40
48 нұсқа
1.1 Жіктелу (классификациялау) тәсілдері
Процестер динамикасын зерттеудің тәжірибелік әдістері оның кіріс және
шығыс координаттарындағы орнатылған ақпаратты өңдеуде негізделген.
Объектте тәжірибені өткізу әдісіне қарай идентификациялау әдістерін
активті, пассивті және аралас деп бөлуге болады.
Егер де зерттелетін объект кірісіне алдын ала анықталған сыналатын
әсерлер беріліп, шығудағы сигнал зерттелсе, идентификациялау әдістері
активті болып табылады. Сыналатын әсерлер импульсті, периодтық немесе
кездейсоқ уақыттан тәуелді функциялары болуы мүмкін.
Көбінесе объекттің әдеттегі жұмысын жасанды сыналатын әсерлермен
бұзуға рұқсат берілмейді. Осындай жағдайда идентификациялаудың пассивті
әдістері қолданылады, әдетте, статистикалық (мысалы, корреляциялық). Бұл
кезде кірістегі сигналдың кездейсоқ табиғилық тербелістері қолданылады.
Осындай әдістерді тиімді қолдану үшін бақылаудың үлкен интервалын
алу керек, сондықтан компьютерлерді міндетті түрде пайдаланады. Жасанды
сыналатын
әсерлерді
қолданбағандықтан,
басқару
процесіне
идентификациялау жабдықтарының қажет емес әсерлерін жояды, бірақ
идентификациялау дәлдігі төмендейді, әсіресе басқару шаманың кіші
деңгейлерінде. Сондықтан ең болмаса осындай жағдайда активті тәжірибені
өткізу немесе пассивті тәжірибедегі бақылау интервалын үлкейту ұсынылады.
Кірудегі сигналдар объекттің барлық сипаттайтын жиіліктерінен тұруы керек.
Қай әдісті қолдану дұрыс болатынын шешу жеңіл сұрақ емес. Ол
анықталған объекттің қасиеттеріне, идентификациялаудың қажетті дәлдігіне
және сыналатын сигналдың түріне тәуелді.
Идентификациялау әдістері ұсынылған жіктелуден басқа келесі белгілер
бойынша бөлінуі мүмкін:
-
объект сипаттамаларын көрсету әдісі бойынша (уақыт немесе
жиілік кеңістігінде);
-
объект мен модельдің ұқсастығын орнататын критерийі бойынша;
-
модельдің белгісіз параметрлін қалпына келтіру әдістері бойынша
(итерациялық немесе итерациялық емес).
Алынған математикалық бейнелеу нақты объекттегі бар болатын
заңдылықтарды шешілетін басқару есебінің талап ететін дәлдігімен көрсетуі
керек. Одан басқарудың сапасы тәуелді болады.
41
49 нұсқа
Динамикалық сипаттамаларды тура әдістермен анықтау
Тура әдістерде идентификациялау арнайы түрдегі сигналдар көмегімен
орындалады. Басқару жүйелерде іске асырылған бірінші әдістері жиілік,
сатылық және импульсті әсерлерді қолданумен орындалды. Осы әдістердің
көбісі тек қана сызықты жүйелерге қолданылады. Егер сигналдар деңгейлері
кішкене шамалар болса, олар сызықтандырылған жүйелерге де қолдануы
мүмкін. Бұл әдістер арнайы сигналдарды талап етеді: сатылы сигналдарды
өтпелі функция (сатылы өтпелі функция) бойынша идентификациялау үшін,
кірісте
импульсті
сигналдарды
импульсті
өтпелі
функциямен
идентификациялау үшін және әртүрлі жиілікті синусоидалдық кірістегі
сигналдарды жиілік сипаттамаларды анықтау үшін қолданады. Объекттің
әдеттегідей кірістегі сигналдардың орнына айтылған арнайы сигналдары
қолданылатын болғандықтан, бұл әдістер идентификацияны, әрине, басқару
процесін тыс кезде өткізілетінін талап етеді. Сондықтан бұл әдістер тек қана
сызықты стационарлы жүйелерге қолданылады, себебі осындай жүйелерде
кіріс сигналдардың бір түріне алынған кіріс-шығыс қатынасы басқа түрдегі
кіріс сигналдарына да сақталады.
Аталған кіріс сигналдарының үшеуінің ішінде сатылы кіріс сигналы
қолдануға ең қарапайым болып табылады, ал синусоидалдық сигналдарды
кіріске беру синусоидалдық әсерлерді жасап, жиілікті сәйкес диапазонда
өзгерту керек. Импульсті әсер бойынша идентификациялау үшін импульсті
кіріс сигналын жасап, қолдануымен байланысты техникалық қиындықтар
пайда болады. Бұл әдісті сызықтандырылған жүйелерге қолдануға болмайды,
себебі анықтама бойынша импульс амплитудасы кіші шама бола алмайды.
50 нұсқа
Өтпелі функция бойынша идентификациялау
Идентификациялау кезде қолданылатын қарапайым кіріс сигналы
сатылы сигнал болып табылады. Осындай сигнал жүйе кірісінде, мысалы,
кіріс клапанды кенет ашу (жабу), басқару кернеуді қосу (өшіру), т.б.
жолдарымен орнатылады, сонымен бірге олардың барлығын арнайы
аппаратураны қолданбай орнатуға болады. Идеалды сатылы сигналдың өсу
уақыты нөлге тең, бірақ мұны физикалық іске асыру мүмкін емес, себебі ол
кезде өсу жылдамдылығы шексіз үлкен шама болуы керек. Сондықтан кез
келген нақты сатылы сигнал идеалды сатылы сигналының тек қана
аппроксимациясы болады. Бірақ, егер де сигналдың өсу уақыты жоғарғы
гармониканың периодынан әлдеқандай кіші болса, идентификациялау қателігі
кіші шама болады. Бөгеттері бар процестерде немесе өлшеулерге шулар әсер
еткен болса, шуларға фильтрлеу процедурасын қолдану қажет.
42
Өтпелі процесс көмегімен идентификациялау басқару процесінен тыс
автономды орындалады, сондықтан тек қана стационарлы процестерге
қолданылады. Бірақ сатылы әсерлер жүйелерді жұмысқа қосқанда және де
олардың әдеттегідей жұмыс кезінде де көп деген жүйелерге әсер ететін
болғандықтан, жүйе жұмысын бұзбай өтпелі функцияларды жазып алуға
болады. Осында қарастырып отырған әдістің артықшылығы болады. Сонымен
бірге, жүйе стационарлы деп есептеу керек, себебі идентификациялау
нәтижелері сатылы сигналды қолданғаннан кейін дәл болады деп
есептелінеді. Сонымен бірге сатылы сигналдың амплитудалары диапазонында
жүйе сызықты деп есептелінеді.
Студенттің № 2 семестрлік жұмысы
Тақырыбы: жағдаяттық диалог.
Мақсаты: білім алушының кәсіби әрекеті барысында туындауы мүмкін
әртүрлі жағдайларға байланысты диалог құрастыра білуі.
Тапсырма: оқытушы ұсынған нұсқалардың тақырыптарын негізге ала
отырып, жағдаяттық диалог құрастыру.
Қойылатын талап: жұмыс көлемі – әр сөйлеушіден 15-20 реплика.
Диалогтар кәсіби және қоғамдық-әлеуметтік салаларға байланысты
қатысымдық жағдаяттарға негіздей құрылады. Тапсырманы жұп болып
орындауға да болады. Жұптарды оқытушы ұсынады.
Жағдаяттық диалогты құрастыру барысында төменде берілген
сұхбаттасуда қолданылатын тілдік оралымдар мен диалогтың түрлерін
пайдалану ұсынылады.
Студенттің № 2 өздік жұмысы (ауызша, жазбаша)
Тақырыбы: жағдаяттық сұхбат құрастыру.
Мақсаты: терминдер мен терминдік cөз тіркестерінің кәсіби
лексикадағы маңыздылығы мен алатын орнын түсіне отырып, белгілі бір
кәсіби жағдаяттар бойынша өз ойын дұрыс, жүйелі түрде айта алатын
дәрежеге жеткізу.
Тапсырма: таңдаған іскерлік жағдаятқа сәйкес берілген терминдер
мен терминдік сөз тіркестерін пайлана отырып іскерлік сұхбат
құрастыру.
Жағдаяттық тапсырмаларды орындау кезеңдері:
СӨЖ тапсырмаларын толық әрі сапалы орындау мақсатында
жағдаяттарды СОӨЖ кезінде оқытушымен талқылап, өзіне ұнаған
тақырыпты таңдау.
Жағдаятқа сәйкес берілген терминдер мен терминдік тіркестер (10)
іріктеп алу.
Достарыңызбен бөлісу: | 
