4.
Техника дамыған дәуірде көптеген еңбек түрлерінде жұмыс
істейтін адамдарда қимыл тапшылығы - гиподинамия бар. Ол еңбек
түрлері, отырып не болмаса басқа бір дене қалпында тұрып істейтін
жұмыстар. Дене тәрбиесі мен спорт жаттығулары ол қимыл
тапшылықтарының орнын толтырып, денсаулықты нығайтады.
Еліміздегі ересек, үлкен жастағы адамдардың дене тәрбиесінің
міндеттері, жаттықтыру түрі, амалдары мен әдістері олардың жас
ерекшеліктеріне байланысты.
Ересек жастағы адамдардың жас кезеңдері төмендегі кестеде
көрсеткендей болып бөлінеді:
Ересек, үлкен жастағы адамдарың жас кезеңдері
№
Кезеңдері
Ерлер
Әйелдер
1
Жастық шақ
18 - 28
18 - 28
2
Ересек кез I кезең
29 - 39
29 - 34
3
Ересек кез II кезең
40 - 49
35 - 44
4
Орта жастағы адам
50 - 59
45 - 54
5
Үлкен жастағы адам
60 - 74
55 - 74
6
Қарттық кезең
75 - 90
75 - 90
7
28
Ұзақ өмір сүрушілер
91 жоғары
91 жоғары
Осы көрсетілген жас кезеңдерін алғанда паспорттық жасын ғана емес,
биологиялық, қозғалмалы жасын да ескерген дұрыс. Қозғалмалы жасы
олардың дене қуаты дайындығы мен денсаулық күйі деңгейіне
байланысты. Дене қуаты дайындығын олардың әртүрлі дене қуаты
қасиеттерін бағалайтын сынақтар тапсыруы арқылы анықтаймыз.
Денсаулық деңгейі дәрігерлік тексерулер және физиологиялық, спорттық
жүктемелер беру арқылы бағаланады.
Дене тәрбиесінің міндеттері:
Жастық шақ, ересек кез - І кезең:
-
ағзаны жан-жақты дамыту, жоғарғы денсаулық деңгейіне жеткізу,
ағзаның жұмыс қаблеттілігін, ақылдылық қабілеттілігін жоғарылату;
қозғалыс ептілігі мен дағысын жетілдіру, жігер-күші қасиеттерін
дамыту;
-
жеке өз бетімен жаттықтыруларға қажетті білім, біліктілік пен
дағдыны қалыптастыру;
-
спорттық жаттықтырулармен белсенді айналысуға, жоғарғы спорттық
жетістіктерге жетуге қызығушылықтарын арттыру.
Ересек кез - І-ІІ кезең, орта жас:
-
денсаулық деңгейін, сыртқы әсерге ағзаның тұрақты бейімділігін
сақтау, ағзаның ақылдылық және дене қуаты, жұмысқабілеттілік
деңгейін сақтау;
-
еңбек ету және тұрмыс жағдайы кезінде қажетті жігер-күші, дене
қуаты қасиеттерін, қимыл ептілігі мен дағдысын жоғары деңгейде
тұрақтату;
-
еңбек және еңбектен бос уақыттарда қолданылатын жаттықтырулар
туралы білімдерді тереңдету.
Үлкен жас, қарттық кезең:
-
қозғалыс белсенділігін, ағзаның жақсы денсаулық деңгейін,
шығармашылық жас ұзақтығын шамаң келген деңгейде сақтау;
-
күнделікті тұрмыс жағдайларына керек қимыл ептілігі мен дағдысы
деңгейін төмендетпей тұрақты ұстау;
-
дене тәрбиесі жаттығуларының ағзаға жағымды әсері, олардың
сауықтыру бағыттары туралы білімдерді тереңдету, сол арқылы жеке
өз беттерімен жаттықтырулар жасауға тұрақты қызығушылықтарын
ояту.
29
Ересек адамдардың еңбек қызметтері кездеріндегі дене тәрбиесі
Негізгі дене тәрбиесі және спорттық жұмыстар адамдардың жұмыс
істеген ұжымдарында, мекемелерде, тұрған жерлерінде, әртүрлі спорттық
ғимараттарда, мамандардың басқаруымен, өздерінің құрған топтарымен
және өз бетімен жеке жүргізіледі.
Біздің еліміздегі ересек, орта, үлкен жастағы адамдармен дене
тәрбиесі, сауықтыру дене тәрбиесі және спорт жұмыстары өнеркәсіп
орындарындағы, әртүрлі мекемелердегі, оқу орындарындағы спорт
клубтары, ерікті спорт қоғамдары, кәсіподақ комитеттері арқылы іске
асырылады.
Ерікті спорт қоғамдарының негізгі мүшелері оқу, өнеркәсіп
орындарындағы жұмысшы, қызметкер, оқытушы, оқушы, студенттер.
Олар ерікті спорт қоғамына мүше болған соң, дене тәрбиесі ұжымының
мүшелері деп аталады. Ұжымды басқаратын, жұмыс ұйымдастыратын
ұжым төрағасы, есепші жалпы жиналыс кезінде сайланады. Жиналыс жыл
сайын өткізіліп төраға есеп беріп отырады. Дұрыс жұмыс істемесе
жиналыс төрағаны ауыстыру құқығына ие.
Дене тәрбиесі ұжымының жұмыстарының міндеттері:
-
ұжым мүшелерінің санын көбейту;
-
жаттықтырулар, денсаулық топтарын, жарыстар, саяхаттар, туристік
жорықтар, спорт мерекелерін ұйымдастыру.
Дене тәрбиесі ұжымының құжаттары:
-
Жылдық жоспар.
-
Әрбір үш айға жоспарланатын жұмыс жоспары.
-
Істелген жұмыстарды есепке алу журналы.
-
Мәжілістер хаттамасы.
-
Бұйрықтар кітабы.
-
Ұжым мүшелерінің тізімі.
-
Статистикалық есептер.
-
Дене тәрбиесі мамандарын есепке алу кітабі.
-
Көпшілік дене мәдениеті және спорт жұмысының жылдық күнтізбе
жоспары.
-
Бес жылдық даму жоспары және т.б.
Еңбек қызметтері кезінде дене тәрбиесі жұмыстарының жүргізілуі
ғылыми зерттеулер негізінде дәлелденген. Ол дене тәрбиесіндегі
зерттеулер еңбекті ғылыми ұйымдастыру (ЕҒҰ) жүйесіне кіргізілген. ЕҒҰ
жүйесінің міндеттері: алдыңғы қатарлы тәжірибе мен ғылыми
жаңалықтарды тұрақты қолдану, дамыту арқылы еңбек өнімділігін
жоғарылату,
адамдардың
денсаулықтарын
нығайту,
кәсіптік
шеберліктерін жақсарту, өнеркәсіпте қолданылатын техникаларды
жетілдіру.
30
