Кәсіби стандарт «Еңбекті мөлшерлеу және ұйымдастыру»

 

1 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кәсіби стандарт «Еңбекті мөлшерлеу және ұйымдастыру» 

 

 

1. Жалпы ережелер 

 

 1.  «Еңбекті  мөлшерлеу»  кәсіби  стандарты  білім  беру  бағдарламаларын 

қалыптастыру  үшін,  оның  ішінде  кәсіпорындардағы  персоналды  оқыту  үшін, 

білім  беру  мекемелеріндегі  қызметкерлер  мен  түлектерді  сертификаттау  үшін, 

персоналды  басқару  саласындағы  кең  ауқымды  міндеттерді  шешу  үшін 

арналған.  

2.  Осы  кәсіби  стандартта  келесі  терминдер  мен  анықтамалар 

қолданылады: 

біліктілік  –  қызметкердің  нақты  еңбек  функцияларын  сапалы  орындауға 

дайын болу дәрежесі; 

біліктілік  деңгейі  –  еңбек  іс-қимылдарының  күрделілігі,  стандартты 

еместігі,  жауапкершілігі  мен  дербестілігі  өлшемдеріне  қарай  сараланатын 

қызметкердің  даярлығы  мен  құзыретінің  деңгейіне  қойылатын  талаптар 

жиынтығы; 

еңбек  функциясы  –  еңбек  үдерісінің  бір  немесе  бірнеше  міндеттерін 

шешуге бағытталған өзара байланысты іс-қимылдар жиынтығы; 

ұлттық  біліктілік  жүйесі  (ҰБЖ)  –  еңбек  нарығы  жағынан  мамандардың 

біліктілігіне  сұраныстар  мен  ұсыныстарды  құқықтық  және  институционалды 

реттеу тетіктерінің жиынтығы; 

кәсіп – арнайы дайындық нәтижесінде игерілетін және білім туралы тиісті 

құжаттармен  расталатын  белгілі  бір  білімді,  білікті  және  тәжірибелік 

дағдыларды талап ететін адамның еңбек қызметіндегі кәсіптерінің негізгі түрі; 

кәсіби  стандарт  (КС)  –  кәсіби  қызметтің  нақты  саласында  біліктілік 

деңгейіне,  құзыреттеріне,  еңбек  мазмұнына,  сапасына  және  жағдайларына 

қойылатын талаптарды айқындайтын стандарт; 

кәсіби  топ  –  жалпы  интеграциялық  негізі  (ұқсас  немесе  жақын 

тағайындау,  объектілер,  технологиялар,  оның  ішінде  еңбек  құралдары)  бар 

және оларды орындау үшін еңбек функцияларының және құзыреттерінің ұқсас 

жиынтығын талап ететін кәсіби кіші топтың жиынтығы; 

салалық  біліктілік  шеңбері  (СБШ)  –салада  танылатын  біліктілік 

деңгейлерін құрылымдық жағынан сипаттау; 

ЖОБА 

 

 

2 

сала/  негізгі  топ  –  бір  типті  өнім  құруда,  өндіріс  технологиясы,  жұмыс 

істейтіндердің  негізгі  қорлары  мен  кәсіптік  дағдыларында  ортақ  мақсаты  бар 

кәсіпорындар мен ұйымдардың жиынтығы; 

3. Осы кәсіби стандартта келесі қысқартулар қолданылады: 

БА  –  басшылар,  мамандар  және  басқа  да  қызметшілер  лауазымдарының 

біліктілік анықтамалығы; 

ҰБШ - ұлттық біліктілік шеңбері; 

СБШ - салалық біліктілік шеңбері.  

 

 

2. Кәсіби стандарттың төлқұжаты 

 

3. Кәсіби стандарттың атауы: Еңбекті мөлшерлеу және ұйымдастыру. 

4.  Кәсіби  стандартты  әзірлеудің  мақсаты:  Еңбек  нормаларын  анықтау 

үшін шығыс мәліметтер мен еңбек үдерістерінің сараптамасы. 

5.  Кәсіби  стандарттың  қысқаша  сипаттамасы:  Өнеркәсіптік  меншік 

объектілердің  сараптамасы,  өңделген  еңбек  нормаларын  енгізу  бойынша 

әдістемелік  басшылықты  қамтамасыз  ету,  еңбекті  мөлшерлеу  бойынша 

жұмыстарды орындау 

6. Негізгі топ: еңбек экономикасы; 

Кәсіптер сыныптауышы бойынша кәсіби топ: Еңбек нормаларын анықтау 

үшін шығыс мәліметтер мен еңбек үдерістерінің сараптамасы  

 

3. Кәсіп карточкасы 

 

7. Кәсіп тізбесі: 

Еңбекті  мөлшерлеу  бойынша  инженер,  СБШ  бойынша  5  -  біліктілік 

деңгейі. 

Еңбек технигі, СБШ бойынша 4 - біліктілік деңгейі. 

Кәсіп тізбесі осы кәсіби стандарттың қосымшасында келтірілген. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3 

«Еңбекті мөлшерлеу және ұйымдастыру» 

кәсіптік үлгісіне қосымша  

 

КӘСІПТЕРДІҢ КАРТОЧКАСЫ «Еңбекті мөлшерлеу жөніндегі инженер» 

Кәсіптің коды 

 

Кәсіптің атауы 

Еңбекті мөлшерлеу жөніндегі инженер  

БҰШ бойынша біліктілік 

деңгейі 

5  

БА бойынша біліктілік деңгейі  - 

Кәсіптік білім деңгейі 

Тиісінше мамандық бойынша жоғарғы білім (немесе 

жоғары оқу орнынан кейінгі)  

Еңбек қызметтері 

1. Еңбек нормаларын анықтау үшін бастапқы мәліметтер 

мен еңбек үдерістерінің сараптамасы  

2. Еңбекті мөлшерлеу бойынша жұмыстарды орындау 

3.  Өңделген  еңбек  нормаларын  енгізу  бойынша 

әдістемелік басшылықты қамтамасыз ету  

1 еңбек қызметі 

 

Еңбек  нормаларын  анықтау 

үшін бастапқы мәліметтер мен 

еңбек үдерістерін талдау 

Икемділік пен дағдылар: 

1. Еңбек жөнінде нормативтік мәліметтерді әзірлеу. 

2. Еңбек үдерістері мен оларды пайдалануды үйренудің 

әдістерін тандау икемділігі. 

3. Еңбектің алдыңғы қатардағы әдістері мен тәсілдерін 

зерделеудің техникалық құралдарын пайдалана білу, 

жұмыс уақытын пайдалану   

4. Бастапқы мәліметтер мен еңбек үдерістерінің олардың 

ерекшеліктеріне тәуелділігіне байланысты сараптама 

өткізудің әдістері мен тәсілдерін таңдай білу шеберлігі. 

5.  Еңбек  үдерістерінің  талдау  өткізудің  әдістері, 

тәсілдері  мен  техникалық  құралдарын  пайдалана  білу 

шеберлігі.  

6. 

Жұмыс  уақытын  пайдалану  сараптамасының 

нәтижесінде  алынған  мәліметтерді  өндеу  әдістерін 

иелену икемділігі. 

7. 

Еңбек  бойынша  нормаларды  әзірлеу  кезінде 

мәдіметтерді  жинау  әдістері  мен  тәсілдерін  пайдалану 

шеберлігі.  

8.  Еңбек  үдерісінің  еңбек  сыйымдылығына  әсер  ететін 

өндірістік  факторлардың  сараптамасының  әдістерін 

игеру шеберлігі.  

Мағлүмат:  

1.  Хронометражды  бақылаулардың  түрлері,  оларды 

өткізу тәртібі. 

2. 

Хронометражды  бақылаулардың  нәтижелерінің 

сараптамасы  мен  өндеу  әдістері,  бақылау  өткізу 

барысында  жұмыстың  өнімділігі  мен  жылдамдығының 

бағалары.  

3.Еңбек  үдерісі  мен  алдағы  әдістер  мен  еңбекті 

қабылдауды  үйренудің  әдістері,  жұмыс  уақытын 

пайдалану.  

4.  Хронометражды  бақылаулар  өткізу  барысында 

қолданылатын құралдар, оларды пайдалану ережелері. 

 

4 

5. 

Жұмыс 

уақыты 

шығынының 

пайдалану 

сараптамасының әдістері мен тәсілдері.   

6.  Жұмыс  уақытын  пайдаланудың  сараптамасы  кезінде  

мәліметтерді өңдеу әдістері.   

7. Есептемелік техниканы пайдалану ережелері. 

8.  Еңбектің  физиологиясы  мен  психологиясының 

негіздері.  

9. Еңбекті ұйымдастырудың негіздері. 

10. Еңбек туралы заңнаманың негіздері. 

11.Еңбекті қорғау ережесі мен нормалары. 

2 еңбек қызметі 

 

Еңбекті  мөлшерлеу  бойынша 

жұмыстарды орындау  

 

Икемділік пен дағдылар:  

1.  Жұмыстардың  әртүрлі  түрлеріне  кешенді  негізделген 

нормаларды әзірлеу және енгізу.  

2. 

Көлемдерін  анықтайтын  әсер  ететін  барлық 

факторларды есепке ала отырып техникалық негізделген 

нормаларды 

қалыптастыру 

әдістерін 

пайдалану 

шеберлігі.  

3.  Еңбек  шығын  нормаларын  қалыптастыру  үшін 

салааралық,  салалық  және  басқа  да  прогрессивті 

нормативтерді қолдану шеберлігі. 

4.  Еңбек  мөлшерлемесі  жағдайының  талдауының  үздік 

әдістер  мен  тәсілдерін  нақты  өндірістік  жағдайларда 

пайдалана білу шеберлігі.  

5.  Еңбек  шығын  мөлшерлеме  сапасының  талдаудың 

заманауи  әдістерін  пайдалана  білу,  оның  ішінде  нақты 

өндірістік 

жағдайларда 

пайдаланылатын 

бірқалыптылығы.  

6.  Басқарма  қызметін  есепке  ала  отырып  адамдардың 

нормативтік санын анықтау әдістерін қолдану шеберлігі. 

 

7. 

Еңбек 

шығын 

мөлшерлемесін 

орнатылатын 

нормаларында  еңбекті  үнемдік  талаптарын  орындаудың 

бақылау әдістерін басқаруды игеру.  

8.  Ұйымдастырушылық-техникалық  шараларды  енгізуді 

есепке алумен уақытында қарастыру үшін жоспарлардың 

жобасын құрастыра білу шеберлігі.  

9  Еңбек  нормаларын  жетілдірудің  қазіргі  әдістері  мен 

тәсілдерін қолдану шеберлігі.  

10. 

Персоналдың  қажетті  санын  анықтау  мен 

нормалауын жетілдіру үшін зерттеуді ұйымдастыра білу 

шеберлігі.  

11.  Қазіргі  әдістер  мен  техникалық  құралдарды 

пайдаланумен енбек шығын мөлшерлемесіне негізделген 

нормаларын  қалыптастыру  мен  енгізу  бойынша 

жұмыстарды қалыптастыра білу шеберлігі.  

12. 

Негізделген 

еңбек 

шығын 

мөлшерлемесін 

қалыптастыру  мен  енгізу  бойынша  қазіргі  әдістер  мен 

техникалық құралдарды қолдану шеберлігі. 

Мағлүмат:  

1.  Кешенді  негіздемелерді  есепке  алумен  еңбек  шығын 

нормаларын  қалыптастыру  қабілеттілігі  (техникалық, 

 

5 

ұйымдастырушылық, 

экономикалық, 

психофизиологиялық және әлеуметтік факторлар). 

2.  Әртүрлі  жұмыс  түрлеріне  еңбек  шығындарының 

негізделген нормаларын қалыптастыру әдістері.  

3. Кәсіпорында әртүрлі ұйымдастырушылық-техникалық 

шарттарды  есепке  алумен  еңбек  шығын  нормаларының 

техникалық негізделген нормаларды енгізу әдістері.  

4.  Өндірістік  шарттардың  ерекшеліктерін  есепке  алумен 

еңбек  мөлшерлеуінің  жағдайының  сараптамасының 

әдістері мен тәсілдерін білу.  

5.  Еңбек  шығын  нормаларының  сапасын  бағалау 

әдістерін 

білу, 

олардың 

ішінде 

негізделгендігі, 

қысымдылығы және бірқалыптылығы.  

6. Жұмыскерлердің жоғарғы нормативтік санын анықтау 

әдістемесінің білімі. 

7.  Техникалық  негізделген  нормаларды  енгізуден 

экономикалық тиімділігін прогрессивті бағалау әдістерін 

білу. 

8.  Бұйымдардың  еңбек  сыйымдылығын  төмендету 

бойынша шараларды әзірлеу әдістерін білу.  

9.  Нақты  өндірістік  шарттарда  қолданылатын  еңбек 

шығындарының  нормаларының  сапасын  бағалаудың 

әдістері мен тәртібін білу.   

10.  Еңбек  шығын  нормаларының  саларалық  және 

салалық нормативтері.  

11.  Еңбек  әлеуметтануының,  физиологиясының  және 

психологиясының негіздері.  

12. 

Еңбектің  алдағы  отандық  және  батыстық 

тәжірибелерін ұйымдастыру, нормалау және төлеу.  

13.  Еңбек  заңнамасының  негіздері,  еңбекті  қорғаудың 

ережелері мен нормалары.  

3 еңбек қызметі 

 

Әзірленген  еңбек  нормаларын 

енгізу  бойынша  әдістемелік 

басшылықты қамтамасыз ету  

Икемділік пен дағдылар:  

1.  Барлық  қызметкерлер  үшін  бекітілген  еңбек  шығын  

нормаларын  меңгеру  үшін  қажетті  жағдайларды 

ұйымдастыра және қалыптастыра білу шеберлігі. 

2. Жұмыстарды ұйымдастыра білу шеберлігі.  

- 

қызметкерлерді  материалдық  және  моральдық 

көтермелеу жүйелерін жетілдіру бойынша ұсыныстарды 

дайындай білу;  

- 

нормалаушылардың 

жұмыс 

орындарының 

автоматтандырылуы  

3. Төмендегілерді пайдалана білу бойынша жұмыстарды 

ұйымдастыру шеберлігі: 

-  еңбек  шығын  нормаларының  сараптамасының,  еңбек 

бойынша көрсеткіштердің әдістері; 

-  еңбек  үдерістерін  зерттеу,  қабылдау  әдістері  және 

еңбек әдістері;  

-еңбекті ұйымдастыру  деңгейін бағалау  әдістері,  өндіріс 

және басқарма;  

-  еңбек  үдерістерін  зерттеу  кезінде  пайдаланылатын 

 

6 

қазіргі математикалық әдістер мен техникалық құралдар, 

жұмыс  уақытының  шығынын  өлшеу  және  нормаларын 

есептеу.   

Мағлұмат:  

1. 

Еңбек  бойынша  нормативтерді  пайдаланумен 

жұмыстардың 

әртүрлі 

түрлеріне 

нормаларды 

қалыптастыру әдістері.  

2.  Еңбек  нормаларын  жетілдірудің  перспективті  қазіргі 

әдістерін қолдану бойынша жұмыстарды ұйымдастыру.  

3.  Еңбек  нормасы  мен  персонал  санының  есебін 

жетілдірудің  перспективалық  бағыттары  бойынша 

зерттеулерді өткізуді ұйымдастыру. 

4. 

Еңбек 

шығын 

нормаларын 

қайта 

қарауды 

ұйымдастыру  бойынша  нормативтік  және  әдістемелік 

материалдар.  

5. Еңбекті ұйымдастыру, нормалау және төлеу бойынша 

нормативтік және әдістемелік материалдар.  

6. Еңбек бойынша нормативтерді әзірлеу тәртібі.  

7. Микроэлементтік нормалаудың әдістері мен жүйелері, 

еңбек бойынша нормативтік материалдарды ұсыныудың 

жаңа нысандары.  

8. Еңбекті ұйымдастыру, нормалау және төлеу бойынша 

нормативтік және әдістемелік материалдар.  

9.  Еңбек  үдерістерін  зерттеу  кезінде  қолданылатын 

математикалық  әдістер,  техникалық  құралдар,  жұмыс 

уақытының шығыны мен нормаларды есебін есептеу.  

10.  Нормативтік-зерттеу  жұмыстарын  жоспарлау  және 

ұйымдастыру  тәртібі,  нормаларды  қайта  қарау,  еңбек 

өнімділігін  жоғарлату  бойынша  қйымдастырушылық-

техникалық 

шараларды 

әзірлеу, 

өндірістік 

қйымдастыруды 

жалғастыру 

және 

олардың 

экономикалық тиімділігін анықтау.  

11.  Еңбекті  ұйымдастыру,  нормалау  және  төлеу 

бойынша 

әдістемелік 

материалдар, 

еңбек 

шығындарының нормаларының сапасының әдістері.  

12. Еңбек, еңбекті төлеудің нысаналары мен жүйелерінің 

көрсеткіштері, 

моральдық 

және 

материалдық 

көтермелеулер,  сыйақы  жөніндегі  ереже.  Еңбек  шығын 

норма сапасының талдау әдістері.  

13.  Передовой  отечественный  и  зарубежный  опыт 

организации, оплаты труда и управления производством 

Ұйымдастыру, жалақы төлеу және өндірісті басқарудың 

алдыңғы қатардағы отандық және шетелдік тәжірибе. 

14. Мәселелерді тиімді шешу қабілеттілігі.  

15.  Қол  астындағыларды  оқыта,  үйрете  білу  және 

көтермелеу қабілеттілігі; 

Жеке тұлға құзыретіне 

қойылатын талаптар 

Өзін-өзі басқара білу қабілеттілігі. 

 

 БҰШ шеңберінде басқада 

кәсіптермен байланыс 

2145 

Өндірістік үдерістерді автоматтандыру мен 

механикаландыру бойынша инженер; 

 

7 

Еңбек сыйымдылығының үдерістерін 

механизациялау бойынша инженер.  

КӘСІПТІҢ КАРТОЧКАСЫ «Еңбек жөніндегі техник» 

Кәсіптің коды 

 

Кәсіптің атауы 

Еңбек бойынша техник  

БҰШ бойынша біліктілік 

деңгейі 

4 

БА бойынша біліктілік деңгейі  4 

Кәсіптік білім деңгейі 

Тиісінше мамандық бойынша техникалық және кәсіптік 

білім 

Еңбек қызметтері 

1.  Еңбекті  ұйымдастыруды  жетілдіру  бойынша  кешенді 

жұмыстарды орындау 

2. Ақпаратты жинау, жүйелеу және өндеу.  

1 еңбек қызметі 

 

Еңбекті 

ұйымдастыруды 

жетілдіру  бойынша  кешенді 

жұмыстарды орындау  

 

Икемділік пен дағдылар:  

1.  Еңбек  жөніндегі  келешек  және  жылдық  жоспарларды 

әзірлеу  үшін  қажетті  тұжырымдамаларды  жасай  білу 

және талдау білу.   

2.  Еңбек  жөніндегі  келешек  және  жылдық  жобаларды 

құрастыра білу шеберлігі.  

3.Өндірістік  бағдарламаның  еңбек  сыйымдылығын, 

қызметкерлер  категориялары  бойынша  қызметкерлер 

санын анықтау шеберлігі. 

4.  Жабдықтарды  пайдалануды  жақсарту  және  еңбек 

шығындардын  қысқарту  мақсатында  кәсіптер  мен 

қызметтерді қосарлау, қызмет көрсету аймақтарды және 

орындалатын жұмыстардың көлемін кеңейту.   

5. 

Жұмыс  уақытын  пайдаланудың  қолданыстағы 

нысаналарын қолдану шеберлігі.  

Мағлұмат: 

1. 

Жұмыстар 

мен 

қызметкерлер 

кәсіптерінің 

мамандандырылған  анықтамасы  және  қызметкерлер 

лауазымдарының мамандандырылған мінездемесі. 

2.  Еңбекті  ұйымдастыру,  нормалау  бойынша  қаулылар, 

өкімдер,  бұйрықтар,  әдістемелік  және  нормативтік 

материалдар.   

3. Санауыш техниканы пайдалану ережесі.  

4.  Еңбек  бойынша  көрсеткішті  талдау  және  есептеу 

әдістері.  

5. 

Еңбек,  еңбек  өнімділігі  бойынша,  ұжымның 

әлеуметтік дамуы бойынша жоспарларды әзірлеу тәртібі. 

2 еңбек қызметі 

 

Ақпаратты жинақтау, 

жүйелендіру және өндеу  

Икемділік пен дағдылар:   

1.  Өлшегіш,  есептегіш  техникамен,  коммуникация  мен 

байланыстың құралдарын пайдалану шеберлігі.   

2. 

Жұмыс 

күнін 

суретке 

түсіре 

білу 

және 

фотохронометражды 

бақылауларды 

өткізе 

білу 

шеберлігі.     

3.  Технологиялық  үдерістердің  барысында  арнайы 

өлшеулерді орындай білу шеберлігі.     

 

8 

4.  Еңбекті  ұйымдастыру  мен  нормалау  бойынша 

отандық  мәліметтерді  сараптау  және  жинақтай  білу 

шеберлігі.     

5.  Еңбек  ресурстарын  пайдалану  бойынша  ұсыныстар 

енгізуге ақпаратты жинақтау, жүйелендіру және өндеу.  

6..  Еңбек  бойынша,  қызметкерлердің  саны  бойынша 

мәліметтер  базасын  қалыптастыру,  жүргізу  және  сақтау 

бойынша жұмыстарды орындау шеберлігі.    

7.Еңбек бойынша көрсеткіштерді жүргізе білу шеберлігі, 

сараптай білу және бекітілген есепті жүргізе білу.  

Мағлұмат: 

1.  Еңбек  экономикасы,  өндірістің  экономикасы  мен 

ұйымдастырылуы.  

2. Сараптаманың әдістері. 

3.Қазақстан Республикасының Еңбек заңнамасы.  

Жеке тұлға құзыретіне 

қойылатын талаптар 

Жауапкершілік. 

Ұжымда жұмыс істей білу қабілеттілігі.  

БҰШ шеңберінде басқа да 

кәсіптермен байланыс 

 

 

3. Кәсіптік стандарттың техникалық мәліметтері  

Әзірленді 

Смағұлов Е.Е. Жеке кәсіпкер. 

Нұсқаның нөмірі және 

басылым жылы  

1 нұсқасы, 2014 жыл 

Болжамды қайта қарау мерзімі   2019 жыл