Екінші ұрпактағы ажырау.
Дигибридті
28-сурет. Бұршақ тұқымы бояуының және формасының тұқым қуалауы:
А
—
сары, о— жасыл,
В
— тегіс,
в
— бұжыр.Т
7
! өсімдіктері өздегінен тозаңданған
кезде Мендель 556 дән алды. Олардың 315 данасы сары түсті тегіс, 101 данасы
сары түсті бүжыр, 108 данасы жасыл түсті тегіс және 32 данасы жасыл түсті
бұжыр болды.
Дигетерозигота ұрпағында аллельдердің әр жұбы ұрпаққа
калай әсер ететінін анықтау үшін, белгілердің әр жұбын жеке алып есептеу әдісін
қолданамыз. Ол үшін екінші ұрпақта (Ғ
2
) алынған 556 дәнді формасы бойынша және
бояуы бойынша екі класқа бөлу керек. Бүл кезде 423 тегіс дән және 133 бұжыр дән,
416 сары дән және 140 жасыл дән алынады. Бүл жағдайда да белгілердің әр жүбы
бойынша доминантты және рецессивті фор-малардың ажырауы фенотип бойынша 3
: 1 болатынын көрсете-ді, яғни белгілердің бір жүбы бойынша ажырау екінші
жүбы-ның ажырауына тәуелді емес.
Екі жүп аллель —
Аа
және
Вв
бір мезгілде қалай үйлесетінін түсінуге, сол сияқты
екі белгіні бірдей ескергенде Ғ
2
кезінде белгілердің ажырауын анықтауды екі
жолмен іске асыруға болады. Бірінші жол — Пеннет торын жасау (28-сурет).
Пеннет торы үрықтану кезінде аталық және аналық гаметалардың барлық үйлесу
мүмкіндіктерін анықтауға, сол сияқты Ғ
2
организмдерінің фенотипі мен
генотиптерін және олардың кездесу жиі-лігін анықтауға мүмкіндік береді.
Математикалық әдісті де пайдалануға болады, ондай әдіс жүгері белгілерінің
моногибридті
ажырауына анализ жасаған кезде қолданылған болатын. Осындай
жағдайда ғана гаметалар комбинациясы емес, аллеломорфты белгілер
комбинацияларының жиілігін есептей алады.
Егер дигибридті шағылыстыру кезінде аллельдердің әр жү-бы бойынша
белгілердің ажырауы тәуелсіз екі процесс түрінде жүрсе және моногибридті
шағылыстыру кезінде доминант белгілері бар организмдердің пайда болуы барлық
жағдайдың 3/4 бөлігіне, ал рецессивті белгілері бар организмдердің пайда бо-луы
барлық жағдайдың 1/4 бөлігіне тең болса, онда төменде аталған белгілердін, бір
мезгілде пайда болу ықтималдығы мы-надай кәбейтінділерге тең болады: сары
түсті тегіс дән 3/4Х ХЗ/4 = 9/16, жасыл түсті тегіс дән 3/4X1/4 = 3/16, сары түсті
бүжыр дән 1/4X3/4 = 3/16 және жасыл түсті бүжыр дән 1/4X1/4 = 1/16. Басқаша
айтқанда, жеке ықтималдықтарды өзара кө-бейткенде белгілердің фенотип бойынша
ажырауы 9/16 : 3/16 : : 3/16 : 1/16, яғни сары түсті тегіс дән 9, жасыл түеті тегіс дән
3, фры түсті бүжыр дән 3 және жасыл түсті бүжыр дән 1 бола-ды. Бүл алынған
сандар Пеннет торындағыға сәйкес келеді. Демек, дигибридті шағылыстыруда
белгілердің фенотип бойын-ша ажырауы 9:3:3:1 формуласымен үйлеседі. Мендель
тәжірибесінде екінші үрпақтық Ғ
2
556 дәні фенотиптік кластар бо-йынша күтілген
қатынасқа сәйкес жіктеліп бөлінді.
Сонымен, дигибридті шағылыстыру кезінде белгілердің же-ке жүптары түқым
қуалау жөнінде біріне-бірі тәуелсіз болады және мүмкін болатын барлық
қомбинацияларда өзара еркін үйлеседі. Егер ата-аналық өсімдіктерде сары түс пен
теғіс форма және жасыл түс пеи бүжыр форма үйлессе, екінші үрпақта ал-
леломорфты емес белгілердің жаңа екі комбинациясы: жасыл түс пен тегіс
форма, сары түс пен бүжыр форма пайда болды, яғни мүнда комбинативті
өзгергіштік байқалады.
Шағылыстыру кезінде
тәуелсіз тұқым қуалау,
немесе белгілер жұбының еркін
комбинациялануы Мендельдің үшінші заңы деп аталады.
9:3:3:1 формуласы дигибридті шағылыстыру кезінде екін-ші ұрпақта
Ғ
2
белгілердің фенотипі бойынша ажырауын көрсе-теді, генотипі бойынша ажырауға
анализ жасау нәтижесінде (28-сурет) мынадай формула аламыз: 1
ААВВ,
2
АаВВ,
2ААВв,
4
АаВв,
1
ААвв,
2
Аавв,
1
ааВВ^
2
ааВв
және 1
аавв.
Фенотиптік ажырау 9 : 3 : 3 : 1 екі белгінің тәуелсіз ажырауы-ның 3 : 1 нәтижесі.
Біз қарастырған белгілердің генотип бойын-ша ажырауы біріне-бірі тәуелсіз екі
бөлігінің моногибридті ажырауынан: 1
АА
: 2
Аа
: 1
аа
және 1
ВВ : 2 В в : \ вв
тұрады. Сонымен дигибридтік шағылыстыруда
Ғ
2
кезінде генотип бой-ы-нша
ажырауы 1:2 . 2:4:1:2:1:2:1 белгілердің екі жұбы-ның әрқайсысының
Достарыңызбен бөлісу: |
