И. КАНТТЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

2. И. КАНТТЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

• 1. СЕЗІМ ФОРМАЛАРЫ — сананың бірінші деңгейі. Сезімнің формаларына кеңістік пен уақыт жатады. Сыртқы дүниенің сезім мүшелеріне өз әсерін тигізетініне байланысты оларда көптеген түйсіктік деректер жинақталды.
• 2. ПАЙЫМДАУ — сананың келесі деңгейі. Оның формаларына категориялар жатады. Олар алғашқы түйсіктерді жүйелеп оларға мән береді. (Мысалы: сан, сапа, мүмкіндік, мүмкінсіздік, қажеттілік және т. с.с.)
• 3. АҚЫЛ-ОЙ — сананың ең жоғарғы деңгейі. Оның формаларына аяқталған жоғары идеялар жатады. Мысалы: Құдай идеясы; жан идеясы; әлем мәнінің идеясы және т.б.

• Кант адам санасының (таза сана) жүйесін қалыптастырды.
• И.Кант бойынша ол мыналардан тұрады:
• 1. СЕЗІМ ФОРМАЛАРЫ;
• 2. ПАЙЫМДАУ ФОРМАЛАРЫ;
• 3. АҚЫЛ-ОЙ ФОРМАЛАРЫ.

• «Таза парасатқа сынның» негізгі бөлігі «ТРАНСЦЕНДЕНТАЛЬДІ ЛОГИКА»
• категорияларының пайда болуын қарастырады (латынша трансцендентальді –
• аттап өту деген сөз.
• Бұл философияда білім, сана, ұғым, идея тәжірибе арқылы пайда болмайды, одан тыс
• қалыптасады, ал тәжірибенің білімдер жиынтығынан пайда болатынын көрсететін
• ілім). Трансцендентальді логика «Таза жаратылыстану қалай пайда болады?» және
• «Метафизика қалай болуы мүмкін?» деген сұрақтарға жауап береді.

2. И. КАНТТЫҢ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ЖҮЙЕСІ

• Аристотель логика категорияларын бірнеше топқа бөліп, анықтамаларын берумен шектелсе,
• Категориялардың көмегімен пайым өзінің іс-әрекетін жүзеге асырады: алдымен алғашқы түйсіктерді жүйелейді, содан кейін ақыл-ой өз жұмысын атқарады.

• И.Кант КАТЕГОРИЯЛАР жүйесін (система) жасауға ұмтылды.
• Ол категориялар арасындағы терең байланыстарды анықтап, бірінен бірінің
• туындайтынын дәлелдейді.
• И.Кант 12 категорияны қалыптастырып, оларды 4 класқа бөледі –
• 1. САН; 2. САПА; 3. ҚАТЫНАС; 4. МОДАЛЬДЫЛЫҚ
• әр класс үш категориядан тұрады:
• САНДЫҚ — бірлік, бүтіндік, көптік;
• САПАЛЫҚ — реалдылық, терістеу, шектеу;
• 3. ҚАТЫНАСТЫҚ — субстанционалдылық (бастамалық мәннің болуы)
• пен акциденция (дербестік); себеп пен салдар; әрекеттестік;
• 4. МОДАЛЬДЫЛЫҚ — мүмкіндік пен мүмкінсіздік, тіршілік ету мен
• тірщілік етпеу, қажеттілік пен кездейсоқтық.