М. Е. Лобашев к. В. Ватти

квадривалент-тер  және 
униваленттер 
де  түзіледі.  Плоидтылық  едәуір  жоғары 
болғанда 
барлық 
гомологты 
хромосомалардың 
коньюгацияла-нуы 
поливаленттердің 
немесе 
мультиваленттердің 
түзілуіне әкеп соғады. 
Егер  диплоидты  организм  хромосомаларының  бір  жүбы  бел-гілі  бір  ген 
(Аа) 
жәнінде гетерозиготалы болса, мейоз нәтиже-сінде гаметалардың екі сорты 1 
А 
: 1 
а 
пайда болады. Автотет-раплоидтын, 
ААаа 
гетерозиготалы диплоидтан пайда болған 
ре-дукциялық  белінуінде  гомологты  хромосомалар  полюстерге 
мы-надай 
қатынастарда  ажырауы  мүмкін:  2  :  2,  3  :  1,  1  :  3,  4  :  0,  0  :  4.  Осы  жүптың  үш,  бір 
хромосомалы және хромосомасыз гамета-лары, атап айтқанда 
ААа 
және 
а, Ааа 
және 
А, 
сондай-ақ 
О 
то-лық  бағалы  болып  есептелмейді.  Бүл  тіршілікке  қабілетсіз  зи-
готалардың  пайда  болуына  әкеп  соғады,  яғни  полиплоидтардың  фертильділігін 
кемітеді. 
Бірақ  тіпті  гетерозиготалы 
ААаа 
автотетраплоидта  хромосо-малар  полюстерге 
қарай  үнемі  2  :  2  қатынасында  тарайтын  бол-са, 
тетраплоидтардағы  ажырау 
бүл 
жағдайда  да  диплоидтардын.  моногибридті  ажырауынан  өзгеше  болады.  Берілген 
аллель бо-йынша гетерозиготалы 
ААаа 
автотетраплоид гаметалардын 
\АА 
: 
ААа : 
\аа 
қатынасындағы  үш  типін  түзеді: 
Ғ
2
 
.  дефенотип  бойынша  ажырау  35  :  1  болып 
шығады,  яғни  осы  секілді  дипло-идтан  (3  :  1)  айтарлықтай  өзгеше  болады.  35  :  1 
қатынасындағы  ажырау  автотетраплоидты  өсімдіктерге  жүргізілген  тәжірибелер 
арқылы  әлденеше  рет  дәлелденді,  атап  айтқанда,  ол  түңғыш  рет  гүлдің  күред  қызыл 
және  ақ  бояуының  түқым  қуалаушылығын  зерттеуде  сасық  меңдуанамен  (Даіига) 
жасалған  тәжірибелер-ден  алынды.  Диплоидтардың  1/2-і  ғана  гетерозиготалы 
болатын,  болса,  Ғ
2
-нің  36  буданыиың  34-і  гетерозиготалы  болуы      айтарлықтай 
маңызы бар жағдай. Гексаплоидта /Үде ажырау 399 : 1 
болады. 
Бұдан  диплоидияға  қарағанда  полиплоидия  гетерозиготалық-ты  едәуір  дәрежеде 
сақтайды деген қорытынды шығады. 
Автополиплоидтар  генетикасын  зерттеудің  ерекше  маңызы  бар,  өйткені  оларда 
рецессивті 
және 
доминантты 
аллельдердің 
арақатынасы 
бастапқы 
диплоидтардағыдай  болып  сакталады,  ал  белгілері  өзгереді.  Бұл  плоидтылықтың 
белгілер  көрінісіне  әсерін  зерттеуге  мүмкіндік  береді.  Полиплоидтардың  бәоіне  ор-
тақ қасиет клеткалар көлемінің өсуі болып табылады. 

Клеткалардың  көлемінің  өсуі  көбіне  олардың  бірқатар  фи-зиологиялық  және 
биохимиялық  қасиеттерінің  өзгеруіне  байла-нысты:  су  мөлшерінің  артуы,  осмостық 
қысымның  кемуі,  әр  түрлі  заттардың  өзгеруі  белоктардың,  хлорофилдің, 
клетчатканың,  ауксиннің,  бірқатар  витаминдердің  және  т.  б.  Заттардың  мөл-шерінін, 
өзгеруі  қосымша  құбылысты  туғызуы,  мысалы,  поли-плоидтардың  сыртқы 
факторлардың  тербелісіне,  ауруларға  тө-зімділігін  өзгертуі  мүмкін  және  т.  с.  с. 
Полиплоидтардың едәуір жоғары адаптациялық қасиеттері, сөзсіз, олардың түқым қуа-
лаушылығын  байытуымен,  яғни  едәуір  жоғары  гетерозиготалы-лығымен  де 
анықталады.  Ежелгі  өсімдіктер  топтарының  өкілде-рі  —  «тірі  қазбалар»  өздерінің 
кейінірек  шыққан  туыстарына  қарағанда  көп  ретте  полиплоидты  болып  шығатыны 
қызық жағ-дай. 
А л л о п о л и п л о и д и я .   Әр  түрлі  түрлер  геномдарының  көбеюі  нәтижесінде 
пайда  болатын  полиплоидтарды 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: