Лекция №14 Тақырыбы: «Дүниетану мен жаратылыстану» пәндерін оқытудың материалдық базасы. Жоспары

Географиялық алаң құрылымы, ұйымдастырылу технологиясы

жүктеу 38,73 Kb.

бет	3/4
Дата	05.01.2022
өлшемі	38,73 Kb.
	#36550
түрі	Лекция

1 2 3 4

Лекция №14 Та ырыбы «Д ниетану мен жаратылыстану» п ндерін о ыт

Географиялық алаң құрылымы, ұйымдастырылу технологиясы. Бастауыш сыныпта дүниетану сабақтарын ұйымдастыру және өткізу үшін географиялық алаңның да өзіндік ролі жоғары. Географиялық алаңда географиялық ұғымдарды кеңейту, түрлі аспаптарда жұмыс істеу дағды-сын қалыптастыру мақсатында яғни практикалық сабақтар ұйымдасты-рылады.
Географиялық алаң шамамен 10х10 көлемді алатын алаң. Оны биіктігі 1 м-ге баратын қашамен қоршайды, қашаның бір бөлігін түрлі түске (мысалға, ақ пен қара) кезектестіріп бояйды да, өлшеуіш қаша ретінде пайдаланылады. Алаңға арналған орынды мүмкіндігінше ашықтау жер-ден таңдайды. Оның дәл ортасында тіктегіші бар, биіктігі 1 м вертикаль таяқ (гномон) орнатады. Оның көмегімен күннің түсу уақытын, көкжиек бағытын анықтайды. Талтүстегі сызықтың көрсетуін пайдалана отырып, алаңда көкжиектің негізгі және аралық тұстарын көрсететін жолдар төсеуге болады.
Ауа райын бақылау үшін метрологиялық дүңгіршек (будка) орнатып, оның ішіне термометр қояды.
Желдің бағытын анықтау үшін биіктігі 10 м бағанаға флюгер орнатады (алаң ашық жерде орналаспаса, флюгер мектеп шатырына бекіті-леді).
Географиялық алаңда өлшем учаскесі бөлініп, онда деци- метрлерге бөлінген текше метр орнатылады. Қар жамылғысының қалыңдығын анықтау үшін ұзындығы 1,5-2 м, ені 8-10 см қар өлшейтін рейка қолданы-лады. Рейканың бет жағы ақ түске боялады да, 1 см сайын бөлінеді.
Географиялық алаңда жүргізілетін жеке немесе топқа арналған тап-сырмалар. Оқушылар жылдың жылы мезгілінде географиялық алаңда құмнан рельеф формаларын мүсіндеу, жасанды көлшікте аралдар мен түбектердің, өзеннің түйетайлы және жарқабақты жағаларының үлгілерін жасау, өзеннің жасанды схемасында бастауын, арнасын, сағасын және тарамдарын көрсету жөнінде әр түрлі тапсырмалар орындай алады.
Бастауыш сынып оқушылары географиялық алаңда бақылау жүргіз-ген кезде мұғалімнің басшылығымен қарапайым құралдармен (термометр, флюгермен) жұмыс істеу дағдысын қалыптастырулары, күннің көкжиектен биіктігін анықтау үшін тал түсте сызықты өлшеуді үйренулері (гномонмен); табиғат құбылыстарын (бұлттылық, жаңбыр, қар, қырау, тұ-ман т.б.) бақылауға және түсіндіруге үйренулері, бірнеше жылғы дерек-терді талдай білулері, өз жерлеріндегі ауа райының ерекшеліктерін қо-рытып және тани білулері; жақын маңдағы заттарға дейінгі қашықтықты көзбен өлшей алулары; көкжиектің негізгі және аралық тұстары бойынша еркін бағдарлай білу біліктігі қалыптасады. Жел бағытын, ауа температурасын, жауын-шашын көлемін анықтайтын құралдармен жұмыс жасай білуге машықтанады.
Бұлардан басқа жайдақ және тік баурайлы, төбесі айқын көрінетін үйілген төбе моделін; басталатын жері, сағасы, салалары жақсы көріне-тін жылғалары мен жасанды су қоймаларын жасауға орын бөліну керек. Географиялық алаңда жұмыстың нәтижелі болуы мұғалім тарапынан тікелей қадағалауынан туындайды.
Географиялық алаңда жүргізілетін бақылаулардың негізгі мақсаты-оқушылар бастауыш сыныпта зерттейтін табиғат құбылыстарының өзара байланыстары мен заңдылықтарын анықтау болып табылады. Сонымен бірге, географиялық аспаптар мен құралдарда жұмыс істей алу сауытты-лығын қалыптастыру.
Оқу-тәжірибе үлескесін ұйымдастыру. Әрбір мектептің маңында ар-найы жер бөлініп, онда оқу-тәжірибе үлескесі ұйымдастырылады. Онда бастауыш сыныптарға арналған мөлтектер бөлініп беріледі. Әрбір сынып өз мөлтегінде жұмыс істейді.
Оқу-тәжірибе үлескесі алдын ала мынандай бөлімдерге бөлінеді: дала өсімдіктер бөлімі, көкеніс өсімдіктер бөлімі, жеміс-жидектер бөлімі, әсемдік өсімдіктер бөлімі және жануарлар бөлімі.
Дала өсімдіктері бөлімінің өзі 2 бөлімге коллекциялық және тәжіри-белік деп бөліну керек. Коллекциялық бөлікке белгілі ретпен мәдени өсімдіктердің түрлері егіледі. Айталық; 1-бөлікке астық тұқымдастары (арпа, сұлы, бидай, тары, жүгері, күріш), екінші бөлікке бұршақ тұқымдас-тары (ас бұршақ, үрме бұршақ, жасымық, соя, жоңышқа, беде), 3-бөлікке тоқыма өнеркәсібіне пайдаланатын өсімдіктері (кендір, кенеп, қалақай), 4-бөлікке майлы өсімдіктер (күнбағыс, жержаңғақ, мақсары), 5-бөлікке түйнекті өсімдіктер түрлері (картоп, шалқан, сәбіз, қызылша, орамжапы-рақ), 6-бөлікке дәрілік өсімдіктер (жалбыз, шайқурай, валериана, тмин) егіліп, өсіріледі.
Коллекция бөлімінің жалғасы тәжірибе бөлімен ұштасады. Мұнда жерсіндіру жұмыстары, вегетативті көбету тәсілдері және түрлі агротех-никалық шаралар ұйымдастырылады.
Мектеп маңындағы оқу-тәжірибе үлескесі білім мен тәрбие беруде үлкен маңызға ие. Тәжірибе алаңындағы жұмыстар оқушылар бойында практикалық дағдылар мен машықтар қалыптасуға, еңбекке баулуға үлкен септігін тигізеді. Тәжірибе алаңында күзгі және көктемгі топырақты өңдеу, арамшөптермен, зиянды бунақденелілермен күрес жолдарын, тұқымдарды себу тәсілдерін, өсімдіктерді көбету жолдарын, олардың өнуін, өсуін бақылау, күтіп баптау жолдарын үйренеді.
Оқу-тәжірибе үлескесінде жұмыс істеу үшін соған сәйкес құрал-жабдықтар болу керек: күрек 20 дана (жалпы ұзындығы сабымен есеп-тегенде 85-95 см, сабының жуандығы - 3см, ) тісті темір тырма – 10 дана, тісті ағаш тырма 1-2 дана, шаршылы ұялап егуде және көшет отырғы-зуды белгілеуге арналған маркер қажет. Сондай-ақ, көшеттерді отырғызу үшін 5-6 дана қалақ, топырақтың қабатын қопсыту үшін кетпен, өсімдік-терді суғару үшін су құйғыштар керек. Сонымен бірге жоспарылау жұ-мысы кезінде үлескенің эстетикалық, көркемдік жағына аса көңіл бөліну керек.
Бұл үлескеде ағаштар егу, санитарлық жұмыстар, ағаштарда құстарға арнап ұя, тамақтандыру торын орнату жұмыстарын ұйымдастыруға болады. Бұл үлкен тәрбиелік жұмыс, сондай-ақ құстарды мектеп аула-сына шақыру, олардың тіршілігін бақылауға қиындық тудырмайды. Үлкен жауапкершілік, табиғатқа деген сүйіспеншілік, эстетикалық тәрбие қалып-тасады. Мектеп маңындағы бұл алаң көктемде және күзде экскурсия ұйымдастыруға таптырмас табиғи орын болып табылады.
Табиғаттың бұрышын ұйымдастырудың негізгі міндеттері экологиялық білім беру, тіршілікке құрмет қалыптастыру болып табылады. Таби-ғаттың бұрышындағы сабақта жұмыс істеу кезеңдері. Әдістер мен әдістердің ерекшелігі.
Бүгін экологиялық білім беруден гөрі, шұғыл әрі маңызды міндет жоқ. Экология (грек оикосынан – үйден, отаннан + логотиптен – концепциядан, оқытудан).
Оның негізгі және бастапқы мағынасында ол биологиялық пәндердің бірі болып табылады, ол жердегі мекендейтін организмдердің көптеген олардың арасындағы, қоршаған ортанын да байланыстарын зерттейді.
Экологиялық тәрбие – бұл мектепке дейінгі педагогиканың жаңа саласы, оның теориялық және практикалық дамуы қазіргі уақытта жүзеге асырылуы. Халықтың экологиялық мәдениетін қалыптастыру, оны қа-лыптастырудың басталуы баланың алғашқы жеті жылына келеді.
Мектепке дейінгі балалық шақ – адам өмірінің шешуші кезеңі: ірге-тастар қоршаған айналаныге (табиғатқа, заттарға, адамдарға) дұрыс көз-қарас қалыптастырылады және құндылыққа бағдарланған. Осы жастағы балалардың экологиялық тәрбиесі бойынша жұмыс үлкен әлеует пен перспективаға ие.
Біз адамның табиғат есебінен өмір сүретінін және көбейетінін біле-міз, бірақ мыңдаған жылдар бойы біз оны жаулап алдық, жануарларды өлтіріп, орманды кесіп тастадық. Қазір тоқтаған уақыт келді. Адамға таза ауа, мөлдір таза су, органикалық жемістер мен көкөністер қажет. Бізді жаңа буын ауыстырады, біздің басты міндетіміз – табиғатқа деген сүйіс-пеншілікті, оған қамқорлық жасау дағдыларын үйрету. Өйткені ересектер сияқты біз жиі балалық шағымызды еске аламыз. Көп нәрсе, әрине, ұмытылады, бірақ табиғатпен байланысты нәрсе есте қалады. Табиғат баланың жанына терең із қалдырады, оның жарықтығы оның сезіміне әсер етеді. Әлем зор, ал бала, ал бала әлі де кішкентай және оның тәжірибесі шектеулі. Сондықтан оны бірте-бірте таныстырып, баланың дұрыс идея-сына ие болу үшін жағдай жасау керек. Бұл үшін балаларды қаладан алып кетудің қажеті жоқ, ал бақшасында, сюжетте, бақта және гүл бақшаларында олардың табиғатымен таныстыру қажет.
Баланын табиғатқа қастықпен қарауын болдырмай, табиғи құбылыстарды, олардың арасындағы байланысты көріп, түсінуге үйрету керек.
Экологиялық мәдениеттің бастапқы элементтері қоршаған ортаның субъектілерімен, өсімдіктермен, жануарлармен, олардың мекендейтін жерлерімен, табиғаттан шыққан материалдардан адамдар жасаған заттармен ересектердің басшылығымен балалардың өзара әрекеттестігі негізінде қалыптасады.
Бүгінгі таңда адамзаттың жер бетінде болу немесе болмау керек де-ген сұрақ туындаған кезде адамдар адамзатқа келді. Бұл көбінесе біз-ден, біз қандай ұрпақ көтеретінімізге байланысты. Бүкіл әлемдік жабайы табиғат қорының мәліметтері бойынша, кейін он мыңдаған өсімдіктер мен жануарлардың түрлері жоғалып кетуі мүмкін және біз жердің жабайы табиғатының апатты жағдайына тап боламыз. Кейбір ғалымдардың пікірі бойынша, әр сағат сайын өсімдіктер мен жануарлардың бір түрі өледі. Адамдар жануарлардың, өсімдіктердің және адамның өркендеуінің арасындағы тікелей байланысты түсінуі керек.
Сондықтан балалардың экологиялық біліміне көп көңіл бөлінуі керек. Барлық өмір адам өмірімен байланысты және эстетикалық сипатқа ие. Өсімдіктер мен жануарларға моральдық, діни көзқарас. Табиғи әлем туралы білім болашақта өмір сүруге мүмкіндік беру үшін адамдардың қор-шаған ортамен үйлесімді және үйлесімді өмір сүруге үйретуі мүмкін.
Балаларды табиғатпен таныстыру, оған деген махаббатты тәрбие-леу міндеттерін шешуде балабақшаның табиғат бұрышы көмектеседі. Жабық өсімдіктер мен кейбір жануарлар қайда болады.
Табиғаттың бұрышындағы балалар күнделікті балаларға қарап, мұ-ғалімнің жұмысын жеңілдетеді: балалар басшылығымен олар тірі жа-нуарларға жүйелі түрде бақылау жасап, қамқорлық етеді. Оларға қамқор-лық жасау процесінде балалар өсімдіктер мен жануарлардың тіршілігін, жер бетіндегі өсімдіктер мен жануарлардың қалай өсетінін және қалай өсетінін біледі. Олар үшін қандай жағдайлар жасау керек. Мұғалім бала-ларға салыстырмалы талдау жасауды үйретеді – жануарларды салыстыру, олардың арасында ұқсастықтар мен айырмашылықтарды табу, өсім-діктердің ортақ және әртүрлі түрлері сыртқы түрлер мен мінез-құлықтың қызықты ерекшеліктерін байқауға көмектеседі. Өсімдіктерді зерттегенде, балалар гүлдер мен жапырақтардың сұлулығына назар аударады, топтағы өсімдіктер мен жақсы аквариум топ бөлмесін безендіреді.
Сондықтан жабайы табиғаттың бұрышы балалардың білім алу құн-дылығына ие. Олар басқаларға іздейді, мейірімді, мейірімді.Табиғаттың бұрышы балалардың ең жақсы мінез-құлық қасиеттерін қалыптастыруға септігін тигізеді – еңбек қорлық, табиғат ресурстарын қорғайтын және көбейтетін ересектердің жұмысын құрметтеу. Табиғат-тың бұрышындағы білімнің құндылығын бағалау қиын – балалар бақы-лауды, логикалық ойлауды үйренеді. Табиғаттың бұрышы қоршаған айналаны қабілеттерін дамыту – сурет салу, модельдеу, қолдану, дизайн және табиғи тақырып бойынша қолмен жұмыс жасау – визуалды дағды-лар мен дағдыларды дамытуға – «Балықты санау?», «Қанша лапты мы-сық бар?» және т.б. Табиғаттың бұрышындағы еңбек моториканың да-муына ықпал етеді (жерді босату, өсімдіктерді көшіру және т.б.), әрі бұл хатты оқуға үлес қосады.
Өсімдіктер мен жануарларды жүйелі күтіп алу барысында балалар табиғатқа қызығушылық танытады. Мұның бәрі үйлесімді дамыған тұлға-ны тәрбиелеуге көмектеседі.
Табиғаттың бұрышында бағдарламамен танысқан әртүрлі жануар-ларды сақтауға болады, бірақ олардың саны шектеулі болуы керек. Бұл фактке байланысты. Өмірді ұйымдастыру және жануарларға қамқорлық жасау бойынша жұмыстардың көпшілігінің көмегімен балалар өздерін немесе қамқоршылардың көмегіне жүгіну керек.
Табиғат бұрышындағы тұрғындарды іріктеуге қойылатын талаптар:

Жануарлар зиянсыз таңдалады, күтпеген, ветеринар дәрігердің емтихан тапсыру туралы шешім шығарғанына көз жеткізіңіз. Оларды кү-тіп ұстау шарттары қарапайым болуы керек және оларға қамқорлық қа-рапайым, балаларға қолжетімді.

Маусымдық жануарлар белгілі бір сынып үшін таңдалуы керек, аймаққа тән және қадағалауға қызықты.

Сонымен қатар табиғаттың бұрышында әртүрлі күтімді талап ететін көптеген жануарларды ұстай алмайсыз.

Резиденттер биологиялық сипаттамалары мен қажеттіліктеріне сәйкес орналасуы керек.

Сіз бірте-бірте қажет табиғат кілтін толтырыңыз. Балалар тұрғын-дарға үйреніп, оларға қамқорлық жасауды үйренді.

Байқаудан кейін жануарларды қоспағанда, босатылуы керек. Табиғаттың бұрышында үнемі өмір сүреді.

Өсімдіктер балалардың өмірі мен денсаулығына қауіпсіз болу үшін күтім жасау керек.

Өсімдіктер сыртқы жағынан жарқын, тартымды, балалардың наза-рын аударуға және ұстауға қабілетті болуы керек.

Табиғаттың бұрышын орналастыру мен күтіп-ұстауға қойылатын талаптар:

Табиғат бұрышы өсімдіктер мен жануарларды зерттеуге ғана емес, сондай-ақ дамушы ортаға ою-өрнек ретінде қызмет етеді. Ол барлық объектілердің анық көрінетін, күтім жасау үшін қол жетімді болуы үшін жақсы жарықтандырылған жерде балалардың деңгейінде орналасуы керек.

Табиғаттың бұрышы таза болуы керек, өсімдіктер үнемі суарылады, топырақ босайды, ал жапырақтары аптасына бір рет сүртіледі. Өсімдіктерді азықтандыру биологиялық заттармен жүзеге асырылады. Өңдеуге арналған құрал арнайы дайындалған жерде, таза болуы керек. Өсімдіктерді тамақтандыруға арналған заттар балалардың қолы жетпейтін жерде сақталады.

Табиғат бұрышы ойын бөлмесін жауып тастауға, жобаға рұқсат бермеуге, сондай-ақ тікелей күн сәулелеріне жол бермеуге тиіс.

Осылайша, тұрғындарды табиғат бұрышына орналастыру үшін, ең алдымен олардың биологиялық сипаттамалары мен қажеттіліктерін ескеру керек.

Бағдарлама бойынша балалардың психологиялық сипаттамаларын ескере отырып, әр жас топтарында табиғат объектілеріне күтім көрсету және күтім жасау үшін білім мен дағдылар саны айтарлықтай өзгереді. Кіші топтағы балалар өсімдіктердің 2-3 атауын біледі, ал 15-ге дейін өсімдіктер дайындық тобына шақырылады, оларды сипаттайды, дәрілік өсімдіктерді шығарады, оларды қолдануды біледі.
Табиғат бұрышындағы жабық өсімдіктер оның тұрақты тұрғындары болып табылады. Өсімдіктердің топтық бөлмеге сән беру үшін, олардың өсуі мен дамуына әсер ететін факторларды білу және ескеру маңызды. Жабық өсімдіктерді орналастыру кезінде табиғи және климаттық жағдай-лардың әсерінен қалыптасқан биологиялық сипаттамаларын ескеру ке-рек.

Тропикалық өсімдіктер – Лиана, Эпифит, экзотикалық орхидеялар жарықты көп қажет етеді, бірақ тікелей күн сәулесін жақсы көрмейді, себебі оларға жоғары ылғалдылық қажет, бірақ ауа температурасының күрт өзгеруі жағымсыз. Олардың тыныштық кезеңі жоқ және олардың өсуі үздіксіз жалғаса береді.

Субтропикалық өсімдіктер – Аспидистра, Сенполия және т.б. тұрақ-ты суаруды қажет етеді, ауа температурасының ауытқуына үйреншікті, тыныштық кезеңі бар.

Шөл өсімдіктер – Кактустар, суккуленттер өте аз суды пайдала-нады, жарық күн мен жылуды жақсы көреді, ауа температурасының өзге-руін жеңіл көтереді, тыныштық кезеңі бар.Бөлме өсімдіктерін орналастырғаг кезде олардың саулығы жарық, жылу, ауа ылғалдылығы мен суаруға байланысты екенін есте сақтау қажет.

Тыйым салынады:

Ауа температурасының күрт ауытқуына жол беру – жапырақтар құрғап түседі.

Өсімдіктерді жылыту жүйелерінің жанында орналастыру – ол жерлерде температура жоғары және ауаның ылғалдылығы төмен.

Кіреберістер мен желдеткіш тесіктері жанында орнату – өсімдіктер үшін өтпелі жел .

Бөлме өсімдіктерін табысты өсіру үшін топырақ қоспаларын дұрыс таңдау қажет. Бақшадағы үйде өсімдіктерді қоректендіру және өңдеу тек биологиялық заттармен жүргізіледі, олар балалар үшін қол жетімсіз бөлек шкафта сақталуы тиіс.

жүктеу 38,73 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4