Эндосимбионттар арқылы тұқым қуалау

 
59-сурет. Инфузорияда К гені аллельдерінің және каппа-бөлшектерінщ тұқым қуалау 
схемасы. Қаппа-бөлшектері қара нүктемен белгіленген. 
шектердің  өз  иелеріне  («өлтіргіштер»)  ол  әсер  етпейді,  ал  бас-қа  линиялардың 
парамецріялары (сезімталдар) ондай заттардың әсерінен өледі. 
Каппа  бөлшектері  парамециялар  үшін  эндосимбионттар  бо-лып  табылатын 
бактерия  (СаесіоЬасіег  іаепіозрігоііз)  екені  жақында  анықталды.  Ондай 
бактериялардың  өздеріне  тән  белок  лентасы  бар,  ол  ленталарда  бактерия 
симбионттары-фагтар орналасады. Сонымен мұнда өзіне тән үш жақты симбиоз бар; 
инфузория—бактерия—фаг. 
Каппа-бөлшектер  сезімтал  инфузорияның  ас  қорытушы  ва-куоліне  түскеннен 
кейін  бактерияның  белок  лентасы  жазылады.Фагтардың  тіршілік  әрекеті 
нәтижесінде  белок  табиғатты  бір  заттар  түзіледі,  сірә,  инфузория  өліміне  осы  зат 
себепкер болса керек. 
Каппа-бөлшектердің  цитоплазмада  сақталуын  және  олардың  «өлтіргіш» 
инфузориялардың  бөліп  шығаруын  доминантты  ген  /(  бақылайды;  оның  рецессивті 
аллелі 
к 
олардың  сақталуына  әсер  етпейді.  «Өлтіргіш»  инфузориялар  тікелей 
бөлінгенде үнемі осындай «өлтіргіш» қасиеттері бар клон береді. Тиісті жағдай-ларда 
шағылыстыруға мүмкіндік туады, яғни «өлтіргіш» және сезімтал инфузорияның екі 
клеткасы 
конъюгацияланады.
 

59-суретте 
К 
және 
к 
аллельдерінің түқым қуалау және кап-па-белшектердің таралу 
схемасы  берілген.  Бастапқы  формалар  гомозиготалар 
(КК 
және 
кк) 
болып 
табылады, 
&л  эксконъюгант-тар 
—  гетерозиготалылар 
(Кк). 
Эксконъюганттардың 
келесі  автогамиялары  кезінде  микронуклеус  пісіп-жетілуінің  екі  бөлінуі  жүреді. 
Пайда  болған  гаплоидты  терт  ядроның  үшеуі  дегенера-цияға  үшырайды,  ал  қалған 
бір ядро митоздық жолмен бөлі-неді. Осының нәтижесінде гаплоидты екі пронуклеус 
түзіледі де, сонан соң қүйылысып қосылады, сөйтіп дпплоидты және міндет-ті түрде 
гомозиготалы микронуклеус (қарастырылып отырған  мысалда 
КК 
немесе 
кк) 
пайда 
болады.  Эксконъюганттар  авто  гамиясы  нәтижесінде  генотипі  бойынша  1  :  1 
қатынасында  ажырау  байқалады,  «өлтіргіш» 
(КК) 
мен  сезімтал 
(кк) 
каппа-
белшектерінің  таралуы  ата-аналық  клеткалар  конъюгациясы-ның  үзақтығына 
тәуелді  болады.  Егер  конъюгация  қысқа  мер-зімді  ғана  болса  және  тек 
микронуклеустер  ғана  алмасса,  ал  эксконъюганттар  цитоплазмасын  алмастыруға 
үлгіре  алмаса,  онда  каппа-белшектер  сезімтал  әріптесінің  цитоплазмасына  ен-бейді 
және  бастапқы  клетканың  тек  езінде  ғана  қалады.  Егер  конъюгация  жеткілікті  үзақ 
уақытқа  созылса,  онда  сезімтал  клеткадан  шығатын  эксконъюгант 
К 
генін  ғана 
қабылдап  алып  қоймайды,  өзі  генотипі  бойынша 
Кк 
болады,  цитоплазмасында  да 
каппа-бөлшектер  болады.  Келесі  бәлінулерде  бұл  парамеция  «өлтіргіш»  клон 
береді. Каппа-бәлшектер инфузория цитоплаз-масында көбейеді және 
К 
аллелі болса 
ғана сақталады. Егер олар сезімтал клетканың 
(кк) 
цитоплазмасына түсетін болса, 
онда  олар  көбеймейді  және  ары  қарай бәлінгенде  біртіндеп  «сүйылады»,  ақырында 
жойылады. 
Біз 
қарастырған 
мысалдар 
мынаны 
көрсетеді: 
кейде 
цито-илазмада 
эндосимбионттар  бола  алатын,  өзін-өзі  өндіруге  қабі-летті,  бірқатар  қасиеттерді 
аналық  линия  арқылы  бере  алатын  бактериялар  кездеседі.  Бірақ  бүл  симбионттар 
шын мағынасын-да тірі клетканың бөлінбес элементтері болмайды. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: