Күдеринова Құралай Бимолдақызы Қазақ жазуының тарихы мен теориясы

қазақ тілін орыс тілінің әсерінен қорғау

жүктеу 1,76 Mb.

Pdf просмотр

бет	193/236
Дата	03.10.2022
өлшемі	1,76 Mb.
	#39472

1 ... 189 190 191 192 193 194 195 196 ... 236

8e10fd01cc60087f7a7a338573861826 (1)

қазақ тілін
орыс тілінің әсерінен қорғау
,

тілдің табиғи дамуын күшейту,
қазақ тілін сақтау үшін керек деді (Исхан Б. Латын ғарпіне көшу
тілімізді сақтау үшін керек. // Қазақстан 27.09.2001. Итқұлов Қ.
Лажы келсе, латынға көшсек // Заң 31.07.96.). Себебі жазуын
қабылдаған тілдік ортада өмір сүрген тілге тіл деформациясы-на
ұшырау қаупі күштірек болады. Графикасын алу арқылы сол
тілдің фонемаларын өз тіліміздің дыбыс жүйесіне теліп, термин
қатарын көбейтеміз деп, өзге тілдің лексикалық қабатын көшіріп
алып, тіке аударма, калька жасау арқылы сол тілдің сөз тіркес-ін,
синтаксисін, сөйлем, мәтін құрау синтаксисін көшіріп алу арқылы
бірте-бірте тілдің табиғи даму жолынан ауытқуымыз мүмкін.
Өйткені қазір кез келген сөз бен мәтінге дейінгі бірлік-тер орыс
тілі мен қазақ тілінде қатар айтылып, жазылуы міндет-ті болды.
Және кез келген мәтін алдымен орыс тілінде түзіліп, сосын барып
қазақ тіліне аударылатыны дәстүрге айналды. Әрі қазір
Қазақстанда 7,5 млн. қазақ (44,3
%
), 6 млн. орыс (35,3
%
)
тұратынын (Исмағұлова А. История казахского языка. Алфавит.
Поиск, 1998 №2. Серии Гум.) ескерсек, орыс тілінің әсері азая
қоймайтынын байқаймыз.
Газет-журнал мақалаларының енді бір тобы
әліпби
ауыстыруға қарсы.
Бұл бағыттың негізгі дәйектері мынаған са-
яды: 1) латынға көшу бір қадам кейін шегіну, өткенге қайта ора-лу
(Есенов Қ. Барымен базар болған абзал; Сауытбеков С. Ескі
жұрттан жұрқа жинамайық // Халық кеңесі 11.01.95). 2) Жаңа жазу
экономикамызға нұқсан келтіреді, реформаға әуесқойлық қана
(Садырбайұлы С. Реформаға әуесқойлық // ҚӘ. 23.06. 2000.
Қарақұлов М. Әліпби таңдайтын заман ба осы. 14.05.92. АТ. Әбіш
Қ. Асықпа, сабырыңды сақта, қазақ. // ЖА. 25.10.94; Байтелесов,
Ақтомпышқызы Ж. Әліпбимен алыса береміз бе // АТ. 2002 18/08.
Оралбеков О. Қазақ үшін бұл ғасыр қаріпке та-ласумен басталып,
қаріпке таласумен аяқтала ма? // ҚӘ. 1.12.00; Әбілқасымов Б.
Тарих тағылымын ескерсек // Ақиқат. 1995. № 3,
288
289

69 б. Асанов Н. Латынға көшу – баянсыз тірлік // ЕҚ, 27.12.00.); 3)
кириллицамен де интернетке шығуға болады; орыс графи-касымен
халықаралық коммуникация жасауға келмесе де, бұл графикамен
алдыңғы қатарлы технология жетістіктерін пайда-лана аламыз;
Париждің әлемдік интернет ақпараты 2001ж. 56-етіп қазақ тілін
интернетке енгізді (Қазақ тілі әлемдік интернет-ке жол тартты //
АТ. 15.02.01); орыс әріптері тілімізді байытады (Оралбеков О.
Қазақ үшін бұл ғасыр қаріпке таласумен баста-лып таласумен
аяқтала ма // ҚӘ. 1.12.00; Нұржекеұлы Б. Жаңа жазуға көшу –
барыңды жоғалту // 5.12.00. ЕҚ; Баймұханбетов С. Неутомимая
жажда реформ // Каз. правда 1999, 16/Х); латынға ауысу
экономикалық, психологиялық проблема әкеледі,
сондықтан үйренген осы

жүктеу 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 189 190 191 192 193 194 195 196 ... 236