23
айнымалылары арқылы алынған. Осы бағыт жүйелері идентификациялау деп
аталады. Бұл бағытта өзінің принциптері, әдістері, амалдары өңделген, олар
ғылым мен техниканың әртүрлі салаларында сонымен бірге биологияда,
медицинада, аэронавтикада, экономикада кең қолданылады.
Модель ешқашан да жеткілікті толық болмайтынын түсіну қажет. Ол
әрқашан да шектелген және модельдеу мақсаттарына сай болуы керек,
берілген объекттің қажетті қасиеттер сандары мен олардың толықтығы
анықталған зерттеуге қажетті болатындай бейнеленеді.
Модельді зерттеу қадамында модельдеудің уақыт интервалында модель
параметрлерінің белгіленген мәндерінде модельденетін жүйенің жүріс-
тұрысы яғни модельді «орындау» («execution») жаңадан өндіріледі. Әдетте
ізделінген нәтижеге жету үшін модельді бір рет орындау жеткілікті
болмайды. Зерттеу табысы көбінесе есептеу тәжірибені автоматтандыру
мүмкіндіктерден тәуелді болады. Қазіргі кездегі компьютерлік модельдеу
пакеттері есептеу тәжірибелерді ұйымдастырғанға виртуалды стенд
концепциясын қолданады.
Алынған модельді аналитикалық жолмен зерттеуге болады, бірақ
көбінесе оны орындайтын бағдарлама дайындалады. Компьютерлік
модельдеудің бастапқы қадамдарында осы бағдарламалар жоғарғы деңгейлі
бағдарламалау тілдерде жасалған, ол кезде қолданылатын бағдарламалау
технологиялар модельдерді жасауға өте көп уақытты талап ететін. Қазірде
математикалық модельді модельдеу бағдарламаға түрлендіру процесін
автоматтандыратын модельдеуге арналған көптеген жүйелер, модельдеу
пакеттер өңделген. Қазіргі пакеттерді қолданушының көзқарасы жағынан
компьютерлік модельді құрастыру негізінде модельдің математика тіліндегі
бейнелеуін қолданылатын жүйенің тіліне көшіруге және ұсынылған сандық
әдістердің ішінен керектісін таңдауда тұрады.
27 нұсқа
Басқару объекттердің математикалық модельдеудің жалпы
аспектілері
Ғылыми зерттеулерде бақылаудан немесе тәжірибелерден алынған
мәліметтердің аз сандарында негізделген болжамдардың -
гипотезалардың
көп мағынасы бар. Ұсынылған гипотезаларды тез және толық тексеру арнайы
тәжірибелер арқылы орындалады. Гипотезаларды тұжырымдап, олардың
дұрыс екенін тексеру үшін аналогиялар, яғни екі объекттің дербес ұқсастығы
туралы пікірлер қолданылады. Гипотезалар әдетте практикада тексерілетін
ғылыми пікірлерге ұқсастығы бойынша жасалады. Сонымен аналогиялар
гипотезалары тәжірибемен байланыстырады. Нақты ортаны суреттейтін
гипотезалар мен аналогиялар көрнекілік болып, сонымен бірге зерттеуге
ыңғайлы логикалық сұлбалар түрде көрсетілуі керек. Пікірлер мен логикалық
24
құрастыруларды
жеңілдетіп,
құбылыстар
табиғатын
анықтайтын
тәжірибелерді өткізуге мүмкіндік беретін логикалық сұлбалар модельдер деп
аталады. Басқа сөзбен айтқанда, модель дегеніміз нақты объектің
орынбасатын объект. Осындай модель объектің құрастыру процесін
модельдеу деп атайды. Модельдеу нақты объектің қасиеттерін орынбасар
объект көмегімен зерттеуге мүмкіндік береді.
Модельдеу - әртүрлі процестер мен құбылыстарды зерттеуге қолданатын
көп тараған әдіс. Процестердің күрделілігі процестің өтуін анықтайтын
параметрлерінің көп санымен, параметрлер арасындағы әртүрлі өзара
байланыстар және өзара әсерлермен анықталады. Біздер зерттеулерді
жеңілдету мақсатымен осындай ақпараттар көлемін азайтуға, таңдалынатын
мүмкіншіліктер санын шектеуге тырысамыз. Бұл мақсатқа жету үшін
процестерді зерттеуге модельді яғни зерттелетін процестің қажетті бағытта
шектелген бөлек сипаттамаларын бейнелейтін қарапайымдалған жүйені
қолданамыз. Берілген құбылыс, процесс немесе техникалық жүйені тікелей
зерттеу орнына модель деп аталатын басқа құбылысқа, процеске немесе
техникалық жүйеге көшу модельдеудің мәнісі болып табылады. Осындай
көшудің негізгі мақсаты – зерттеуді жеңілдету, біздерге керекті шамаларды
анықтауға қол жеткізу, зерттелетін құбылыстарды жасанды жаңадан өңдеу.
28 нұсқа
Модельдеу
Модельдеу – әртүрлі жүйелер мен құрылғылардағы өтіп жатқан
процестерді, олардың «табиғатта» немесе «темірде» жасалуынсыз зерттеуге
арналған әдіс. Көп жағдайда бұл жүйелер мен құрылғылардың жобалануының
кезеңдерін бірнеше есе тиімді және тезірек, ал кейбір жағдайда (ядролы,
энергетикалық және ғарыштық құрылғыларды модельденеді) адам өмірінің
сақталуына және экологиялық зиянды жоюға келтіреді.
Сонымен қатар модельдеу нақты жүйелер мен құрылғыларды басқаруға
да пайдаланылады. Соның ішінде басқару объект түсінігіне бізді
қызықтыратын және біз мақсатты түрде әсер ете алатындай, яғни басқара
алатын қоршаған ортаның бөлігі кіреді.
Сонымен берілген объектің барлық немесе кейбір қасиеттерімен сәйкес
келетін қасиеттері бар кез келген объектіні берілген объекттің моделі деп
атаймыз. Нақты объектте өткізуге қиын немесе ыңғайсыз қымбат болатын
зерттеулерді өткізу үшін модель жасалады.
Модельді жасаудың кейбір мақсаттары мен негізгі зерттеу түрлерін белгілеуге
болады:
- мәнін түсіну құралы ретінде модель айнымалылардың өзара
байланыстарын, олардың уақыт бойынша өзгеру айырмашылықтарын,
маңызды заңдарын анықтауға мүмкіндік береді. Модельді жасаған кезде
зерттелетін объекттің құрамы түсінікті болады, маңызды себеп-салдар
байланыстары анықталады. Модельді құрастырған кезде бірте-бірте модельге
