Кіріспе Зерттеудің өзектілігі

1. 
   1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы.
   
2. 
   2. Ибраева С. Оқушылардың шығармашылық ізденістерін дамыту // Информатика. Физика. Математика. -2001. -№4. -12 б.
   

Оңтүстік Қазақстан Мемлекеттік Педагогикалық Университеті

дамуының, мәдениетінің деңгейін анықтаушы фактор. Мемлекетіміздің елбасы

Н.Ә. Назарбаев айтқандай, экономиканың қарқынды дамуы үшін қазіргі нарық

қатынасы талаптарына жауап бере алатын, сыни ойлана алатын, шығармашыл адамдар

қажет. Қазіргі заман ағымына байланысты оқушылардың білімге қызығуын арттыру

үшін мұғалімдерге жаңа талаптар қойылуды. Сол себепті оқытудың әр түрлі

технологиялары жасалып, мектеп тәжірибесіне енгізілуде. Ол үшін әртүрлі бағыттағы

бағдарлама құру, әр оқушының жеке жұмыс қабілетін ескеру, сынып тапсырмаларын,

үй жұмысын баланың ерекшеліктерін ескере отырып беру керек – жаңа технологияны

жүзеге асыруда мұғалім белсенді болуы керек.

Сыни тұрғыдан ойлаудың жаңа идеяларды ұсынуға және жаңа мүмкіндіктерді

көруге қабілетті, мәселелерді шешу кезінде маңызы зор. Сыни тұрғыдан ойлау

мәнмәтінді есепке ала отырып, бақылау мен тыңдау арқылы дәлелдер жинастыру және

шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді қолдану сияқты дағдыларды дамытуды

қарастырады. Сыни тұрғыдан ойлаудың бұл дағдылары төмендегідей сипатталады:

 бақылау;

 талдау;

 қорытынды;

 интерпретация.

Сыни тұрғыдан ойлау сұрақ қоюдың, дәлелдеудің басты дағдыларын және

төмендегі қабылеттерді дамытуды көздейді:

 айтқандарын негіздеуге және өмірлік тәжірибемізден «сабақ алуға» әзірлік;

 күн ілгері кесіп-пішіп қоюға ұмтылмай, сұрақ қою, тапсырма беру және

басқалардың идеяларын сыни бағалау;

 өзіңнің пікіріңді басқалардың сыни бағалауына және пікіріңіздің қате

болуына ашық болу;

 идеяларды тексеріп, «шындықты» іздеуге ұмтылу.

Сыни ойлау- өзіндік ойлау.Сыни ойлау – сұрақ қоюдан және шешімін талап

ететін проблемаларды айқындаудан басталады. Оқушы өзі сұрақ қойып, шешімін өзі

айқындайды.Сыни ойлау- әлеуметтік ойлау, бірлесе оқыту идеясы. Сыни ойлау

сабағының құрылымдық формуласы 3 кезеңнен тұрады:

I.-қызығушылығын ояту ( «көпір жасау»,ой қозғау)

II.- мағынаны таныту ( мағынаны ажырату)

III.- ой-толғаныс ( рефлексия, жаңа білім құрастырылады)

Білім берудің маңызды шарты оқу үрдісінде оқушылардың қызығушылығын

арттырып, өздігінен білім алуға құштарлықтарын дамыту болып табылады. Ендеше,

дәстүрлі сабақта оқушы мұғалімнің көмегімен білім алса; сыни тұрғыдан ойлау

сабағында оқушы білімге өзі жетеді, мұғалім тек бағыт беруші.

СТО сабақтарда Дәстүрлі сабақтарда

Оқушылар жекелей, жұппен, топпен

жұмысты жақсы ұйымдастырады.

Оқушы бірден жұмысқа кірісіп кетпейді.

Өз беттерімен жұмыс істеу қабілеттері,

белсенділіктері басым.

Белсенділік орташа, мұғалімнің көмегін

керек етеді.

Шығармашылық қабілеттері артады, топтағы

әр оқушының жауапкершілігі басым.

Шығармашылығы бірқалыпты, ынта-ықыластарын білдіре қоймайды.

Сын тұрғысынан ойлау дегеніміз - ой қозғай отырып,оқушының өз ойымен

өзгелердің ойына сыни қарап, естігенін, білгенін талдап, салыстырып,реттеп, сұраптап,

жүйелеп, білмегенін өзі зерттеп, дәлелдеп, тұжырым жасауға бағыттау, өз бетімен және

бірлесіп шығармашылық жұмыс жасау.Оқушылардың осындай қабілеттерін дамытуға

әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.

Ақпаратты ойлауға, бағалауға, талдауға және синтездеуге бағытталған пәндік

шешім. Ол болашақта әрекет жасауға негіз бола алады. Сыни тұрғыдан ойлау көбінесе

қарсы пікір айтуға, баламалы шешімдерді қабылдауға, ойлау және іс-әрекетімізге жаңа

немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге дайын болуға, ұйымдастырылған қоғамдық

әрекеттерге және басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға баулуды білдіреді.

Негізгі деңгейде сыни тұрғыдан ойлау үдерісі:

 релеванттық ақпараттар жинауды;

 дәлелдерді сыни тұрғыдан талдау мен бағалауды;

 кепілдендірілген шешімдер мен жинақталған қорытындылар;

 ауқымды тәжірибе негізінде болжамдар мен ұсыныстарды қайта қарауды

қамтиды.

Сыни тұрғыдан ойлау мәнмәтінді есепке ала отырып, бақылау мен тыңдау

арқылы дәлелдер жинастыру және шешім қабылдау үшін талапқа сай өлшемдерді

қолдану сияқты дағдыларды дамытуды қарастырады. Сыни тұрғыдан ойлаудың бұл

дағдылары төмендегідей сипатталады:

1) бақылау;

2) талдау;

3) қорытынды;

4) интерпретация.

Оқыту мен оқуды сыни тұрғыдан ойлау сияқты күрделі міндеттермен қатар,

қарастырылмаған болжамдар мен құндылықтарды, мәселелерді мойындау және оларды

шешудің тиімді құралдарын табуды, басымдықтарды бекітудің маңыздылығы мен

міндеттерді шешудегі артықшылығын түсінуді қарастырады.

Сыни тұрғыдан ойлау

• Қарсы пікір айтуға;

• Баламалы шешімдер қабылдауға;

• Ойлау және іс – әрекетімізге жаңа немесе түрлендірілген тәсілдерді енгізуге

дайын болуға;

• Ұйымдастырылған қоғамдық әрекеттерге;

• Басқаларды сыни тұрғыдан ойлауға үйретеді.

Бастауыш білім – үздіксіз білім берудің алғашқы сатысы. Осыған сәйкес белгілі

бір көлемдегі білім-білік дағдыларды меңгертімен бірге, табиғат қоршаған орта туралы

түсініктерін кеңейту, оларды шығармашылық бағытта жан-жақты дамыту бүгінгі күннің

басты талабы. Осы талап тұрғысынан алған оқу-тәрбие үрдісін ұйымдастырудың сан

түрлі әдіс-тәсілдерін іздестіру, жаңа технологияларды тиімді пайдаланудың маңызы ерекше.

Сын тұрғысынан ойлау – сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл технологияның ішікі құрылымында ерекшелік бар. Бұл құрылым 3 деңгейден тұрады, яғни оқу мен үйренуге арналған құрылым

. Қызығушылықты ояту сатысы.

Білгенін еске түсіреді, мазмұнын түсінуге талаптанады, белсенділігі артады, ми

қыртысы іске қосылады.

2. Мағынаны тани білу сатысы.

Жаңа идеяны қабылдайды, ескі мен жаңаны ұштастырады, ойлау қабілетін

кеңейтеді, не түсінгенін анықтайды.

3. Ой толғаныс сатысы.

Үйренгенін қабылдайды, іштеі ойлануға үйретеді, ой алмасады. Белсенді түрде өз

білімін нақтылау жолына қайта қарап, өзгерістер енгізеді. Сол білім арқылы өзінің

өзгергенін сезеді.

Сын тұрғысынан ойлау бағдарламасындағы мұғалімнінң ролі үйрену процесіндегі

оқушыларға серік болып, бірге жұмыс жасап, оларға сеніммен қарап, өз ойын, ақыл

айтып, қолдау көрсетіп отырады.

Мұғалім – білім үйрену ісін ұйымдастырушы.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету үшін мына төмендегі шаралар орындалуы шарт.

1. Сын тұрғысынан ойлауды тудыру үшін уақыт беру арқылы мүмкіндік жасау.

2. Оқушыларға ойлануға рұқсат беру.

3. Оқушылардың әр түрлі идеялары мен пікірлерін тыңдау.

4. Үйренудегі оқушылардың белсенді іс-әрекетін қолдау.

5. Сенімділік.

Егер оқушы қолайсыз жағдайда кездессе, әжуаға айналдырмау. Әр оқушының

жасаған сынына және сын көзбен қарау қабілеттілігіне сенім білдіру.

6. Сын тұрғысынан ойлауды бағалау.

Сын тұрғысынан ойлау үшін мына төмендегілерді жасауға тиісті:

- бір –бірімен сенімділікпен жұмыс жасауға және өз ойынын, пікірінің мәнділігін

түсінуге;

- бар ынтасымен оқуға;

- көптеген пікірлерді тыңдап, оларға ілтипатпен қарауға;

- пікірін ойланып, нақтылап айтуға тиісті.

7. Іспен айналысу.

Сыныпта нұсқау беру арқылы баланы ойлауға іспен айналысу арқылы мүмкіндік

беру.

Сабаққа пікірталас тудыру.

9. Білім алысу.

Ортаға салып білім алу тәртіпті қажет ететін құбылыс. Бір нәрсені ортаға салып

талқылағанда басқалармен санасып, тәртіп сақтап отыру керек.

10. Тыңдасын.

Уақытша шешімді тоқтату немесе басқалардың ойымен санасу оқушылардың үнін

(ойын) тыңдауға, естуге мүмкіндік беру.

Оқытушы жұмысы тек сыни ойлауға үйретумен шектелмейді: біз

шәкірттерімізді ең күрделі түсініктерді қабылдауға және есінде әр түрлі деректерді

сақтауға үйретеміз. Сыни ойлауды үйрету – оқытушы сан қилы жұмысының бір ғана

қыры.

оқушыларында бұл үшін жеткілікті өмірлік тәжірибе мен білім жинақталған. Әрине,

білім алу процесінде оқушылардың ойлау қабілеті дами түседі, алайда тіпті

бүлдіршіндер сыни және дербес ойлай біледі. Өзінің танымдық әрекеттерінде

оқушылар мен мұғалімдер, жазушылар мен ғалымдар қандай да болмасын жаңа

мәлімет бойынша сыни тұрғыдан ой толғайды. Сыни ойлаудың арқасында ғана

дәстүрлі таным процесі дербес болып, саналы, үздіксіз және тиімді болады.

Үйрете жүріп үйрену. Бұл сөздің астарына үңілсек, біздер тек қана үйретуші

емес, қажет болса, оқушыдан, әріптестен, бір-бірімізден үйренуімізге мүмкіндіктер

жасау. Ол мүмкіндіктер – тыңдау, сыйлау, кез келген пікірлерді қабылдау, оған

құрметпен қарау, талқылау, жинақтау, бағалау. Осы әрекеттердің барлығы біздің

жұмыс әрекетімізде кездеседі.

Сын тұрғысынан ойлауды үйрету оңай іс емес және ол бір деңгейде үйретіліп

ұмытылып та қалатын іс емес. Сын тұрғысынан ойлауды үйрететін нақты қадамдар да

жоқ. Бірақ сын тұрғысынан ойлауды қолдайтын сыныпта жасалынатын бірнеше

қолайлы жағдайлар мен үйренушінің түсінігі бар. Сын тұрғысынан ойлаудың «Алты

ойлау қалпағы» атты әдісі мені қызықтырғаны баланың өзі ізденіп дәлелдеуі. Ол

бұрын тек тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойланушы, өз ойын дәлелдеуші, ал мұғалім-осы әрекетке бағыттаушы, ұйымдастырушы. Оқушыларды шығармашылық жұмысқа

баулып, олардың белсенділіктерін, қызығушылықтарын apттыpa түсу үшін,

шығармашылық қабілеттерін дамытуда әр түрлі әдіс-тәсілдерді қолдануға болады.

Шығармашылық жұмыстар оқушыларды ойлауға жетелеп, қызығушылығын оятып,

шығармашылық қабілетін арттыруға, белсенділікке ынталандырады.

1. Отарова Н. Сын тұрғысынан ойлау // Биология және салауаттылық негізі. -2006. -

№ 1. - 21-23 б.

2. Ташенова А.Сын тұрғысынан ойлауды оқу мен жазу арқылы дамыту//Білім-Образование-2006. №6.