  мәлімет 

қатаң  түрде  тіркелуі  қажет  (мүмкін  шартты  белгілер  жүйесімен); 

психологиялык  жұмыс  нэтижелерін  әрдайым  бақылап  отыру  және 

онымен  клиентгі,  тапсырыс  беруші  немесе  баска  адамды  таныстыру 

шекгеулі  болуы  керек.  Психологиялык  сипатгагы  мәліметтерді 

әдептілікпен пайдалану.

Оң  багдарпанган  белсенділік  принципі.  Осы  принципке  сәйкес, 

практикалық  психолог,  клиенттің  бүкіл  өмірі  мен  іс-әрекетіне 

мақсатты түрде араласуын және де олардың психологиялык құрушы- 

ларыньщ  барлық  кешеніне  үтымды  ықпал  етуін  болжамдайды.  Бүл 

жерде 

қүрылымды 

және 

функционалды 

компоненттерінің 

қалыптасуы  мен  дамуына  ғана  емес,  олардың  көрінуіне  кедергі 

жасайтындарды есте  сақтау  керек.  Ең алдымен,  іс-әрекет тиімділігін, 

қатынастары  мен  адамның  шыгармашылық  әлеуетін  шектеушілер 

және  де  психикалық,  элеуметтік  нормапардан  ауытқуларды  есте 

үстау қажет.

Бүл  принцип,  интегративті  функцияны  орындай  отырып, 

практикалық 

психологтың 

бүкіл 

іс-эрекетінің 

гуманистік 

багыттылыгын  анықтайды.  Іс-әрекеттегі  оң  көзқарас  барлық

компонентерде  -  өзара  эрекеттерде,  қатынастарда,  еңбек  нәтижелері 

және  т.б.  қатысты болуы керек.

Практикалық  психологгың  іс-эрекетінің  регламентациясын  осы 

принциптер  және  басқа  да  нормалар  анықтайды.  Бұл  жерде  А.А. 

Крылов  пен  А.И.Юрьев  үсынган  түрғыға  сүйенуге  болады  [21,  264- 

2716].  Ол  — практикалық  психологтьщ  кәсіби  функцияларын  өнімді 

түрде  іске  асыруын  қамтамасыз  ететін  тиімді  байланыстары  мен 

қатынастарын айқындауға мүмкіндік береді.

Әлеуметтік-психологиялық 

жүмыстың 

жетекші 

субьектісі 

ретіндегі  практикалық  психолог  —  кәсіби  маман  түрінде  көрінеді, 

оның 

қызметке 

сэйкестілігі 

мемлекеттік 

диплом 

немесе 

сертификатпен  бекітіледі.  Ол  нақты  әлеуметтік  қүрылымньщ 

штатгағы қызметкері болып табылады.

Тапсырыс  беруші  ретінде  психологиялык  проблемамен  келген 

элеуметтік  (ұйым,  отбасы,  нақты  адам)  субъект  болуы  мүмкін. 

Аталмыш проблема практикалық психологтьщ нормативті талаптарга 

сай іс-әрекетінің аумағында болуы керек.

40

Көбінесе 

психологиялық 

проблема, 

клиенттің 

психолог 

көмегімен  шешілуін  қалайтын  қандай  да  бір  қиындық,  кедергі, 

шектегіштер ретінде болады. Психолог үшін аталмыш проблема оның 

еңбегінің обьектісінің басты компоненті болып табылады.

Практик 

психолог 

еңбегінің 

негізгі 

нәтижесі 

ретінде 

психологиялық  мәселені  шешу  процесіндегі  алынған  барлық  нақты 

нәрселерді  аитуға болады  (еңбек объектісіие  психологтың эсер  етуі). 

Бүл психодиагностика материалдары да,  бүл  психологиялық дамыту, 

түзету,  ағарту,  кеңес  беру  нәтижелері  де.  Психолог  еңбегінің 

нэтижелеріне  оның  кәсіби  білгірлігінің  өсуін,  оның  бүкіл  еңбек 

құрлымының  тиімділігін  және  т.б.  енгізуге  болады.  Ол  сондай-ақ,

нақты  клиентгің  психологиялық  мәселелерін  шешуге  ықпал  ететін 

нәтижелер.

Практик  психолог  іс-әрекеті  сферасында  психолог  пен  басқа 

субъектілер  (тапсырыс  беруші,  клиент,  т.б.)  және  объектілер 

(психологиялық  мәселе,  шарттар,  факторлар,  құралдар  және  т.сх.) 

арасында белгілі бір өзара байланыстар мен қатынастар қалыптасады. 

Психологиялық  мәселені  шешу  кезінде  олар  субъектілі  — объектілі 

сипат  алады,  өйткені  практик  психолог  көбінесе  басты  эсер  етуші 

адам ретінде болады.

Практик  психологтың  іс-әрекет  циклі  төмендегідей  болуы 

мүмкін.  Тапсырыс  ала  отырып,  ол  еңбек  объекгісін  зерттейді,  осы 

еңбектің мақсатын анықтайды және  кәсіби іс-әрекетті атқару жөнінде 

шешім  қабылдайды.  Бұл  кезде  нормативті  регламентациялар, 

байланыстар  мен  қатынастар  с и паты  орныгады,  көзделген  нәтижеге 

жетудің  шарттары  анықталады.  Барлық  аталмыш  мәселелерді 

келіссөз,  еңбек  келісімі,  жоспар  немесе  басқа  да  нормативті 

актілермен  рәсімдеу  керек.  Содан  соң  практик  психолог  күтілетін 

нәтижелерге  қол  жеткізу  үшін  практикалық  іс-әрекетгің  қолайлы 

моделін,  алгоритмін  және  технологиясын  жасайды.  Алынған 

нәтижелерді  практик  психолог  тапсырыс  берушіге  береді.  Оньщ 

қорытындысы  негізді  ұсыныстардан  тұруы  тиіс.  Тапсырыс  беруші 

оларды  өз  өмірі  мен  еңбегінің  жалпы  контексінде, 

сондай-ақ 

психодиагностикалық,  дамытушы,  түзетуші 

немесе  басқа  да 

сипаттагы мақсаттық шаралар ретінде пайдаланады.

Үсьшылган 

жүйе 

шеңберінде 

практик 

психолог 

негізгі 

бағыттарды  бөліп  көрсете  отырып,  өз  іс-әрекетін  анагұрлым  өнімді 

қүруға 

мүмкіндік  алады. 

Оның  кәсіби 

іс-әрекетінің  негізгі 

багытгарына  төмендегілерді  жатқызуга  болады:  ұііымдастыруиіы  -

41

әдістемелік,  зерттеуші  -   тапдаушы,  психотерапевтік  кеңес  беру  -

агарту  жүмысы,  сондай  —  ақ,  кәсіби  білгірлігі  мен  еңбегінің

жагдайларын  жетілдіру.  Түтастай  алганда  ол  психодиагностика, 

дамыту  және  психологиялық  түзету,  психологиялық  реабилитация, 

психогигиена,  психопрофилактика,  әлеуметгік  субьектілердің  еңбегі 

мен  өмірін  психологиялық  сүйемелдеу,  психологиялық  кеңес  беру 

мен  ағарту,  психологтың  кэсіби  білгірлігі  мен  оньщ  еңбек 

жагдайларын жетілдіру мәселелерін қамтиды.

Атапмыш  багыттар  бір-бірімен  тыгыз  байланысты.  Дегенмен 

әрқайсысының белгілі бір мазмұнын бөліп корсетуге болады.

Психологтың үйымдастыруиіылық -  әдістемелік жұмысы  оның 

еңбегін жоспарлаудың  барлық деңгейлерінен, сондай -ақ, әлеуметтік 

психологиялық  қолдау  аспектілеріне  байланысты  дайыңдық  және 

тікелей 

іс-эрекеттерінен 

тұрады. 

Бұл 

багыттьщ 

шеңберінде 

психология  саласынан  алынган  білімдерді  қолдануга  үйрету; 

психологтарды 

тиімді 

эрекеттерге 

дайындау; 

клиенттерге 

психологиялық кеңес беру жэне агарту міндеттері де шешіледі.

Зерттеуші  —  талдау  жүмысы  бір  жагынан,  әлеуметгік  — 

психологиялық 

құбылыстарды 

зерттеудің 

түжырымдамалы 

тұргыларын жасауды,  алынган  ақпаратқа талдау  жүмысын  жүргізуді, 

психодиагностикалық  әдістемелерді  накты  тэжірибе  жагдайларына 

бейімдеуді,  сондай-ақ,  гылыми  —  зертгеу  жүмыстарына  қатысуды 

қамтиды.  Екінші  жагынан,  ол  әлеуметгік  —  психологиялық 

қүбылыстарда 

кездесетін 

тенденциялар 

мен 

зандылықтарды 

іздестіруді  көздейді.  Бұл  жерде  клиенттердің  психологиялық 

ерекшеліктерін,  олардың  қатынастары  мен  өзара  байланыстарын 

аныктаудан түратын психодиагностикапық жүмыс басты орын алады. 

Психологтьщ  тиімді  кэсіби  іс-әрекеті  мен  еңбегінің  детерминантын 

анықгау да, өнімді  психотерапиялар мен процедураларды  анықгау да

өте маңызды болып табылады.

Психотерапевтік  эсер  объектінің  қажетті  қасиетгері  мен 

сапаларын  орындалатын  тапсырыстың  мүддесіне  орай  мақсатгы 

түрде 

өзгертуді  қамтамасыз  етеді.  Ол  адамның  —  клиенттің, 

үжымның,  отбасының  пікірлеріне,  эмоциялық  —  еріктік  және 

интеллектуалдық сферасына  вербальды жэне  вербапьды  емес  түрде 

эсер  етумен,  сондай — ақ,  олардың өмірлері  мен өнімді еңбек етулері 

үшін 

жайлы 

жагдай 

тугызумен 

сипатталады. 

Бұл 

жерде

психопрофилактика,  психокоррекция,  психологияпық  реабилитация, 

психогигиена сияқгы компонентгерді бөліп корсетуге болады.

42