Ауыстыру - адамның баста өз әліне қарамай, күрделі іске үрынып, кейін бітпесін білген соң, оған деген эрекетін оңай жүмысқа бүра салуы. Осындай ауыстырудан қол жетпес қажеттіктің орындалмауынан болған күйзеліс бэсеңдейді, бірақ ізгі мақсат адыра қалады. Өз алдына қойған, бірақ орындалуы мүмкін емес мақсатқа бағышталған эрекет іске аспаған жағдайда адам кез-келген мэнсіз қимылға ауыса салады, осыдан көңіл-күйі жеңілдеп, үлкен күйзеліске түспейді.
Оқшаулау - адамга соққы болатын жэйттердің сана деңгейінен шегеріліп, басылуы. Мүндайда жағымсыз эмоциялар саналы, яғни эдейі оқшауландырылып, болған оқиға мен одан келетін эсерлер көңілге алынбайды, адам бүрын қандай да мэнге ие болған оқиға немесе өз толғаныстарының шындығын іші сезіп түрса да, оларды байқамайтындай кейіп көрсетеді.
Психологиялық қорғаныс эсері адамға қай жағдайда да өзінің ішкі қалыпты көңіл-кейпін тұрақты сақтауына жэрдемдесе Тіпті элеуметтік шектеулерді бұзғанның өзінде де, өз қылығын-зиян тарапын кеміте, оған ақтау табуға тырысады. Егер адам қадірін тани білсе, өзінің қандай әрекетте болмасын кемшіл! олқылықтарын ұғынумен оларды жоюға ұмтылады. Мұндай адам өз әрекеттері мен мінезін өзгертеді, ал өзгерген ұнамд тұлға сапасы оның санасын жаңалап, өмірлік серігіне айналады. <
З.Фрейдтің психоаналитикалық мектебі
Психоанализдің негізін салушы австрия психиаторы З.Фрейд
1896 жылы Фрейд алғашқы рет психоталдау (психианали терминін қолданды, бұл психикалық құбылыстарды емдеу арналған тэсіл, невроздарды емдейтін жаңа эдіс болды.
Фрейд өзінің барлық өмірінде психоталдау ілімін дамыты тереңдетті. Сынауларға, шэкірттерінің кетуіне қарамастан ол 0 үхтанымдарын өзгертпеді. Өзінің ақырғы «Психоталда очерктері» (1940ж) кітабында «Психоталдау ілімі көптег бақылаулар мен тэжірибеге негізделген, бұл бақылауларды өзіңД не басқаларда өткізсең ғана ол туралы өз бетіңмен пікір айтуі? болады».
Психоанализ тэсілін пайдаланғанда науқаспен ұзақ уақы эңгімелесе отырып, оның ақыл-есіне аурудың шынайы әсе себебі туралы жеткізіледі, науқас бұрын ескермеген нэрселер түсіне бастайды. Фрейдтің айтуынша катарсис болады. Кейій мұндай концепция дені сау адамның психикасына да таралған.
Мінез-құлық мэселесін қарастыра отырып, Фрейд адамньщ психикалық іс-эрекетін анықтайтын 2 қажеттілікті көрсетедіі либидо жэне агрессия. Қоршаган орта осы қажеттіліктерді қанағаттандыруға қарсылығын білдіріп, бөлектегенінв қарамастан, ол екеуі сананың «цензурасынан» өтіп, символдар түрінде көрініс береді. Осы қажеттіліктердің өзара әрекетінің сипатын, оларды қанағаттандыру мүмкіндігін аша келе Фрейд тұлға құрылымында 3 негізгі компонентті ажыратады: ид («Ол»),' эго («Мен») және супер-эго («Жоғарғы-мен»). Ид бейсаналық сйласына ығыстырылған инстинктердің алаңы болып табылады. фго бір жағынан бейсаналы инстинктерге жалғасса, екінші /жағынан шынайылықтың нормалары мен талаптарына бағынады. / Супер-эго дегеніміз - қоғамның гибратты бастауларының жиынтығы, ол «цензор» рөлін атқарады. Сонымен, ид пен супер-эго талаптары үйлеспейтіндіктен эго үнемі қақтығыста, оның қорғаныс механизміне (ығыстыру, сублимация) жүгінуіне тура келеді. Ығыстыру санасыз түрде жасалады. Бейсаналық саласына «көшетін» мотивтер, күйзелулер «цензор» үшін жарамды символдар, эрекеттер түрінде қалып, эсер ете береді.
Фрейдтің ойынша түрлі іс-әрекет функциялары мен формаларын жүзеге асыру үшін арнайы механизмдердің (сублимация, проекция, көшіру, ығыстыру, регрессия т.б) бөлек жүйесі бар. Ал ағза энергия сақталу заңымен басқарылатын күрделі энергетикалық жүйе ретінде қарастырылады. Сондықтан, егер либидо өзінің бір көріністерінде тоқтатылса, онда қандай да бір басқа эффектіні тудыруы тиіс. Супер-эго осындай эффектілерді элеуметтік тұрғыдан жарамды етеді. Егер жарамды ете алмаса, онда ид пен супер-эгоның арасындағы конфликт өршіп, жүйенің қалыпты қызметі бұзылады, тежелген либидо түрлі ауырсыну синдромдары арқылы өзін байқатады. Психоанализ - 2 нэрсеге негізделген.
1. генетикалық - бала кездегі қайғырулар ересек адамның
қалыптасуында рөл атқарады. Жеке адамның іргетасы 5 жасқа
дейін қалыптасады.
2. адам туғаннан белгілі бір мөлшердегі энергияға ие болады, ол
бірнеше психосексуальді кезеңнен өтеді. З.Фрейд пікірі бойынша
еңбек адам өмірін құрайды жэне мэнді етеді. Еңбек іс-эрекетінде
адам өзі үшін қолайлы қызмет атқарады, себебі ол реалды өмірге
бейімделуге жэне үйренуге мүмкіндік жасайды. Сөйтіп, адам
есеюге ұмтылыс жасайды.
З.Фрейд өмірлік энергия мен либидоның гидравликалық моделін құрды. Оның ойынша адамдар көп уақытын еңбек іс-эрекетіне жұмсаса, адам бойындағы энергиялар жасырын түрде қалып, махаббат пен жеке белсенділікке аз энергия қалады. Неофрейдистерді еңбектің тек тұлғалық құрылымы ғана емес, психологиялық функциясы да қызықтырады. Оральды тип жеке тұлғалық қарым-қатынасқа тез түседі, сөйлегіш, дауласуды ұнатады, сондықтан оларды оральд типтес мамандықтар, яғни дантист, заңгер, радиокомментатор т.б. мамандықтар қызықтырады. Анальды типтес адамдарға реттілік, қырсықтық, үнемдегіштік, өзін-өзі бақылау тән. Олар бухгалтерлік, кітапханашылық немесе банк, техникалық қауіпсіздікт}
қамтамасыз ету сияқты мамандықтарға сай келеді. 1
Психоаналитикалық теориялар қызық болғанымен, олаг ғылыми тұрғыда зерттелмеген, сондықтан еңбекті психологиялық қызметі өзекті мэселе болып қала берері анық.
Тұлғаның негізгі қорғаныс механизмдері: ығыстыру,
терістеу, кескіндеу, серпіліс қалыптастыру,
рационалдандыру және сублимация
Ішкі жэне сыртқы күштерден қорғану механизмдері арқылб ЭГО қорғалады. Олар: -шығарып тастау (вытеснение); -келіспеу (отрицания); -рационализация; -реактивті құрылымы - керісінше әрекеттер (реактивны«і образования, обратные действия); -кескіндеу (проекция); -жекелену (изоляция); -регрессия;
-ауыстыру (замещение) Шығарып тастау (ығыстыру) - санадан күшенуді тудыратыц сезінулерді, ойларды, эрекеттерді шығарып тастау. Санасыздыққа; шығарылған бүл комплекстер адамның жаны мен жүріс* тұрысына әсерін жалғастырады. Олар үнемі сыртқа шығуға тырысады (жамандау, жазу, түс көру, қалжыңдау-кэдімгі өмірдің психопатологиясы). Сондықтан оларды санасыздықта ұстау үшік үнемі қуат жүмсау керек.
Достарыңызбен бөлісу: |
