Кіріспе зерттеу тақырыбының өзектілігі

1. Жұмыста «экономикалық мүдде», «ынталандырма», «уәж», «уәждеме», «ынталандыру» категориялары нақтыланды. «Ынталандырма» категориясының екі жақты екені анықталды: біріншіден, объективті (материалды заттық) жағы, оның негізінде экономикалық мүдде қалыптасады; екіншіден, субъективті жағы, аз уәж және ынталандырманың өзара байланыстарын сипаттайды. Экономикалық ынталандыру дегеніміз адамдарды өнімді еңбекке құлшындыратын, олардың экономикалық белсенділігін арттыруға бағытталған әдістер мен тетіктердің жиынтығы.

2. Тұтынушының жоғары стандарты мен техноло­гиялық дамуы, адамдардан шаруашылық процесінде, тек ғылыми (біліктілік) дайындығы ғана емес шығармашылық басқару қызметтеріне араласуын да талап етеді.

Жұмыскердің еңбек белсенділігін ынталандыру үшін уәждемелер мен ынталандырудың жаңа жүйесін жасау қажет, оның теориялық әдістемелік принциптеріне мыналар жатады:

• 
  өндірісте материалды ынталандырудан, тұлғаның өзін-өзі жетілдіру уәждемесіне бағдарлануы, интеллектуалды әлеуеттілікті өсіру;
  
• 
  еңбек және тұрмыс сапасының жоғары деңгейге көтерілуі;
  
• 
  материалды ынталандырудың өрісі мен үрдістерін кеңейту;
  
• 
  материалды, моральді, шығармашылық т.б. ынталандыруды жалпы­ландыру.
  

- жалақының рөлін ең аз және орта жалақыны өсіре отырып арттыру;

- келешегі бар ынталандырмалар ретінде «шаруашылықты бірге жүргізу», ынталандыруды дамыту, яғни жұмыскердің басқару қызметіне шешім қабылдауға қатынасуы, еңбек және өндіріс көлемінде ғана емес, жалпы әлеуметтік маңызы бар істерге араласуы;

- жаңа технологиялық талаптарға сай еңбек саласын түрлендіру.

4. Өндіріс тиімділігін экономикалық ынталандыру механизмінің негізгі құрамдас бөліктері: экономикалық өсімнің тұрақты қарқыны; оның сапалық сипаттары; шығарған өнімнің отандық және әлемдік нарықта бәсекеге қабілеттілігін көтеру және сапасын жақсарту; халықтың материалдық жағдайын көтеру; жаңа технологияларды меңгеру, ғылыми және инновациялық жұмы­сының әсерін күшейту, адам капиталын нәтижелі пайдалану.

5. «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС өндіріс тиімділігін талдау мына жағдайларды анықтап берді:

• 
  өндіріс өсімі және корпорация табысының артқанына қарамастан зерттелген кезеңде өндіріс тұрақсыздығы байқалған, бұл әлемдік нарықтағы баға тұрақсыздығына байланысты болды;
  
• 
  кәсіпорында өндіріс тиімділігін арттыру саясаты жүргізілді, нәтижесінде өнімнің өзіндік құны біршама төмендеді;
  
• 
  зерттелген кезеңде еңбек өнімділігінің біршама тұрақты өскені байқалды;
  

• 
  өнімнің материалды қажетсінуі 1,12 теңгеге төмендеуі;
  
• 
  еңбек өнімділігі алдыңғы кезге қарағанда 33%-ға өсіп, 2005 ж. 2546,5 мың теңгені құрады.
  
• 
  негізгі өндірістік қор қайтарылымы 0,62 теңгеге тең;
  
• 
  өндіріс тиімділігінің негізгі көрсеткіштерінің өсуі өнімділік пайда­лылығының 45%-ға өсуінің әсері.
  

7. Қазіргі нарықтық экономикада, жалдамалы еңбекке негізделу, еңбек бағасын және жалақыны анықтауда «Қазақмыс корпорациясы» ЖШС-нің еңбек саласының өзінде түрлендірулерге жол беріліп отыр. Бұл жұмыстың негізгі бағыттары: а) корпорация кәсіпорындарының техникалық жаңғырту барысында жұмыс орындарын түрлендіру; б) ұдайы өндірістің постиндустриалды типіне сай жұмысшыны қалыптастыру, жұмысшының білімі және кәсіби біліктілігін өсіру негізінде еңбек белсенділігінің артуына қолайлы жағдайлар жасау; в) өндірістің жеке және материалды-заттық факторларының өзара әсерінің тиімді жүргізілуі.

• 
  сыйақыландыру даралық сипатта болуы, яғни жұмысшылардың жұмыс орны, цех, кәсіпорын жұмыс жақсартуға қосқан үлесі үшін;
  
• 
  сыйақыландыру нақты болуы, яғни белгілерін нормативтер мен мөлшерді орындағаны үшін емес, еңбектегі жетістігі үшін;
  
• 
  сыйақының максималды көлемінің шектелмеуі;
  
• 
  сыйақыландыру әркімге түсінікті және қарапайым болуы керек.
  

• 
  экспортқа бағдарланған шикізат секторының өңдеу өнеркәсібі және импорт алмастыру процестеріне ауысуы;
  
• 
  ғылыми-техникалық прогреске және жоғары технологиялық өндіріске ынталандыру, өнім сапасына білімнің әсерін күшейту.
  
• 
  инновациялық процестерді және жаңа техника мен технологияларды енгізу, адам капиталына инвестицияларды белсендіру;
  
• 
  экономикалық тиімділікті еңбек өнімділігін өсіру есебінен қамтамасыз ету;
  
• 
  макроэкономикалық болжаудың, елдің экономикалық дамуын ынталан­дыру процесіндегі рөлін арттыру;
  
• 
  халықтың әл-ауқатының жақсаруы, тұрғындардың тұрмыс деңгейі бойынша жіктелуін мейлінше төмендету.
  

1. 
   Еңбекке ынталандыру мен ұйымдастырудың шетелдік тәжірибесі //Халықаралық ғылыми-тәжірибелік видео-конференция материалдары. ХБУ. -Алматы, 2006. – 0,44 б.т.
   
2. 
   Қазақстандағы өндіріс тиімділігін арттыруда материалдық ынталандыру жүйесін дамытудың бағыттары //Қаржы-қаражат журналы. –Астана: 2006, №3-4. – 0,46 б.т.
   
3. 
   Өндіріс тиімділігін басқарудың маңызды элементі фирма қызметінің нәтижесін бағалау //Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. – Алматы: «Тұран» университеті, 2006. – 0,34 б.т.
   
4. 
   Экономикалық ынталандыру жүйесінің қағидаларын әзірлеуді сапалы экономикалық өсу тұрғысынан қамтамасыз ету //Халықаралық ғылыми-теориялық конференция материалдары. - Астана: Д.А.Қонаев атындағы Университет, 2006. – 0,39 б.т.
   
5. 
   Ғылыми-техникалық прогресті экономикалық ынталандыру принципі өндіріс тиімділігін арттыру факторы //Республикалық ғылыми-тәжірибелік конференция материалдары. – Астана: Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университет, 2006. – 0,14 б.т.
   
6. 
   «Қазақмыс» корпорациясы ЖШС-і қызметінің тиімділігін бағалау //Экономикалық «Аль-Пари» журналы. - Алматы, 2007. - №1. – 0,38 б.т.
   
7. 
   Қазақстан кәсіпорындарында материалдық ынталандыруды ұйымдастыру //Информациялық-аналитикалық «Саясат» журналы. - Алматы, 2007. - №4. – 0,44 б.т.
   
8. 
   Экономическое стимулирование повышения эффективности производства //Международный ежеквартальный научно-экономический журнал «Реформа». - Бишкек, 2007. – 0,41 б.т.
   

на автореферат на соискание учёной степени кандидата экономических наук

по специальности 08.00.05 – Экономика и управление народным хозяйством
Нургалиева Куралай Оразгалиевна
Экономическое стимулирование повышения эффективности

производства на промышленных предприятиях

(на материалах ТОО «Корпорация Казахмыс»)
Актуальность темы исследования. Для решения стратегической задачи вхождения Казахстана в число наиболее конкурентоспособных стран необходим его экономический рост, устойчиво опережающий рост мировой экономики. При выработке стратегии ускоренного роста для отечественной экономики ориентиром остается ряд общих черт индустриально развитых стран. Устойчивая положительная динамика социально-экономического развития должна быть обеспечено за счет упрочнения позиций Казахстана с широким использованием частной инициативы; активной роли государства в обеспечении благоприятных условий хозяйствования, включая финансовую и социальную стабильность; его участия в международном разделении труда на выгодных для страны условиях.

Однако конкретизация такого рода условий экономического развития вызывает дискуссии. Мы поддерживаем мнение тех ученых и практиков, которые выделяют в качестве ключевых факторов обеспечение ускоренного экономического роста мотивацию к высокопроизводительному труду и укрепление системы экономического стимулирования трудовой активности. Современное постиндустриальное общество давно осознало необходимость поддержания оценки труда, относительно высокой по отношению к капиталу.

В результате реформ в Казахстане были либерализованы все факторы производства, однако реформирование мотивационных стимулов к повышению эффективности происходит недостаточно активно. Сегодня экономическое стимулирование практически не зависит от квалификации, качества труда, результативности производства и динамики макроэкономических показателей. Оно не является стимулом к научно-техническому прогрессу, не способствует повышению качества продукции, экономии ресурсов, максимальной реализации потенциальных физических и интеллектуальных способностей работника, не заинтересовывает трудовые коллективы в использовании внутренних резервов производства. Указанные негативные явления усиливают социальные противоречия между обществом и властью.

С

Необходимость создания эффективной системы мотивов и стимулов повышения эффективности производства обусловлена реально существующим противоречием: с одной стороны, высокими требованиями к квалификации, профессионализму, отношению к своим обязанностям, которые предъявляет к работнику постиндустриальное общество, а с другой - снижением социальной ценности труда и обесценением самого понятия «труд» в условиях казахстанской действительности.

Отмеченные проблемы требуют глубокого теоретического осмысления и проведение исследований влияния стимулирования на эффективность производства, на качественные и количественные характеристики труда, оценку роли в макроэкономическом воспроизводственном процессе состояния социально-­трудовой сферы, и глобальных характеристик национальной экономики.

Целью диссертационного исследования является разработка теоретических подходов и практических рекомендаций по формированию эффективной системы экономического стимулирования как ключевого фактора повышения эффективности производства в постиндустриальной экономике.

Задачи исследования:

- раскрыть содержание понятия стимулирования повышения эффективности производства с позиций современной экономической науки;

- показать взаимосвязь экономических стимулов с экономическими инте-ресами, материальной заинтересованностью и мотивацией трудовой деятельности;

- показать роль и место экономического стимулирования в системе управления повышением эффективности производства;

- определить основные методические принципы построения эффективной системы экономического стимулирования, адекватной постиндустриальному обществу;

- провести анализ эффективности системы экономического стимулиро-вания на макро-, мезо- и микроуровнях;

- определить перспективные стимулы повышения эффективности произ-водства при переходе к постиндустриальному обществу;

- разработать предложения по преобразованию социально-трудовой сферы, соответствующие требованиям постиндустриальной экономики.

аучная новизна диссертационного исследования заключается в самой постановке проблемы экономического стимулирования как ключевого фактора повышения эффективности производства при переходе к постиндустриальному обществу, что расширяет теоретические представления о предпосылках и факторах экономического роста в условиях развивающейся постиндустриальной научной парадигмы и дает возможность исследовать влияние стимулов на характер и темпы экономического развития. В процессе проведения научного иследования получены следующие результаты, имеющие элементы научной новизны:

- по-новому, с позиции интегративного подхода, раскрыто содержание экономических стимулов как движущего фактора воспроизводственного процесса в качественно усложняющихся условиях;

- уточнена классификация экономических стимулов к труду с точки зрения их соответствия требованиям развивающейся постиндустриальной парадигмы, в которую наряду с ранее известными видами стимулов включены административное и либеральное стимулирование;

- сформулированы основные методические принципы формирования эффективной системы экономического стимулирования с учетом тенденций и закономерностей постиндустриального общества;

- определены основные механизмы достижения органичной взаимосвязи между ростом производительности труда и его оплатой, что активизирует трудовую активность и обеспечивает экономический рост;

- предложен механизм стимулирования экономического роста;

- предложен и обоснован комплекс мер, направленных на достижение эффективного взаимодействия труда и капитала посредством развития такой перспективной формы экономических стимулов к труду, как «сохозяйские» мотивации.

1) исследование экономического стимулирования должно базироваться на интегративном подходе, ориентированном на логически стройном изложении разнообразных теоретико-методологических принципов, отражающих сущность экономической реальности и реализующих возможность их плодотворного синтеза;

2) разработка системы экономического стимулирования по принципу совместного активного развития материальных стимулов к труду и их нематериальных видов (участие в управлении предприятием, гуманизация труда, возможность самореализации работника, изменение статуса трудящихся на предприятии и др.);

3) укрепление системы стимулов к труду в контексте перехода к качественному экономическому росту в современном Казахстане требует комплексного подхода, предполагающего: активизацию роли оплаты труда в повышении трудовой активности; развитие в качестве перспективных стимулов «сохозяйских» мотиваций; качественные преобразования самой сферы труда;

4) основой механизма стимулирования эффективности производства на макроуровне должен стать вариант стимулирования нового качества экономического роста, предполагающий преобладание в структуре факторов роста научно-технического прогресса, инвестиций в человеческий капитал, информационных и наукоемких технологий.

О

on the author's abstract on a scientific degree competition of Cand.Econ.Sci.

on a specialty 08.00.05 - Economics and national economy management
Kuralay O. Nurgalieva

Economic incentives of production efficiency increase at the industrial enterprises (on materials of "Corporation Kazakhmys" Ltd.)
Urgency of research theme. Its economic growth steadily advancing growth of economic is necessary for the strategic task solution of Kazakhstan entering in the number of the most competitive countries. A reference point is a number of the general features of industrially developed countries at development strategy of the accelerated growth for domestic economy. Steady positive dynamic of social and economic development should be provided due to hardening positions of Kazakhstan with wide use of the private initiative; an active role of the state in maintenance of favorable management conditions including financial and social stability; its participation in the international labour division on favorable terms to the country.

However the concrete definition of such conditions of economic development causes discussions. We support opinion of those scientists and experts which allocate as key factors maintenance of the accelerated economic growth motivation to high-efficiency work and strengthening of economic incentives system of labour activity. The modern postindustrial society for a long time has realized necessity of maintenance of work estimation concerning high in relation to the capital.

All manufacture factors were liberalized as a result of reforms in Kazakhstan. However motivational stimulus reforming to efficiency increase is not so active. Today economic incentives provision practically does not depend on qualification, work quality, manufacture productivity and dynamics of macroeconomic parameters. It is not stimulus to scientific and technical progress and does not promote production quality improvement, resources economy, the maximal realization of potential physical and mental abilities of the worker, does not awake labour collectives’ interest in use of internal manufacture reserves. The specified negative phenomena strengthen social contradictions between a society and authority.

In our opinion essential obstacle for becoming of effective system of production efficiency stimulation was tearing away the person from economic transformations. Market transformations did not promote work transformation into the determining development factor of Kazakhstan economy due to alienation of work from the property and divergence of personal and collective interests. That is why the tasks solution connected with increase human factor role and formation of effective motives and stimulus system with this purpose inducing workers to high-efficiency work and should be recognized by one of the major economic and social tasks of the state.

N

ecessity of effective system creation of motives and stimulus of production efficiency increase is caused by really existing contradiction: on the one hand, high requirements to qualification, professionalism, the attitude to the duties which are demanded to the worker by postindustrial society, and with another – decrease of social value of work and depreciation of the concept "work" in conditions of Kazakhstan reality.

These problems demand deep theoretical understanding and carrying out of researches of stimulation influence on production efficiency, on qualitative and quantitative characteristics of work, an estimation of a role in macroeconomic reproduction process of social and labor sphere condition and global characteristics of national economy.

The purpose of dissertational research is development of theoretical approaches and practical recommendations on effective system formation of economic incentives as key factor of production efficiency increase in postindustrial economy.

Research task:

- to open the content of stimulation concept of production efficiency increase from positions of modern economic science;

- to show interrelation of economic stimulus with economic interests, material interest and labour activity motivation;

- to show a role and a place of economic incentives in a control system of production efficiency increase;

- to determine the basic methodical construction principles of effective system of economic incentives adequate to a postindustrial society;

- to analyse a system effectiveness of economic incentives on macro -, meso -, and microlevels;

- to determine perspective stimulus of production efficiency increase at transition to a postindustrial society;

- to develop offers on transformation of social and labor sphere corresponding to requirements of postindustrial economy.

- in a new fashion from a integrative approach position the contents of economic stimulus is opened as driving factor of reproduction process in qualitatively becoming complicated conditions;

- classification of economic stimulus to work is specified from the point of view of their conformity to requirements of a developing postindustrial paradigm in which alongside with earlier known kinds of stimulus are included administrative and liberal stimulation;

- basic methodical formation principles of economic incentives effective system are formulated in view of tendencies and laws of a postindustrial society;

-

basic mechanisms of achievement of organic interrelation between growth of labour productivity and its payment are certain and it makes active labour activity and provides economic growth;

- stimulation mechanism of economic growth is offered;

- the complex of the measures directed on achievement of effective interaction of work and the capital by means of development of such perspective form of economic stimulus to work, as «national economy» motivations is offered and proved.

1) economic incentives research should be based on integrative approach focused on logically harmonious statement of various theoretical and methodological principles reflecting essence of economic reality and realizing an opportunity of their fruitful synthesis;

2) system engineering of economic incentives by a principle of joint active development of material stimulus to work and their non-material kinds (participation in operation of business, work humanization, an opportunity of self-realization of the worker, change of workers status at the enterprise, etc.);

3) strengthening of work stimulus system in a context of transition to qualitative economic growth in modern Kazakhstan demands the complex approach assuming: activation of a labour remuneration role in labour activity increase; development of "national economy" motivations as perspective stimulus; qualitative transformations of the work sphere;

4) a mechanism basis of production efficiency stimulation at a macro level should become a stimulation variant of new quality of the economic growth assuming prevalence in factors structure of scientific growth and technical progress, investments into the human capital, information and high technologies.

Substantive results of research are introduced in an industrial and economic practice in mine “Zhomart” of the manufacturing firm “Zhezkazgantsvetmet” “Kazahmys” Ltd.