Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

Ұ көмескі айтылса да, қалдырмай жазу керек. Ұ

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	126/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 122 123 124 125 126 127 128 129 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

Ұ
көмескі айтылса да,
қалдырмай жазу керек.
Ұ
тұр,
жұрт,
құм
деген сөздерде
т
-
ның
ж
-ның
қ
-ның соңынан қандай дыбыс естіледі,

сол
дыбыстың белгісі.

Бұл дыбыстың қарпін
о-
дан айыру үшін,
үстіне () қоямыз.
Ұ
-ны оқығанда һәм оқытқанда сол естілген
қалыпта айтарға тиіс” деген.
Бірақ сонда да
<ұ>
мен
<у>
-дың арасын айыру қиындығы
болғанға ұқсайды: “
у
–
азу,
қару,
жабу
деген сөздерде з-ның
р
-
дың,
б
-ның соңында естілетін дыбыстың белгісі.
У-
сөздің бас
буынында қысқа һәм көмескі естіледі.
Құрау,
құлақ,
құрғақ
де-
ген сөздер ішіндегідей. Сөздің басқа жерінде ұзын, һәм анық
айтылады.
У
-дан
ұ-
ны айыру керек. Қысқасы сөздің басқы буы-
нында
у
ұзын һәм анық естілсе, екі әріппен жазарға
тұура,
тұумас, буұн, бұуаз
дегендей. (у)-ды

(ұ)

дан айыру үшін үстіне
() қоямыз. Себебі, (у) менен (ұ)-ның жазылуы ұқсас болғанмен,
айтылуы ұқсас емес” деді.
Бірақ бұған қарсы пікірлер бірден айтылады. Мысалы,
Ш.Жияшев «Ол
ﻭ
дыбысын орысша
у
деп қарайды. Жоқ мырза,
ﻭ
.

еш уақытта
у
болмас.

Белгі әр заман
в
орнына тұрып,

волыс,
вагон
сықылды сөздерде жазылашақ»

десе,

А.Жанталин: «
,
ﻱ
ﻭ
(ве)
харіптерін жарты дауысты дыбыстар деп көрсетуі маған
онша ұнап жетпей тұрады. Неге десеңіз бұрыннан бізде жазы-
лып келе жатқан
ﻭ
(ве)
дыбысы орысшаның
в
харпіне тура ке-
леді» дейді.
“Ал сөз ортасында, я басында анық һәм ұзын естілетін жер-
лерде екі /
ұ/
жазуға тиіс. Мысалы,
тура,
туыс
деген сөздерде.
Басқа түркі тілінде екінші
ұ
орнына
ғ
келеді. Мысалы,
туғра,
туғыш”
деп

ұу,

үу

тіркесін

ұұ,

үү

арқылы беру керек деп топшы-
лайды. Сөз басында айтылса, екі таңба сөз аяғында қалай естіл-се
де, жалғыз /
у
/ әрпімен беруді ұсынады. Мысалы,
ашу,
ашула-ну,
тату, татулық, татуласу
.

Бұдан А.Байтұрсынұлының объ-ектіні
бір деңгейде, объективті түрде сипаттайтынын көреміз. Мысалы,
ашулану
деген сөздегі бірінші /
у
/ әрпі ортаңғы буын болғанмен, ол
ашу
сөзінде соңғы буында тұр деген сияқты.
192
193

Байтұрсын әліпбиін көпшілік талқылау барысында мы-
надай пікір бар: “
Бикеш,
бауыр
деген сөздердегі
и,
у
хәрпін
Ильминский бір түрлі жазса керек дейді екі харіпменен. Біздің
фаһамымызша, айтылған
и,
у
-дың орнына екі хәріп жазу дұрыс
емес”.
Ал <
ы>, <і>
фонемаларының орфограммасы туралы ғалымның
өз сөзін тыңдағанымыз жөн: “

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 122 123 124 125 126 127 128 129 ... 236